Czym jest stopa cukrzycowa? Objawy i leczenie zespołu stopy cukrzycowej (ZSC)

Stopa cukrzycowa – co to takiego?

Zespół stopy cukrzycowej (ZSC) jest przewlekłym powikłaniem cukrzycy, występującym zarówno u chorych na cukrzycę typu 1, jak i typu 2. Problem ten dotyka  6-10% diabetyków, nieleczony może doprowadzić do nieodwracalnych deformacji stopy, martwicy, a nawet amputacji.

W przebiegu tej przypadłości na powierzchni podeszwowej lub grzbietowej stopu zaczynają pojawiać się owrzodzenia oraz deformacje, skóra w tych miejscach staje się przesuszona i może się łuszczyć. Nie jest to jednak problem wyłącznie estetyczny, ponieważ bez odpowiedniego leczenia zmiany te ulegają nadkażeniom bakteryjnym, to zaś prowadzi do ropowicy stopy. Ostatnim i najpoważniejszym stadium stopy cukrzycowej jest obumarcie tkanek, czyli martwica, która jest wskazaniem do amputacji.

Przyczyny stopy cukrzycowej

Główną przyczyną wystąpienia zespołu stopy cukrzycowej jest utrzymujący się, zbyt wysoki poziom glukozy we krwi. Permanentna hiperglikemia prowadzi do uszkodzeń naczyń krwionośnych, które z czasem stają się coraz mniej elastyczne i podatne na występowanie zmian miażdżycowych. Zmiany te upośledzają przepływ krwi, czego konsekwencją jest niedokrwienie tkanek stopy.

Nieprawidłowa glikemia nie pozostaje obojętna dla układu nerwowego, zwłaszcza w obrębie kończyn. Uszkodzenie czuciowych włókien nerwowych, nazywane neuropatią cukrzycową, sprawia, że u osoby chorej pogarsza się odczuwanie bólu, wibracji oraz temperatury. Konsekwencją tych zmian jest niezauważanie uszkodzeń stopy – otarć, skaleczeń, pęcherzy pojawiających się na skutek źle dobranego obuwia, oparzeń. 

Czynnikiem, który zwiększa ryzyko rozwoju stopy cukrzycowej, są nieprawidłowe i zbyt duże obciążenia różnych obszarów stopy. Źle dobrane obuwie bądź nieprawidłowy sposób stawiania stopy podczas różnych aktywności mogą spowodować zmiany jej kształtu, a także tworzenie się odcisków, które mogą przerodzić się w owrzodzenia. Przypadłość ta często występuje u osób z nadwagą lub otyłością.

Na rozwój zespołu stopy cukrzycowej bardziej narażone są osoby powyżej 50. roku życia, a także chorujące na nadciśnienie tętnicze lub cierpiące na dyslipidemię (niewłaściwe stężenie lipidów).

Objawy stopy cukrzycowej

Pierwsze symptomy stopy cukrzycowej bywają często bagatelizowane i uznawane za przejaw nieprawidłowej pielęgnacji skór stóp. Pacjent może mieć skłonność do tworzenia się modzeli (zgrubień warstwy rogowej naskórka) i nadmiernego rogowacenia skóry, czego objawem jest np. twarda i przesuszona skóra pięt, z tendencją do pękania. Jednocześnie wystąpić może „efekt skarpetek”, czyli osłabienie czucia w stopie, podobne do tego, które pojawia się, gdy nosimy mocno uciskające skarpetki. Osoba chora może słabiej odczuwać ból będący wynikiem urazów i uszkodzeń przy jednoczesnym nasileniu się drętwienia stopy i mrowienia oraz bólu stopy podczas wykonywania ruchu.

Owrzodzenia najczęściej występują pod główkami kości śródstopia, na pięcie, a także w okolicy ścięgna Achillesa. Każde uszkodzenie stopy i przerwanie ciągłości tkanek jest ryzykowne, ponieważ zmiany te łatwo ulegają nadkażeniu i trudno się goją.

Leczenie stopy cukrzycowej

Leczenie stopy cukrzycowej wymaga od pacjenta wytrwałości i systematyczności. Przypadłość ta jest konsekwencją wielu czynników, dlatego w terapii powinni uczestniczyć specjaliści z różnych dziedzin medycyny, w tym diabetolog, chirurg naczyniowy, ortopeda i podolog.

Podstawą leczenia jest wyrównanie stężenia glukozy we krwi oraz wprowadzenie leczenia farmakologicznego, które pozwoli ten optymalny stan utrzymać. Wsparciem dla farmakoterapii musi być odpowiednio zmodyfikowana dieta, która pomoże uregulować metabolizm węglowodanów i tłuszczów. Konieczne jest również leczenie zaburzeń lipidowych, aby zapobiec pogłębianiu się zmian miażdżycowych w naczyniach krwionośnych. Jeżeli doszło do zakażenia owrzodzenia na stopie, lekarz zaordynuje antybiotykoterapię oraz stosowanie opatrunków. 

Aby uniknąć kolejnych uszkodzeń stopy, należy dobrać odpowiednie obuwie lub wkładki ortopedyczne, które zapewnią komfort i bezpieczeństwo podczas chodzenia. Na czas leczenia istniejących zmian chory powinien odciążać kończynę, np. poruszając się o kulach bądź korzystając z wózka inwalidzkiego.

Czy stopy cukrzycowej można uniknąć?

Stopa cukrzycowa jest wyjątkowo groźnym powikłaniem cukrzycy, jednak ostrożność, obserwowanie swojego ciała oraz regularne wykonywanie badań mogą uchronić nas od tej przypadłości. Jak zapobiegać stopie cukrzycowej?

• Należy regularnie kontrolować poziom glikemii i utrzymywać jej poziom w granicach normy, a także dbać o prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego i stężenie lipidów.
• Osoby chorujące na cukrzycę powinny kontrolować stan swoich stóp oraz dbać o ich higienę. Stopy należy codziennie myć i natłuszczać, aby zapobiegać przesuszeniu skóry. Niewskazane jest intensywne złuszczanie naskórka bądź stosowanie preparatów na odciski. Warto sięgnąć po kremy pielęgnacyjne do stóp przeznaczone dla diabetyków o działaniu regeneracyjnym zwiększającym odporność skóry na uszkodzenia (np. Hexaflex Hial, Diabetegen, EMOLIUM Diabetix regenerujący krem do stóp). W przypadku powstania ran, otarć i pęknięć konieczne będzie zastosowanie specjalistycznych preparatów gojących w postaci sprayów, żeli (np. Argotiab spray, NanoSilver prodiab proszek w sprayu, Microdacyn 60 Wound Care). 

• Usuwaniem modzeli, wrastających paznokci oraz innych zmian w obrębie stóp powinny zajmować się osoby wykwalifikowane. Najlepiej zwrócić się o pomoc do gabinetu stopy cukrzycowej bądź gabinetu podiatrycznego, które specjalizują się w opiece nad pacjentami chorymi na cukrzycę.
• Wskazane jest noszenie wygodnego obuwia wraz ze specjalistycznymi wkładkami, które odciążą określone okolice stopy. Przed każdym założeniem butów trzeba sprawdzić, czy wewnątrz nie ma np. kamyka, który mógłby uszkodzić skórę stopy. 
• Wysiłek fizyczny poprawia ukrwienie stóp, jednak rodzaj aktywności warto omówić z lekarzem.
• U pacjentów z zanikiem uczucia bólu i temperatury zaleca się szczególną ostrożność i sprawdzanie stanu stóp. Niewskazane jest chodzenie boso, ogrzewanie stóp termoforem bądź kocem elektrycznym oraz gorące kąpiele bez uprzedniego sprawdzenia temperatury wody. Każde, nawet drobne uszkodzenie należy odkazić (np. Octenisept, Oktaseptal) i zabezpieczyć jałowym opatrunkiem.

Bibliografia

1. Dr n. med. P. Witek, dr n. med. B. Katra, "Stopa cukrzycowa", Medycyna Praktyczna dla Pacjentów. Cukrzyca. Dostępne na: https://www.mp.pl/cukrzyca/powiklania/66541,stopa-cukrzycowa
2. "Stopa cukrzycowa – jak ją rozpoznać i leczyć?", Polskie Stowarzyszenie Diabetyków. Dostępne na: https://diabetyk.org.pl/stopa-cukrzycowa-jak-ja-rozpoznac-i-leczyc/
3. M. Krzonek, A. Markiel, J. Czarnota-Chlewicka, "Zespół stopy cukrzycowej – problem wciąż aktualny". Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2016; 1: 1-8. https://www.termedia.pl/Zespol-stopy-cukrzycowej-problem-wciaz-aktualny,50,27315,1,0.html
4. Dr n. med. G. Rosiński, "Stopa cukrzycowa – jak zapobiegać i leczyć?", Medycyna po Dyplomie 2016/02. Dostępne na: https://podyplomie.pl/medycyna/21101,stopa-cukrzycowa-jak-zapobiegac-i-leczyc
5. A. Krzon-Burakowska, "Zespół stopy cukrzycowej - patogeneza i praktyczne aspekty postępowania", Forum Medycyny Rodzinnej 2008;2(3):234-241.

Autor