Jeżówka purpurowa — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Jeżówka purpurowa — właściwości

Surowcami pozyskiwanymi z jeżówki purpurowej,  wykorzystywanymi w przemyśle farmaceutycznym są korzeń jeżówki (Echinaceae purpureae radix) i ziele jeżówki (Echinaceae purpureae herba). Zawarte w nich substancje, takie jak flawonoidy (kwercetyna i kemferol), polisacharydy, terpenoidy, alkiloaminy i związki fenolowe (cynaryna, echinakozyd, pochodne kwasu kawowego i kwas cykoriowy) odpowiadają za właściwości lecznicze rośliny. Wśród prozdrowotnych zalet jeżówki możemy wyróżnić:

• działanie immunomodulujące, tzn. stymulujące produkcję immunoglobulin i interferonów, czyli kluczowych elementów układu odpornościowego;
• działanie wirusobójcze, bakteriobójcze i grzybobójcze, a także bakteriostatyczne (hamujące rozwój bakterii);
• aktywność antyoksydacyjną;
• zmniejszanie stanów zapalnych;
• działanie przeciwlękowe;
• działanie przeciwnowotworowe;
• poprawę kondycji skóry skłonnej do podrażnień, trądziku i wyprysków.

Jeżówka purpurowa — jak wygląda i skąd pochodzi?

Jeżówka purpurowa (łac. Echinacea purpurea L.) jest rośliną należącą do rodziny astrowatych (łac. Asteraceae). Można ją spotkać na piaszczystych glebach południowo-wschodniej części Ameryki Północnej, czyli na terenie Appalachów, Wielkich Jezior i Gór Skalistych. To właśnie rdzenni mieszkańcy tych regionów odkryli potencjał drzemiący w jeżówce, stosując ją na różne dolegliwości (choroby skóry, przewodu pokarmowego, infekcje, ukąszenia węży i jadowitych insektów, a nawet ból). Ze względu na łatwość uprawy wynikającej z niskich wymagań, stała się popularna również w Europie.

Jeżówka purpurowa jest byliną osiągającą wysokość średnio od 60 do 150 cm. Korzenie mają postać rozgałęzionych kłączy, z kolei łodyga jest zielona i nieznacznie rozgałęziona, z naprzemianległymi liśćmi o kształcie od jajowatego do lancetowato-jajowatego. Okres kwitnienia jeżówki przypada na miesiące od początku lipca do końca października. Kwiatostan jeżówki, jak u innych roślin z rodziny astrowatych, ma kształt koszyczka – wewnętrzne kwiaty rurkowe są ciemnobrązowe, z kolei zewnętrzne, ułożone promieniście języczkowate kwiaty (płatki) mogą przybierać barwę od jasnoróżowej po purpurową. 

Jeżówka purpurowa — działanie, wskazania do stosowania

Właściwości lecznicze jeżówki odkryli Indianie. Służyła im jako lekarstwo niwelujące ból gardła i zębów, stany zapalne, a także zwalczające wściekliznę, choroby skóry i drgawki. Do Europy sprowadzili ją pierwsi europejscy osadnicy zajmujący tereny Ameryki. Z racji, iż nie mieli dostępu do roślin leczniczych znanych powszechnie w Europie, byli zmuszeni do korzystania z indiańskich surowców, które następnie przywieźli ze sobą do Europy. W ten sposób przekonali się o potencjale drzemiącym w jeżówce. Obecnie w przemyśle farmaceutycznym mają znaczenie trzy gatunki jeżówki: jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea), jeżówka blada (E. pallida) i jeżówka wąskolistna (E. angustifolia).

Jeżówka purpurowa na odporność

Podstawowym zastosowaniem jeżówki jest wsparcie odporności, a także skrócenie i złagodzenie przebiegu infekcji. Jeżówka purpurowa wykazuje działanie immunostymulujące — mobilizuje układ immunologiczny do walki z chorobotwórczymi patogenami poprzez zwiększenie napływu makrofagów i granulocytów do miejsca infekcji. Komórki te zdolne są do fagocytozy – wychwytywania i pochłaniania m.in. bakterii, wirusów, a także fragmentów martwych komórek i drobnych cząsteczek.

Dzięki swojemu działaniu i wynikających z nich właściwości, jeżówka cieszy się dużą popularnością wśród osób pragnących skrócić i złagodzić przebieg przeziębienia. Występuje w postaci tabletek lub pastylek do ssania. Wchodzi również w skład preparatów stosowanych w bólach mięśni i stawów, a także w leczeniu niewielkich ran powierzchniowych.

Czy jeżówka purpurowa naprawdę działa?

Istnieje wiele danych literaturowych, które zawierają dowody naukowe na skuteczność i bezpieczeństwo stosowania jeżówki purpurowej. Niemniej w najbardziej kluczowych badaniach klinicznych prowadzonych w grupie dorosłych dowiedziono, że leki posiadające w swoim składzie wyciśnięty sok z jeżówki purpurowej stosowanych doustnie mogą zapobiegać objawom przeziębienia i łagodzą je szybciej niż podawane placebo.

Jeżówka purpurowa na infekcje wirusowe, bakteryjne i grzybicze

Substancje czynne zawarte w jeżówce purpurowej wykazują silne działanie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, a także przeciwzapalne. Jeżówka może wspierać leczenie infekcji górnych dróg oddechowych, a także wspierać profilaktykę tych schorzeń. Można po nią sięgnąć w przebiegu stanu zapalnego gardła, infekcji grypopodobnych, zapalenia zatok i przeziębienia. Jeżówka może również wspomóc leczenie stanów zapalnych dziąseł i zapalenia układu moczowego

Jeżówka purpurowa na trądzik i inne problemy skórne

Wyciągi z jeżówki purpurowej wykorzystuje się w produkcji kosmetyków. Dzięki działaniu antyoksydacyjnemu i przeciwzapalnemu kosmetyki z jeżówką sprawdzają się w pielęgnacji skóry wrażliwej i skłonnej do podrażnień oraz wspomagają leczenie różnych chorób skóry, w tym atopowego zapalenia skóry (AZS), egzemy. Z kolei właściwości antybakteryjne wspierają proces leczenia trądziku, a działanie przeciwwirusowe wykorzystywane jest m.in. pomocniczo w leczeniu opryszczki. Ponadto jeżówka wspiera procesy regeneracyjne skóry i sprzyja gojeniu się ran.

Jeżówka purpurowa — jak dawkować?

Z suszonego ziela jeżówki purpurowej można przygotować napar i stosować go profilaktycznie w okresie sezonowych infekcji lub w przebiegu przeziębienia. Łyżeczkę suszu (około 1 gram) należy zalać 100 ml wrzącej wody i odstawić do naparzania na 15-20 minut. Przestudzoną i przecedzoną herbatę z jeżówki można pić 2 razy dziennie, niemniej czas stosowania nie powinien być dłuższy niż 10 dni (przy codziennym stosowaniu) lub 20 dni (przy stosowaniu co drugi dzień).

Leki oraz suplementy diety zawierające jeżówkę purpurową należy dawkować zgodnie z zaleceniami producenta.

Leki i suplementy zawierające jeżówkę purpurową

W aptekach dostępnych jest wiele preparatów z jeżówką w postaci tabletek i w formie syropów wspierających odporność. Wyciąg z  jeżówki znajduje się również w ziołowych pastylkach do ssania, które działają nawilżająco na śluzówkę gardła. Jeżówka występuje w preparatach wspomagających pracę stawów i łagodzących stany zwyrodnieniowe.

Jeżówka purpurowa w ciąży

Preparatów z jeżówką nie należy stosować u kobiet w ciąży ani podczas karmienia piersią. W zależności od źródeł, nie należy ich również podawać dzieciom poniżej 7. lub 12. roku życia. W takiej sytuacji zawsze skonsultuj się z lekarzem.

Jeżówka purpurowa — przeciwwskazania i środki ostrożności

Jeżówka jest doskonale znaną i dobrze przebadaną rośliną. Jednak jak każdy surowiec, posiada pewne przeciwwskazania do stosowania, o których warto pamiętać. Z racji swoich silnych właściwości immunostymulujących, powinna być stosowana z ostrożnością u osób:

• po przeszczepach;
• przyjmujących leki immunosupresyjne (prowadzące do obniżenia odporności) i glikokortykosteroidy;
• cierpiących na choroby autoimmunologiczne, stwardnienie rozsiane, AIDS, gruźlicę i białaczkę.

Jeżówka purpurowa — możliwe działania niepożądane

Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi po zastosowaniu jeżówki purpurowej są reakcje alergiczne (wysypka skórna). Zdecydowanie rzadsze są te o ciężkim przebiegu (astma, wstrząs anafilaktyczny), na które narażeni są pacjenci m.in. z atopowym zapaleniem skóry. Nie należy stosować surowca u osób z nadwrażliwością na ziele jeżówki lub inne rośliny z rodziny Asteraceae.

Jeżówka purpurowa — interakcje z lekami i innymi ziołami

Jeżówka purpurowa może wchodzić w interakcje z lekami immunosupresyjnymi, zaburzając ich działanie. Niewskazane jest łączenie jeżówki z lekami przeciwwirusowymi i przeciwnowotworowymi, gdyż wpływa na ich metabolizm.

Jeżówka purpurowa w Ziołopedii — podsumowanie

Jeżówka cieszy się dużym uznaniem wśród zwolenników ziołolecznictwa. Roślinę stosuje się powszechnie w celu zapobiegania i łagodzenia objawów infekcji bakteryjnych oraz wirusowych. Jednak jak każde zioło, również jeżówkę należy stosować z umiarem, a jeśli chorujemy przewlekle i przyjmujemy leki, jej przyjmowanie warto szczegółowo omówić z lekarzem lub farmaceutą.

Bibliografia

1. Lutomski J. "Znaczenie ziół w terapii i dietetyce". Postępy Fitoterapii 2-3/2001: s. 3-8.
2. Rogowska M., Giermaziak W. "Wpływ roślin leczniczych na farmakokinetykę i metabolizm leków syntetycznych". Postępy Fitoterapii 4/2018: s. 274-282.
3. Lutomski J. "Uznane roślinne środki dermatologiczne". Postępy Fitoterapii 3-4/2002: s. 39-44.
4. Liczner G., Wiriński M., Malinowski B. "Objawowe leczenie infekcji górnych dróg oddechowych". Lek w Polsce 2023/382/03: s. 40-44.
5. Bilek M., Bilek J. "Roślinne produkty lecznicze: najlepszy przykład? Jeżówka purpurowa". Dostępne na: https://www.researchgate.net/publication/372195030_Roslinne_produkty_lecznicze_najlepszy_przyklad
6. Baraniak J., Kania M. "Surowce roślinne i inne wybrane składniki preparatów prozdrowotnych przeznaczone do stosowania u dzieci". Postępy Fitoterapii 1/2014: s. 48-53.
7. Kwiatkowska E. "Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea L.) Moench - roślina ozdobna i lecznicza". Biuletyn Naukowy. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie 2003 (22): s. 279-283.
8. Matławska I. Farmakognozja. Poznań 2008, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu: s. 319-322.
9. Baj T. „Immunologiczne właściwości jeżówki purpurowej.” Aptekarz Polski 2010 (41): s. 23-24.

Autor