Marskość wątroby - jak rozpoznać i leczyć?

Marskość wątroby – jak się objawia?

Podstawowym elementem strukturalnym wątroby są komórki wątrobowe, czyli hepatocyty – stanowią one około 80% masy wątroby i odpowiedzialne są za niemal wszystkie funkcje  zachodzące w tym organie, w tym metaboliczne, detoksykacyjne, magazynowe oraz zewnątrz- i wewnątrzwydzielnicze. Marskość wątroby (łac. cirrhosis hepatis), inaczej zwłóknienie wątroby, to zaburzenie, w przebiegu którego dochodzi do stopniowego zastępowania hepatocytów włóknami tkanki łącznej. Fizjologiczne struktury zastępowane są tzw. guzkami regeneracyjnymi, czyli skupiskami komórek wątrobowych, które przepasane są licznymi pasmami tkanki łącznej. Proces ten stopniowo zmienia strukturę gruczołu i upośledza jego prawidłowe funkcjonowanie. Wątroba przestaje sobie radzić z rozkładaniem szkodliwych substancji oraz odpływem żółci, nie wydziela też odpowiedniej ilości białek i pozostałych związków, które są niezbędne m.in. w procesach krzepnięcia krwi, co negatywnie odbija się na pracy pozostałych układów.

Kto choruje na marskość wątroby?

Marskość choroby to powszechna przypadłość, może dotyczyć od 4 do nawet 10% dorosłej populacji. Nie sposób określić dokładnej liczby chorych, bo wiele osób nawet do śmierci nie wie, że cierpiało na tę chorobę. Nierzadko do rozpoznania dochodzi za sprawą przypadku np. podczas badań diagnostycznych lub w trakcie operacji. Mężczyźni na marskość wątroby chorują dwukrotnie częściej niż kobiety. Choroba ta jest 9. co do częstości przyczyną zgonów.

Co może doprowadzić do marskości wątroby?

Marskość wątroby do przykra konsekwencja i zazwyczaj ostatnie stadium niektórych chorób przewlekłych, które atakują ten organ. W krajach rozwiniętych główną przyczyną włóknienia wątroby  są schorzenia związane z nadużywaniem alkoholu (m.in. alkoholowe zapalenie i stłuszczenie wątroby) oraz zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B (HBV) i C (HCV). Do włóknienia doprowadzić mogą także przewlekłe choroby dróg żółciowych, które utrudniają odpływ żółci z wątroby, jak również wrodzone i nabyte choroby metaboliczne, takie jak: otyłość, cukrzyca, hemochromatoza, stłuszczeniowe zapalenie wątroby. Lekarze wskazują również na choroby z grupy autoagresji, które wywołują przewlekły stan zapalny wątroby, co prowadzi do jej włóknienia. Wreszcie marskość wątroby może wywołać długotrwałe przyjmowanie niektórych leków np. metotreksatu, amiodaronu, izoniazydu. Jeżeli jednocześnie występuje kilka z wymienionych czynników, proces włóknienia wątroby może postępować bardzo szybko.

Marskość wątroby – objawy włóknienia

Na wczesnym etapie marskość wątroby nie daje żadnych niepokojących objawów, co sprawia, że pacjenci przez wiele lat nie zdają sobie sprawy z tego, że chorują i często diagnozowani są zbyt późno. Wśród wczesnych objawów włóknienia wątroby lekarze wymieniają: spadek masy ciała, zmniejszenie apetytu, wzdęcia i odbijanie się po posiłkach, uczucie ciężaru w nadbrzuszu, zaburzenia snu, przewlekłe uczucie zmęczenia i gorszą tolerancję nawet niewielkiego wysiłku fizycznego. Z czasem objawy te ulegają nasileniu i mogą się stać uciążliwe dla pacjenta. Obniżenie produkcji czynników krzepnięcia krwi sprawia, że na skórze pojawiać się mogą siniaki i wybroczyny, występować mogą także częste krwotoki z nosa i dróg rodnych oraz krwawienia dziąseł. W wyniku włóknienia wątroba stopniowo traci zdolność do metabolizowania bilirubiny, czego skutkiem może być żółtaczka – zażółcenie skóry i białkówek oczu. Wraz z powyższymi symptomami zazwyczaj występują mdłości i jadłowstręt, powtarzające się wymioty i biegunki, nasilający się ból w prawym podżebrzu, skłonność do obrzęków podudzi, a także przewlekły stan podgorączkowy.

U osób chorych na marskość wątroby charakterystycznym objawem jest tzw. sylwetka kasztanowego ludzika. Obwód brzucha zwiększa się na skutek gromadzenia płynu puchlinowego (wodobrzusze), zaś ręce i nogi są bardzo szczupłe, co wynika ze stopniowego wyniszczania organizmu i zaniku mięśni. Również twarz zyskuje inny kształt na skutek obrzęku ślinianek przyusznych. Na powierzchni dłoni oraz podeszw stóp może wystąpić rumień, a na skórze tułowia i twarzy tzw. pajączki wątrobowe – powierzchowne naczyniaki.

Wraz z postępem choroby jej objawy przybierają coraz poważniejsze oblicze i mogą zagrażać życiu. Utrudnienie przepływu krwi przez wątrobę doprowadza do rozwoju nadciśnienia wrotnego, czego następstwem są żylaki przełyku i/lub odbytu, które są przyczyną powtarzających się krwawień. Co więcej, upośledzona wątroba nie radzi sobie z odprowadzaniem amoniaku i produktów przemian związków azotowych. Ich podwyższone stężenie przyczynia się do rozwoju encefalopatii wątrobowej – zespołu zaburzeń układu nerwowego. Chory zaczyna cierpieć na przewlekłe zaburzenia cyklu snu i czuwania, nie może się skoncentrować, traci orientację w przestrzeni i nieprawidłowo reaguje na docierające bodźce. Może ponadto zachowywać się niewłaściwie do sytuacji, doświadczać zaburzeń mowy i grubofalistego drżenia rąk (asterixis).

Jak zdiagnozować i leczyć marskość wątroby?

Przy podejrzeniu marskości wątroby lekarz w procesie diagnostycznym gromadzi i analizuje informacje dotyczące występowania i nasilenia objawów, a także wyniki badań krwi (np. stężenie bilirubiny próby wątrobowe, parametry układu krzepnięcia). Dotychczas postawienie ostatecznej diagnozy wymagało wykonania biopsji wątroby, obecnie zaleca się korzystanie z elastografii SWE – nieinwazyjnego badania obrazowego, które pozwala określić stopień zwłóknienia wątroby w skali METAVIR. W diagnostyce wykorzystuje się też gastroskopię, komputerową tomografię osiową bądź rezonans magnetyczny, a także USG jamy brzusznej i USG Dopplerowskie układu wrotnego.

Podstawą w terapii marskości wątroby jest wykrycie choroby podstawowej i jak najszybsze rozpoczęcie jej leczenia. W przypadku schorzeń wywołanych nadmiernym spożywaniem alkoholu, jedynym rozwiązaniem jest bezwzględna abstynencja, która może spowolnić proces włóknienia na wiele lat. Włóknienie spowodowane zakażeniem wirusami HBV lub HCV wymaga skutecznego leczenia. Jeżeli powodem są leki przyjmowane w celu leczenia innego schorzenia, należy bezzwłocznie skonsultować się z lekarzem prowadzącym, który zmieni formę terapii.

Uszkodzenia wywołane przez marskość wątroby są niestety nieodwracalne. Stosowanie się do zaleceń lekarza może jednak przeciwdziałać groźnym powikłaniom i spowolnić proces włóknienia. Ostatecznym rozwiązaniem jest przeszczep wątroby, jednak nie każdy pacjent się do niego kwalifikuje.

Wątroba – czy można ją wspomóc?

Nasze niezdrowe nawyki żywieniowe i niehigieniczny styl życia nie pozostają obojętne dla kondycji wątroby. Warto więc zmodyfikować swoje przyzwyczajenia, by wspomóc jej pracę. Podstawą takiego postępowania musi być odpowiednio zbilansowana dieta, w której powinny się znaleźć węglowodany złożone i nienasycone kwasy tłuszczowe, a także warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy i nasiona, a także chudy nabiał, mięsa i ryby. Badania dowodzą, że wątroba kiepsko toleruje nadmierne spożywanie cukrów prostych i tłuszczów nasyconych, a także żywności wysokoprzetworzonej, dlatego lepiej zrezygnować z fast foodów, słodyczy i wyrobów cukierniczych, słonych przekąsek, sztucznie dosładzanych napojów. Specjaliści zalecają ograniczenie alkoholu lub całkowitą abstynencję, szczególnie u osób znajdujących się w grupie ryzyka.

Zdrowe odżywianie się wymaga spożywania posiłków o możliwie stałych porach, co pozwoli uregulować metabolizm i pracę całego układu trawiennego. Nie zapominajmy też o właściwej podaży kalorii w diecie, których nadmiar sprzyja rozwojowi otyłości i innych zaburzeń metabolicznych. Odpowiedni bilans kaloryczny można łatwiej utrzymać poprzez regularną aktywność fizyczną.

Dotrzymanie żywieniowych postanowień nie jest proste i często pozwalamy sobie na dietetyczne grzeszki. Choć wątroba regeneruje się sama, można jej w tym pomóc np. środkami dostępnymi w aptece. Wart sięgnąć po preparaty ziołowe, np. napary z mięty pieprzowej, ziela dziurawca, karczocha, kopru włoskiego, pokrzywy (Verdin Fix, Sylimarol Fix, Raphacholin Fix, Proliver Fix, Gastrosan), które usprawnią pracę wątroby i korzystnie wpłyną na procesy trawienne. Pomocne będą też środki zawierające L-asparaginian i L-ornitynę czy wyciąg z ostropestu plamistego jak Hepatil, Hepanar, Sylimarol, Silimax, Sylimar Forte, których zadaniem jest chronić i wspomagać pracę wątroby.

Funkcje regeneracyjne wątroby wspomagają preparaty na bazie fosfolipidów sojowych (Altra, Essentiale Forte, Esseliv Forte, Esseliv Max, Essentiale Max), które dodatkowo działają ochronnie na komórki wątroby. Jeżeli uszkodzenie wątroby jest znaczne lekarz może zalecić stosowanie leków na receptę zawierających: tymonacyk, kwas ursodeoksycholowy lub wysoką dawkę ornityny.