Karczoch zwyczajny — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Karczoch zwyczajny — właściwości

Karczoch zwyczajny jest warzywem niskoenergetycznym — 100 g dostarcza około 57 kcal, z czego 3 g stanowią białka, około 0,2 g tłuszcze oraz z 11 g węglowodany, w tym aż 5,4 g błonnika pokarmowego. Karczochy są też bogatym źródłem składników mineralnych (m.in. cynku, magnezu, potasu, żelaza, wapnia) oraz witamin, w tym witamin z grupy B (niacyna, kwas foliowy) witaminy C oraz witaminy E.

W kwiatach karczowa obecna jest inulina — polisacharyd uznawany za rozpuszczalną frakcję błonnika pokarmowego. Inulina nie jest trawiona w przewodzie pokarmowym, a w okrężnicy ulega fermentacji, działając jak prebiotyk. Sprzyja budowaniu korzystnej mikrobioty jelitowej, spowalnia przyswajanie cukru ze spożywanych pokarmów, pomaga kontrolować poziom lipidów we krwi, a także zapobiega zaparciom i reguluje rytm wypróżnień.

Karczochy są również źródłem kwasów fenolowych (m.in. kwasu chlorogenowego, kawowego, ferulowego, cynaryny) flawonoidów (skolimozydu, cynarozydu, luteoliny), gorzkich laktonów seskwiterpenowych i garbników.

Karczoch zwyczajny — jak wygląda i skąd pochodzi?

Karczoch zwyczajny (łac. Cynara cardunculus) jest warzywem uprawianym na szeroką skalę zarówno w całej Europie, jak i Ameryce Północnej. Pionierem w uprawie karczocha są jednak kraje śródziemnomorskie, a liderem w uprawie są Włochy. Wzmianki na temat karczocha można znaleźć w zapiskach Teofrasta z IV wieku p.n.e. zaś w XIX wieku odnotowano pierwsze skuteczne wyleczenie żółtaczki ekstraktem z karczocha.

Warzywo to jest rośliną wieloletnią z rodziny astrowatych (łac. Asteraceae). Wysokość karczocha szacuje się na około 1,2 metra. W pierwszym roku jego wzrostu pojawia się duża, liściasta rozeta, składająca się z liści o długości 30-50 centymetrów. W kolejnym roku wyrastają łodygi pokryte drobniejszymi liśćmi, a na nich tworzą się koszyczki kwiatowe – niektóre z nich osiągają średnicę nawet 25 centymetrów. Kwiatostan zbudowany jest z mięsistego dna, a także okrywy kwiatowej. Zbiory karczocha przypadają na okres od marca do września.

Jadalną częścią karczocha są pąki kwiatowe, a właściwie serce karczocha ukryte pod okrywą zewnętrznych, zgrubiałych liści. Młode pąki karczochów można jadać na surowo, lecz w przypadku starczych okazów wykorzystuje się dno kwiatowe, poddając je uprzednio obróbce termicznej.

Karczoch zwyczajny — działanie, wskazania do stosowania

Prozdrowotne właściwości karczocha zwyczajnego znane były już w starożytności. Wykorzystywany był w problemach z niestrawnością, a także chorobach nerek oraz wątroby. Najbardziej wartościowym związkiem karczocha jest cynaryna, która:

• usprawnia pracę wątroby;
• poprawia funkcjonowanie dróg żółciowych;
• reguluje poziom cholesterolu oraz lipidów;
• wspomaga procesy trawienne.

Dzięki dużej zawartości błonnika pokarmowego karczoch ma właściwości wspomagające proces utraty nadmiernej masy ciała, a także korzystnie wpływa na mikrobiotę jelit. Wyciąg z liści karczocha uśmierza ból brzucha i zwalcza nudności. Wykazuje pozytywne działanie w chorobach przebiegających z zapaleniem stawów oraz kości, a także w dnie moczanowej. Poprzez działanie moczopędne polecany jest w problemach z nerkami, a także całym układem moczowym. Dzięki niskiemu indeksowi glikemicznym (IG) karczoch może być bezpiecznie stosowany przez osoby z cukrzycą i insulinoopornością.

Karczoch zwyczajny na problemy trawienne

Obecna w karczochu cynaryna pobudza wątrobę do wydzielania żółci i usprawnia jej przepływ w drogach żółciowych, co ma istotne znaczenie w przebiegu procesów trawiennych. W licznych badaniach dowiedziono, że ekstrakt z liści karczocha łagodzi objawy związane z niestrawnością – wzdęcia, uczucie pełności, bóle brzucha. Karczoch działa bowiem spazmolitycznie i wiatropędnie, przynosząc ulgę w dyspepsji czynnościowej. Wyciągi z karczocha mogą być również pomocne w przebiegu refluksu i choroby wrzodowej.

Karczoch zwyczajny na wątrobę

Zawarte w karczochu związki o działaniu przeciwutleniającym odpowiadają za jego działanie hepatoprotekcyjne. Karczoch działa ochronnie na komórki wątroby, sprzyja szybszej regeneracji hepatocytów, a także usprawnia funkcjonowanie tego narządu. Karczoch może być stosowany wspomagająco w leczeniu niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (NAFLD), kamicy żółciowej i stanach zapalnych pęcherzyka żółciowego.

Karczoch zwyczajny na wysoki cholesterol

Ekstrakt z karczocha może znacząco obniżać stężenie cholesterolu we krwi. W jednym z badań przeprowadzonych na szczurach wykazano, że karczoch redukuje syntezę cholesterolu w wątrobie, za co odpowiadać ma zawarte w nim luteolina i cynarozyd. Z kolei w badaniach na ludziach dowiedziono, że zagęszczony sok z karczocha oraz ekstrakt z liści tej rośliny pomaga obniżyć poziom cholesterolu całkowitego, LDL i trójglicerydów. Co więcej, karczoch pobudza wydzielanie żółci, co wspomaga wydalanie cholesterolu z organizmu.

Karczoch jest cennym źródłem przeciwutleniaczy, które zmniejszają stres oksydacyjny i neutralizują wolne rodniki. Mogą hamować utlenianie lipoprotein o niskiej gęstości (LDL) i tym samym zmniejszać ryzyko rozwoju miażdżycy.

Karczoch zwyczajny — jak dawkować?

Dawkowanie karczocha zwyczajnego zależne jest od postaci, w jakiej jest dostępny. Wysuszone i rozdrobione liście karczocha nadają się do przygotowania naparu. Wystarczy 1 łyżkę liści karczocha (około 3 gramy suszu) zalać 250 ml wrzącej wody i naparzać pod przykryciem przez 15 minut, a następnie przecedzić i ostudzić. Tak przygotowaną herbatę z karczocha można pić raz dziennie.

W przypadku suplementów zawierających ekstrakt z liści karczocha zazwyczaj rekomenduje się dobową dawkę wynoszącą 500 mg ekstraktu. Należy jednak przestrzegać dawkowania zalecanego przez producenta.

Leki i suplementy zawierające karczoch zwyczajny

Karczoch zwyczajny jest częstym składnikiem leków i suplementów diety wspierających pracę przewodu pokarmowego, w tym preparatów wspomagających funkcjonowanie wątroby, usprawniających procesy trawienne oraz środków wspomagających trawienie tłuszczów. Dostępne są one w formie tabletek i kapsułek, kropli i płynów. Można również kupić suszone liście karczocha lub mieszanki ziołowe zawierające w składzie karczocha.

Karczoch zwyczajny w ciąży

Spożywanie karczocha zwyczajnego w postaci warzywa jest bezpieczne dla kobiet w ciąży, o ile nie cierpią na nadwrażliwość na tę roślinę lub niedrożność dróg żółciowych. Nie zaleca się stosowania ekstraktów z karczocha przez ciężarne i kobiety karmiące piersią.

Karczoch zwyczajny — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniem do stosowania produktów zawierających karczoch, jak i samego warzywa jest nadwrażliwość na rośliny z rodziny Compositae, a także niedrożność dróg żółciowych. Przed skorzystaniem z preparatów zawierających karczoch najlepiej poinformować farmaceutę o swoich chorobach, a ten pomoże ocenić czy spożycie medykamentu będzie bezpieczne. Przy zakupie artykułów z karczochem pamiętajmy, aby sprawdzać datę ważności do spożycia. Nie zaleca się korzystania z preparatów po upływie terminu przydatności do spożycia. Nigdy nie powinno spożywać się większej dawki niż zalecana na opakowaniu produktu lub wyznaczona przez lekarza. Nadużywanie jakiegokolwiek preparatu może powodować działania niepożądane.

Karczoch zwyczajny — możliwe działania niepożądane

U niektórych osób stosowanie preparatów z karczochem może powodować dolegliwości ze strony układu pokarmowego — wzdęcia, bóle brzucha, biegunki. U osób uczulonych na rośliny z rodziny astrowatych karczoch może powodować reakcje alergiczne.

Karczoch zwyczajny — interakcje z lekami i innymi ziołami

Zawarte w karczochu zwyczajnym substancje mogą hamować różne izoenzymy CYP-450, choć brak takich doniesień w przypadku ludzi. Ostrożność powinny zachować osoby stosujące leki z grupy inhibitorów pompy protonowej, a także leki zawierające bupropion, kwas walproinowy i sertalinę.

Karczoch zwyczajny w Ziołopedii — podsumowanie

Dzięki szerokiemu wachlarzowi korzystnych działań na organizm człowieka karczoch zwyczajny zyskał dużą popularność wśród ludzi. Preparaty dostępne w aptekach można bez problemu zakupić, co czyni go powszechnie dostępnym. Według wielu badań z wykorzystaniem karczocha zwyczajnego ma on uzasadnione działanie fitoterapeutyczne. Pamiętajmy jednak o umiarze. Wszystkie preparaty należy spożywać zgodnie z informacją umieszczoną na opakowaniu, a także w określonym do tego celu. Oprócz działania terapeutycznego karczoch zwyczajny ma również wiele walorów smakowych. Warzywo to chętnie spożywane jest w kuchni wielu krajów. Karczoch wykorzystuje się również jako roślinę ozdobną, gdyż po rozkwitnięciu ukazują się kwiaty w kolorze niebiesko-purpurowym.

Bibliografia

1. Zadworny J. "Lecznicze właściwości Cynara scolymus? Krytyczny przegląd dowodów i molekularnych mechanizmów działania". HERBALISM 2024, 10(1): s. 93-104.
2. Michalak-Majewska M., Tetrycz D. "Karczoch zwyczajny innowacyjny surowiec o szerokim zastosowaniu". PRZEMYSŁ SPOŻYWCZY 2018, 1(7): s. 32-35.
3. Michalak-Majewska M., Tetrycz D. "Karczoch zwyczajny (Cynara scolymus) - innowacyjny surowiec o bogatych właściwościach leczniczych". Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, nr 593, 2018, 87-100.
4. Harmata W. "Ostropest plamisty i karczoch zwyczajny jako rosliny lecznicze". Wszechświat 1995, t. 96, nr 01: s. 21-22.
5. Lutomski J. "Znaczenie ziół w terapii i dietetyce". Postępy Fitoterapii 2-3/2001: s. 3-8.
6. Zielińska M.A., Białecka A., Pietruszka B., Hamułka J. "Warzywa i owoce jako źródła wybranych substancji bioaktywnych i ich wpływ na funkcje poznawcze u osób starszych".Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2017: s. 267-280.
7. Karłowicz-Bodalska K., Bodalski T. "Znaczenie surowców roślinnych w leczeniu schorzeń wątroby". Postępy Fitoterapii 3/2007: s. 155-167.

Autor