Penicylina - historia, właściwości, zastosowanie, przeciwwskazania, skutki uboczne

Penicylina - historia odkrycia

Penicylina została odkryta przez Aleksandra Fleminga. W 1945 roku wraz z Howardem Walterem Floreyem oraz Ernstem Borisem Chainem, którzy pomogli wyizolować substancję czynną z pleśni, naukowcy dostali Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny za odkrycie penicyliny. To odkrycie z czasem zaowocowało produkowaniem innych substancji działających bakteriostatycznie lub bakteriobójczo, które zrewolucjonizowały współczesną medycynę.

Penicyliny to podgrupa antybiotyków β-laktamowych, w której wyróżniamy:

• penicyliny naturalne (penicyline benzylową, prokainową i fenoksymetylową);
• penicyliny półsyntetyczne przeciwgronkowcowe;
• aminopenicyliny;
• karboksypenicyliny;
• ureidopenicyliny.

Penicylina benzylowa

Penicylina benzylowa jest stosowana m.in. w przypadku zapalenia migdałków podniebiennych, zapaleniu płuc, oskrzeli, w ostrym rzucie gorączki reumatycznej wywołanym przez paciorkowce, przy kile, rzeżączce i meningokowemu zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych.

Może być podawana w formie iniekcji domięśniowej lub dożylnej. Przy podaniu antybiotyku dożylnie należy to zrobić powoli, a stan pacjenta powinien być monitorowany, ponieważ może dojść do zakrzepowego zapalenia żył.

Przeciwwskazaniem do stosowania penicyliny benzylowej jest nadwrażliwość na antybiotyki beta-laktamowe.

Penicylina prokainowa - wskazania do stosowania

Penicylina prokainowa w medycynie jest używana w celu leczenia zakażeń o umiarkowanej ciężkości. Stosuje się ja m.in. przy:

• zakażeniach wywoływanych paciorkowcami grupy A, C, H, G, L i M bez bakteriemii; 
• kile; 
• rzeżączce bez bakteriemii;
• różycy;
• anginie Plaut-Vincenta, czyli mieszanemu zakażeniu gardła.

Penicylina fenoksymetylowa

Penicylina fenoksymetylowa to antybiotyk używany przy leczeniu zakażeń uszu, nosa i gardła, m.in. przy płonicy, anginie Plaut-Vincenta czy ostrym zapaleniu ucha środkowego. Może być także lekiem z wyboru przy zakażeniach dróg oddechowych w postaci bakteryjnego zapalenia płuc i oskrzeli. Stosowana jest dodatkowo przy zakażeniach tkanek miękkich i skóry, takich jak róża czy ropowica.

Niezbędne leki możesz zarezerwować w wybranej aptece za pomocą portalu KtoMaLek.pl.

Działania niepożądane penicylin

Korzystanie z penicyliny podobnie jak z każdego innego leku, niesie za sobą możliwości wystąpienia działań niepożądanych. W przypadku penicylin istnieje ryzyko:

• wystąpienia wstrząsu, a nawet śmierci pacjenta uczulonego na tą substancję. Ważne, aby przy pojawieniu się objawów wstrząsu po penicylinie zastosować epinefrynę, lek przeciwhistaminowy i kortykosteroid;
• zatrucia - penicylina jest wydalana głównie z moczem, dlatego przy uszkodzonych nerkach jej stężenie w organizmie może być wyższe niż oczekiwane. Zbyt duże stężenie penicyliny czasami wpływa na czynności układu nerwowego. Zaburzeniami, które się wtedy obserwuje są m.in. nadmierna ruchliwość, pobudzenie, niepokój i zawroty głowy ustępujące po odstawieniu antybiotyku. Warto pamiętać, że zatrucie penicylinami prowadzi do wystąpienia drgawek czy śpiączki;
• rozwinięcie się kandydozy skóry i błon śluzowych;
• pojawienia się zaburzeń krwi i układu chłonnego, powodujących np. neutropenię, małopłytkowość czy niedokrwistość hemolityczną.

Poza tym u małej grupy osób dochodzi czasem do obrzęku naczynioruchowego, ciężkich reakcji skórnych, arytmii. Zgłaszane są też zaburzenia czynności wątroby, żołądka i jelit po stosowaniu penicyliny.

Interakcje penicyliny z innymi lekami

Wiele leków ze względu na miejsce swojego działania czy metabolizm wchodzi ze sobą w interakcje, zmieniając wzajemnie siłę bądź profil działania. Przykładem substancji wpływającej na wzrost stężenia penicyliny we krwi jest probenecyd, stosowany w terapii dny moczanowej, jednak póki co niedostępny w Polsce. 

Kobiety stosujące doustne środki antykoncepcyjne w czasie leczenia penicyliną, powinny wziąć pod uwagę ich zmniejszoną skuteczność w tym okresie i rozważyć zastosowanie dodatkowych metod antykoncepcji. 

Penicylina fenoksymetylowa wchodzi w interakcje również z metotreksatem, co wiąże się z jego zmniejszonym wydalaniem i możliwym nasileniem działań toksycznych.

Penicyliny jako ważny element lecznictwa

Penicyliny jako pierwsze antybiotyki całkowicie odmieniły oblicze medycyny. Dzięki ich odkryciu zakażenia bakteryjne przestały wiązać się z bardzo wysoką śmiertelnością. Należy jednak pamiętać, aby antybiotyków nie nadużywać i zawsze stosować je według zaleceń lekarzy.

Bibliografia:

1. Korbut, R. (2017). Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, s. 236-241.
2. Debecylina. Charakterystyka Produktu Leczniczego. Dostępne na: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/1720/characteristic. (Dostęp: 05.2023).
3. Penicillinum Procainicum L TZF. Charakterystyka Produktu Leczniczego. Dostępne na: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/20560/characteristic. (Dostęp: 05.2023).
4. Ospen 750. Charakterystyka Produktu Leczniczego. Dostępne na: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/5002/characteristic. (Dostęp: 05.2023).