Czym są próby wątrobowe?

Rola wątroby w organizmie

Wątroba jest największym gruczołem ludzkiego organizmu, będącym jednym z kluczowych elementów układu trawiennego. Położona jest pod prawym łukiem żebrowym, składa się z dwóch płatów i waży średnio 1300 – 1700 g, z czego blisko 80% tej masy stanowią hepatocyty – komórki wątrobowe.

Wątroba musi pracować przez całą dobę, aby podtrzymać wiele procesów życiowych. Do jej zadań należy wydzielanie i regulowanie poziomu glukozy, której nadmiar magazynowany jest w formie glikogenu lub tkanki tłuszczowej. Ponadto wątroba partycypuje w procesie trawienia poprzez produkcję i wydzielanie żółci, która usprawnia metabolizm tłuszczów. Funkcje tego organu wykraczają poza pracę układu trawiennego, ponieważ:

• wątroba produkuje białko, które bierze udział w procesie krzepnięcia krwi;
• w wątrobie magazynowane są niektóre minerały i witaminy (m.in. żelazo i witaminy A, D, K i B12);
• za sprawą wątroby amoniak jest przekształcany w mocznik, a puryny w kwas moczowy;
• wątroba odpowiada za termoregulację organizmu;
• dzięki pracy wątroby neutralizowane i usuwane są toksyny oraz zbędne produkty przemiany materii.

Jak objawiają się zaburzenia pracy wątroby?

Mnogość funkcji i zadań do wykonania sprawia, że wątroba narażona jest na przeciążenia i uszkodzenia. Z początku zaburzeń jej pracy nie zauważamy, ponieważ chorująca wątroba nie boli, nie posiada bowiem unerwienia czuciowego. Ból może pojawić się, gdy wątroba jest znacząco powiększona i zaczyna uciskać na sąsiadujące z nią organy. Występować mogą również inne symptomy, wskazujące na to, że z naszą wątrobą nie jest najlepiej:

• nawracające bóle i skurcze brzucha, a także uczucie opuchnięcia i wzdęcia mogą wskazywać na problemy z wątrobą. Często występują również nudności, wymioty i osłabienie apetytu;
• zaburzenia pracy wątroby mogą odbijać się na kolorze skóry. Zażółcenie skóry i białkówki oka to sygnał, że wątroba nie radzi sobie z odfiltrowywaniem toksyn;
• jeżeli podejrzewamy problemy z wątrobą, warto zwrócić uwagę na kolor wydalanego moczu. Fizjologiczny mocz jest przejrzysty i ma słomkową barwę. Przy nadmiarze bilirubiny staje się on widocznie ciemniejszy;
• przy zaburzeniach wątroby mogą występować obrzęki, zwłaszcza na twarzy oraz dłoniach i kostkach.

Jeżeli obserwujemy u siebie lub bliskiej nam osoby podobne objawy, należy skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu, który skieruje nas na badania sprawdzające funkcjonowanie wątroby.

Próby wątrobowe – co to takiego?

Próby wątrobowe, czyli testy czynnościowe wątroby, są badaniem biochemicznym krwi pozwalającym na ocenę aktywności enzymów wątrobowych, a także sprawdzenie stężenia substancji, które wątroba wytwarza i przekształca. Do prób wątrobowych zalicza się badanie:

• aminotransferazy asparaginianowej;
• aminotransferazy alaninowej;
• bilirubiny całkowitej (BIL);
• fosfatazy zasadowej;
• gamma-glutamylotranspeptydazy (GGTP).

Kiedy należy wykonać próby wątrobowe?

W ramach profilaktyki zdrowotnej próby wątrobowe powinno wykonywać się raz w roku, aby monitorować pracę wątroby oraz dróg żółciowych. Powinny o tym pamiętać zwłaszcza te osoby, u których występują czynniki sprzyjające uszkodzeniom wątroby (np. przewlekłe stosowanie niektórych leków). Lekarz może skierować nas na takie badanie, jeżeli podejrzewa u pacjenta zaburzenia wątroby na podstawie zebranego wywiadu i występujących objawów (m.in. bóle brzucha, nudności, żółtaczka, obrzęki). Próby wątrobowe wykonuje się także w diagnostyce chorób serca i mięśni, zatruć oraz w przypadku zaburzeń cyklu menstruacyjnego, nagłej utraty owłosienia oraz ginekomastii u mężczyzn.

Przygotowanie do badania

Wykonanie testów czynnościowych wątroby nie wymaga od pacjenta szczególnych przygotowań. Badanie wykonuje się na czczo w godzinach porannych, co oznacza, że pacjent ostatni posiłek powinien spożyć około godziny 18 poprzedniego dnia. W przeddzień badania spożywane posiłki powinny być lekkostrawne, dlatego zaleca się rezygnację z tłustych potraw, kalorycznych deserów, a także kawy i alkoholu. Na krótko przed pobieraniem krwi nie powinno się żuć gumy do żucia ani palić tytoniu.

Próby wątrobowe – normy i interpretacja wyników

Aminotransferaza asparaginianowa (AspAT, AST, GOT)

• Norma dla kobiet: 5–40 U/I
• Norma dla mężczyzn: <19 U/l

Aminotransferaza alaninowa (AlAT, ALT, ALAT, GPT)

• Norma dla kobiet: <35 U/l
• Norma dla mężczyzn: <40 U/I

Przekroczenie dopuszczalnych norm dla prób wątrobowych AST i ALT może być objawem stanu zapalnego wątroby, choroby alkoholowej, guzów nowotworowych, a także marskości lub stłuszczenia tego narządu. Stosunek AST i ALT określany jest wskaźnikiem de Ritisa. Gdy jest on niższy od jedności, może sugerować choroby miąższu wątroby. Wynik powyżej jedności występuje przy marskości wątroby, toksycznym uszkodzeniu tego gruczołu, chorobach mięśni. Jeżeli wyniki AST i ALT mieszczą się w normie, nie ma potrzeby wyliczania wskaźnika de Ritisa.

Bilirubina całkowita (BIL)

• Norma:  0,3–1,2 mg/dl

Bilirubina to pomarańczowoczerwony barwnik żółciowy, który powstaje wskutek rozpadu hemu pochodzącego z niektórych białek i hemoglobin. Jej podwyższone stężenie objawia się żółtaczką, co występuje przy zaburzeniach wątroby, zespole Gilberta, a także nowotworach tego gruczołu.

Fosfataza zasadowa (ALP)

• Norma: 30–120 U/l

Do podwyższenia stężenia fosfatazy zasadowej dochodzi m.in. w marskości wątroby, wirusowym zapaleniu tego gruczołu, toksycznym uszkodzeniu miąższu (np. po spożyciu grzybów). Może się jednak zdarzyć, że podwyższone miano ALP jest objawem innego schorzenia np. niewydolności nerek, nadczynności tarczycy, osteoporozy, mononukleozy.

Gamma-glutamylotranspeptydaza (GGPT, GGT)

• Norma dla kobiet:  <35 U/l
• Norma dla mężczyzn: <40 U/l

Gamma-glutamylotranspeptydaza to enzym występujący m.in. w wątrobie i komórkach nabłonka dróg żółciowych. Przekroczone normy jego stężenia świadczą o upośledzonym wydzielaniu żółci, polekowym uszkodzeniu wątroby i chorobach miąższu tego narządu.

Jak zadbać o wątrobę?

Jeżeli nasza wątroba niedomaga, powinien być to dla nas jasny sygnał, że najwyższa pora zmienić swoje codzienne nawyki. Aby wspomóc wątrobę w jej codziennej pracy powinniśmy zmodyfikować nasz sposób żywienia. Dieta powinna być odpowiednie zbilansowana i lekkostrawna, uboga w tłuszcze nasycone i węglowodany proste, za to pełna warzyw i owoców, błonnika, tłuszczów roślinnych, nasion i produktów pełnoziarnistych. Posiłki najlepiej spożywać o stałych porach, by uregulować metabolizm i odciążyć wątrobę. Z alkoholu najlepiej zrezygnować lub przynajmniej mocno go ograniczyć. Zmiana nawyków powinno objąć także codzienną aktywność fizyczną, której częstotliwość należy zwiększyć do kilku treningów w tygodniu. Regularne ćwiczenia poprawiają metabolizm oraz pozwalają lepiej kontrolować masę ciała, co sprawia, że wątroba może pracować wydajniej.

Praktyka pokazuje, że wcielenie w życie powyższych zaleceń wielu osobom nastręcza trudności, dlatego w tym długotrwałym procesie warto się wspomóc gotowymi rozwiązaniami. Pomocne mogą się okazać preparaty zawierające kompozycje ziół (np. koper włoski, pokrzywę, miętę pieprzową, ziele dziurawca) które usprawniają pracę wątroby i całego układu trawiennego (np. Raphacholin Fix, Sylimarol Fix, Verdin Fix). Pracę wątroby wspierają także środki zawierające ostropest plamisty (np. Hepatil, Silimax, Sylimar Forte, Sylimarol). Jeżeli wątroba wymaga regeneracji, warto sięgnąć po preparaty zawierające fosfolipidy sojowe (Essentiale Forte, Esseliv Forte), które działają ochronnie i regeneracyjnie na hepatocyty. Pośród aptecznych preparatów bez recepty wspierających pracę wątroby można znaleźć produkty zawierające ornitynę i cholinę (np. Hepatil, Hepavet PRO). Cholina wspiera pracę wątroby i przyczynia się do właściwego metabolizmu tłuszczów, ornityny wspomaga procesy odtruwania wątroby.

Warto jednak pamiętać, że suplementy diety i leki metabolizowane są przez wątrobę, a część z nich wykazuje wysoką hepatotoksyczność. Dlatego stosowanie jakichkolwiek farmaceutyków należy omówić z lekarzem lub farmaceutą.

Autor