Witamina D — właściwości, funkcje, zapotrzebowanie, źródła w diecie, skutki nadmiaru i niedoboru

Witamina D – właściwości i funkcje pełnione w organizmie

Podstawową i kluczową funkcją witaminy D jest utrzymanie homeostazy wapniowo-fosforanowej. Jej zaburzona gospodarka może zwiększać ryzyko wystąpienia niektórych chorób. Należy pamiętać, że zarówno jej niedobór, jak i nadmiar nie jest korzystny dla organizmu.

Skąd czerpać witaminę D?

Główne zapotrzebowanie na witaminę D czerpie się z ekspozycji na światło oraz w mniejszym stopniu z pożywiania. Największa ilość witaminy D znajdują się w rybach i ich przetworach, tłuszczach i mięsach.

Źródła witaminy D w diecie

Produkty bogate w witaminę D to m.in.:

• łosoś świeży,
• śledź w oleju,
• makrela,
• węgorz świeży,
• żółtko jaja kurzego,
• ser żółty,
• olej roślinny,
• grzyby shiitake.

Niedobór witaminy D

Coraz liczniejsze badania wykazują, że w Polsce powszechnym problemem jest niedobór witaminy D. Choć niedobór może dotyczyć każdego, wśród najbardziej obciążonych wyróżnia się osoby:

• obciążone chorobami autoimmunologicznymi (RZS, Hashimoto),
• obciążone chorobami sercowo-naczyniowymi (nadciśnienie tętnicze),
• otyłe,
• obciążone cukrzycą typu 2,
• obciążone chorobami nerek i wątroby (niewydolność nerek, kamica nerkowa, niewydolność wątroby),
• z zaburzeniami trawienia,
• niedożywione,
• z zaburzeniami gospodarki wapniowo-fosforanowej,
• przewlekle zażywające steroidy czy przeciwdrgawkowe,
• doświadczające niedostatecznej ekspozycji na światło.

Przyczyny niedoboru witaminy D

W Polsce główną przyczyną niedoboru witaminy D jest nieodpowiednio długa ekspozycja na słońce. Do przyczyn zaliczyć można także niedostarczanie odpowiedniej ilości witaminy D z pożywieniem, a także inne dodatkowe czynniki.

Objawy niedoboru witaminy D

Wśród najczęstszych objawów niedoboru witaminy D wyróżnia się

• zmniejszenie mineralizacji kości,
• zwiększone ryzyko złamań,
• krzywica,
• obniżenie odporności,
• zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego.

Profilaktyka niedoboru witaminy D

Obowiązujące w Polsce wytyczne dotyczące zasad profilaktyki i leczenia niedoboru witaminy D zalecają zaopatrywanie organizmu w witaminę D poprzez suplementację. Jest to spowodowane niewystarczającą syntezą skórną tej witaminy oraz niewystarczającą jej podaż w diecie.

Ponadto u osób, które cierpią na niektóre choroby i schorzenia np. otyłość, AIDS, przewlekłą chorobę nerek, a także u osób stosujących diety eliminacyjne lub przewlekle przyjmujących m.in. glikokortykosteroidy czy leki przeciwdrgawkowe, zaleca się oznaczenie stężenia witaminy D w celu sprawdzenia jej poziomu w organizmie.

W profilaktyce niedoboru witaminy D u osób dorosłych zaleca się stosowanie preparatów zawierających 800-2000 j.m.

W przypadku leczenia niedoboru zaleca się dawkę 7000-10000 j.m. dziennie. Należy jednak zaznaczyć, że dawkę dobiera lekarz indywidualnie, dostosowując ją do stanu zdrowia pacjenta.

Nadmiar witaminy D

Zażywanie witaminy D w nadmiernych ilościach, u osób, które mają jej prawidłowy poziom, może doprowadzić do nadmiaru tej witaminy w organizmie, co wiąże się z niepożądanymi skutkami. Przedawkowanie witaminy D stwierdza się przede wszystkim na podstawie badań morfologicznych (podwyższonego stężenia 25(OH)D ).

Objawy nadmiaru witaminy D

Objawami nadmiaru witaminy D są najczęściej:

• osłabienie,
• senność,
• zaburzenia koncentracji,
• zaparcia,
• wymioty,
• częstomocz.

Dawkowanie witaminy D

Suplementacja witaminy D powinna być poprzedzona rozmową ze specjalistą lub w niektórych przypadkach (u osób z grupy ryzyka) oznaczeniem stężenia metabolitu witaminy D - 25(OH) w surowicy krwi. Otrzymany wynik pozwoli na określenie odpowiedniej dawki w zależności od wieku i płci.

Witamina D u niemowląt urodzonych o czasie

U niemowląt najczęściej stosuje się preparaty w kroplach lub aerozolu. Zalecane są następujące dawki:

• niemowlęta 0-6 miesięcy 400 IU/dobę, niezależnie od sposobu karmienia
• 6-12 miesięcy 400-600 IU/dobę w zależności od przyswajalności z pokarmu.

Witamina D u wcześniaków

Zalecaną dawką dla wcześniaków jest podanie 800 IU/dobę do czasu osiągnięcia skorygowanego 40. tygodnia życia.

Witamina D u dzieci 1-10 lat

U dzieci do 3. roku życia zaleca się suplementację 600 IU/dobę przez cały rok.

U dzieci w wieku 4-10 lat należy rozważyć suplementację i skonsultować ją ze specjalistą. Jednak zalecana dawka to 600-1000 IU/dobę.

U niemowląt i u dzieci do 10 lat nie jest zalecana suplementacja kalcyfediolem.

Witamina D u młodzieży i dorosłych

Zarówno u młodzieży, jak i u dorosłych możliwa jest suplementacja cholekalcyferolem (pierwszy wybór) i kalcyfediolem (drugi wybór),

Najczęstsza zalecana dawka cholekalcyferolem to 1000-2000 IU/dobę zależnie od podaży witaminy D w diecie i masy ciała.

Witamina D u seniorów 75-89 lat

U osób starszych ze względu na niską skuteczność syntezy skórnej zaleca się przyjmowanie dawki 2000-4000 IU/dobę cholekalcyferolu.

Witamina D - lek czy suplement?

Półki apteczne aż uginają się od preparatów z witaminą D. Występuje ona w różnych dawkach, w postaci kropli, tabletek lub kapsułek. Produkty z witaminą D mogą mieć status leku na receptę (dostępne wyłącznie z przepisu lekarza), leku bez recepty lub suplementu diety (Avetin D 100, D-Vitum, Solevitum, Vitrum D3). Aby wybrać odpowiedni dla siebie preparat, skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą. 

Dostępność leków i suplementów w swojej aptece sprawdzisz korzystając ze strony KtoMaLek.pl.

Bibliografia:

1. Sworczak, K., Kmieć, P. (2017). Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D, Forum Medycyny Rodzinnej, tom 11, str. 38-46
2. Rusińska A. i wsp.: Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r. dostępne na: https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2020/09/Zasady-suplementacji-i-leczenia-witamina-D-%E2%80%93-nowelizacja-2018-r.-2018.pdf  (Dostęp 10.2023)
3. Kennel, K.A., Drake, M.T., Hurley, D.L i inni (2011), Niedobór witaminy D u dorosłuch : kiedy badać i jak leczyć? Medycyna po Dyplomie,  Vol.20 m nr 5, str. 61- 68
4. Wnęk, D. (2023), Witamina D- skutki jej niedoboru i nadmiaru oraz źródła pokarmowe, Medycyna Praktyczna, dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/62906,witamina-d (Dostęp: 10.2023)