Wstrząs anafilaktyczny - co może go wywołać? Pierwsza pomoc przy anafilaksji

Co to jest wstrząs anafilaktyczny?

Wstrząs anafilaktyczny jest nagłą i gwałtowną reakcją organizmu na dawkę danego czynnika, który u zdrowych osób jest dobrze tolerowany. Istnieje wiele substancji mogących wywołać anafilakcje, a sam wstrząs może powstać w dwóch różnych mechanizmach patofizjologicznych, 

Pierwszy z nich, tzw. alergiczna/natychmiastowa jest zależny od przeciwciał typu IgE, które powodują degranulację komórek tucznych. Rozpad tych komórek doprowadza do uwolnienia znacznych ilości histaminy. Histamina powoduje skurcz mięśni gładkich w oskrzelach i przewodzie pokarmowym, wzrost przepuszczalności naczyń i poszerzenie łożyska naczyniowego. Reakcja ta jest spowodowana przez powtarzające się kontakty z alergenem, na który pacjent jest uczulony.

Drugim mechanizmem powstawania wstrząsu anafilaktycznego jest reakcja niealergiczna, niezależna od przeciwciał IgE. W przeciwieństwie do reakcji typu alergicznego, może ona spowodować objawy już przy pierwszym kontakcie z alergenem.

Co może wywołać wstrząs anafilaktyczny?

Najczęstszymi czynnikami wywołującymi anafilaksje są leki, m.in. antybiotyki β-laktamowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne i barbiturany. Leki odpowiadają aż za 34% reakcji anafilaktycznych. Czynniki pokarmowe, takie jak ryby, owoce morza, orzeszki ziemne czy białka mleka krowiego są drugą co do częstości przyczyną wstrząsu anafilaktycznego. Wśród innych czynników mogących wywołać wstrząs anafilaktyczny warto wymienić:

• jady owadów błonkoskrzydłych;
• białka podawane pozajelitowo (krew, hormony, enzymy itp.);
• alergeny wziewne;
• lateks.

Objawy wstrząsu anafilaktycznego

Objawy wstrząsu anafilaktycznego występują w ciągu kilku do kilkunastu minut od kontaktu z czynnikiem wywołującym anafilaksję. W rzadkich przypadkach symptomy tej reakcji rozwijają się na przestrzeni godzin. 

Objawy wstrząsu anafilaktycznego obejmują:

• układ oddechowy - może pojawić się obrzęk górnych dróg oddechowych, przyśpieszony oddech, świsty czy sinica w późnym stadium;
• układ krążenia - tachykardia, hipotonia, wilgotna, blada skóra, niedokrwienie mięśnia sercowego, a nawet zatrzymanie czynności serca;
• układ nerwowy - objawy występują wtórnie do zaburzeń w dwóch wyżej podanych układach. Może być zauważalne splątanie, pobudzenie lub utrata przytomności;
• skórę i błony śluzowych - zmiany w postaci rumienia, pokrzywki, obrzęku powiek, ust, gardła i krtani.

Wstrząs anafilaktyczny - pierwsza pomoc

W przypadku wystąpienia objawów wskazujących na wstrząs anafilaktyczny najważniejsze jest otrzymanie szybkiej pomocy. Jak pomóc osobie z anafilaksją? Należy sprawdzić, czy poszkodowany oddycha i czy ma drożne drogi oddechowe. Gdy u kogoś rozpoznamy wstrząs, trzeba pozbyć się (w miarę możliwości) substancji wywołującej symptomy i usunąć ją z bliskiego otoczenia poszkodowanego. Następnie, jeśli pacjent jest przytomny, należy zapytać, czy ma przy sobie ampułkostrzykawkę z adrenaliną. Osoby uczulone, u których wcześniej już wystąpiły ataki, powinny zawsze mieć ją w pobliżu. Również w przypadku pacjenta nieprzytomnego warto sprawdzić, czy nie posiada on niezbędnego leku przy sobie. Adrenalinę podaje się domięśniowo w przednio-boczną powierzchnię uda chorego. 

Po wykonaniu tych czynności, wezwij zespół ratownictwa medycznego (numer na pogotowie: 999, lub numer alarmowy: 112). W trakcie oczekiwania na przyjazd służb osobę nieprzytomną połóż w pozycji bocznej bezpiecznej. To zapobiegnie ewentualnemu zachłyśnięciu w przypadku wystąpienia wymiotów. Regularnie sprawdzaj stan pacjenta: czy oddycha i czy jest obecny puls. 

Niezbędne preparaty możesz zarezerwować w wybranej aptece z łatwością i bez konieczności wychodzenia z domu za pomocą portalu KtoMaLek.pl.

Wstrząs anafilaktyczny po szczepieniu

Substancje znajdujące się w niektórych szczepionkach mogą u osob na nie wrażliwych powodować wstrząs anafilaktyczny. Przed szczepieniem lekarz powinien zebrać dokładny wywiad dotyczący u pacjenta alergii na białka jaja kurzego i glikol polietylenowy. Ryzyko wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego u dzieci przy podaniu szczepionki jest bardzo małe i wynosi około 1,3 na milion podanych dawek.

W razie jakichkolwiek wątpliwości, przed przyjęciem szczepienia porozmawiaj z lekarzem kwalifikującym pacjenta do otrzymania szczepienia.

Bibliografia:

1. Guideline Development Group, powołanej przez Working Group of the Resuscitation Council, Leczenie ratunkowe reakcji anafilaktycznych u dorosłych – podręczny przewodnik, Dostępne na: https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/011/161/original/Strony_od_MpD_2010_06-11.pdf?1467899032. (Dostęp: 03.2023).
2. Kruszewski, J, Cichocka-Jarosz, E, Błażowski, Ł, Jankowski, M. (2022). Anafilaksja i wstrząs anafilaktyczny. Medycyna Praktyczna. Dostępne na: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.17.1. (Dostęp: 03.2023).
3. Jaskuła, J, Gruba, M. Aktualne wytyczne resuscytacji European Resuscitation Council (2021) u dzieci w praktyce klinicznej. Część 1. Wstrząs anafilaktyczny, Medycyna Praktyczna, Dostępne na: https://www.mp.pl/pediatria/praktyka-kliniczna/medycyna-ratunkowa/301156,aktualne-wytyczne-resuscytacji-european-resuscitation-council-2021-u-dzieci-wstrzas-anafilaktyczny. (Dostęp: 03.2023).