Hyzop lekarski — właściwości, lecznicze, działanie, zastosowanie

Hyzop lekarski — właściwości

Hyzop lekarski to niewysoka bylina o charakterystycznych, ciemnoniebieskich kwiatach oraz przyjemnym zapachu, z której na południu Europy pozyskuje się olejek hyzopowy. W przeszłości uważano ją za oczyszczającą pod względem duchowym i materialnym, a także wykorzystywano w obrzędach religijnych.

Aktualnie hyzop lekarski wykorzystuje się głównie w przemyśle farmaceutycznym, ale również można uprawiać go jako roślinę ozdobną czy stosować jako przyprawę do serów, dań mięsnych oraz sałatek.

Hyzop lekarski charakteryzuje się, oprócz olejku, obecnością flawonoidów: luteoliny, apigeniny i diosminy, kwasów fenolowych: ferulowego, kawowego, czy też chlorogenowego. Co więcej, w roślinie znajdziemy również gorycze oraz fitosterole.

Ziele hyzopu lekarskiego oraz jego przetwory wykazują szereg leczniczych właściwości, dlatego też można je stosować w celu łagodzenia rozmaitych dolegliwości w szczególności związanych z układem pokarmowym, oddechowym oraz prawidłowym funkcjonowaniem powłok skórnych. Przypisuje mu się między innymi działanie przeciwbiegunkowe, spazmolityczne, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, wykrztuśne oraz miejscowo przeciwbólowe.

Hyzop lekarski — jak wygląda i skąd pochodzi?

Hyzop lekarski (łac. Hyssopus officinalis) jest byliną zaliczaną do roślin z rodziny jasnotowatych (łac. Lamiaceae). Występuje powszechnie na terenie Europy Środkowej, Południowej i Wschodniej, do której “zawędrował” z Afryki. Aktualnie można go też spotkać np. w Indiach.

W Polsce hyzop lekarski znany jest również pod nazwą izop, józefek lub józefka (medycyna ludowa). W naturze znajdziemy go na skalistych zboczach czy suchych łąkach.

Bylina ta potrafi osiągać 100 centymetrów wysokości. Jej łodyga jest prosta lub wzniesiona, w dolnej części zdrewniała. Roślina charakteryzuje się gęstym ulistnieniem i owłosieniem. Liście hyzopu są równowąskolancetowate, zwisające ku podstawie, na szczycie krótko zaostrzone, układające się naprzemianlegle, prawie siedzące, osiągające długość do 2,5 centymetrów, z lekko podwiniętym brzegiem. Liście te są lekko kropkowane (popunktowane), a kropkami tymi są gruczoły, które zawierają olejek eteryczny. Niebieskogranatowa korona kwiatów hyzopu osadzona jest na zrosłodziałkowych kielichach. Z korony wyrastają 4 pręciki. 

Hyzop lekarski kwitnie od czerwca do października i jest rośliną silnie aromatyczną, a przez to również miododajną. Mówi się, że miód z hyzopu jest jednym z najlepszych i najbardziej aromatycznych. Hyzop lekarski nektaruje od wczesnego ranka (świtu) do zmierzchu, dzięki czemu zapylany jest przez owady niezależnie od pory dnia.

Hyzop lekarski — działanie, wskazania do stosowania

W przypadku układu pokarmowego hyzop lekarski sprawdzi się w postaci środka przeciwbiegunkowego, a także wspomagającego trawienie. W stosunku do układu oddechowego przetwory hyzopu lekarskiego będą łagodziły przewlekły kaszel wynikający z chorób dróg oddechowych. Roślina ta jest także przydatna w niektórych problemach skórnych.

Hyzop lekarski na dolegliwości górnych i dolnych dróg oddechowych

Hyzop lekarski wykazuje działanie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i wykrztuśne, które sprawdzi się doskonale w leczeniu stanów chorobowych górnych i dolnych dróg oddechowych takich, jak zapalenia oskrzeli, różnego rodzaju przeziębienia, ale także w przypadku dolegliwości związanych z występowaniem astmy. Dzięki właściwościom wykrztuśnym hyzop lekarski jest składnikiem preparatów ułatwiającym odkrztuszanie i pozwalającym na pozbycie się zalegającej wydzieliny. Można go także stosować zewnętrznie do nacierania ciała przy przeziębieniu i uporczywym kaszlu w celu uzyskania miejscowego rozgrzewającego działania.

Hyzop lekarski na poprawę czynności przewodu pokarmowego

Hyzop lekarski sprawdzi się również w przypadku dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takich jak np. niestrawność, ponieważ składniki aktywne w nim zawarte pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, zwiększają ruchy perystaltyczne przewodu pokarmowego, ale także wykazują działanie rozkurczające na mięśnie gładkie układu pokarmowego. Dzieje się to poprzez redukcję napięcia mięśniowego, co także może być pomocne również w przypadku bolesnych miesiączek. Hyzop lekarski można stosować także w przypadku wzdęć czy problemów z nieprawidłowym wypróżnianiem.

Hyzop lekarski sprawdzi się także w leczeniu biegunek. Po podaniu doustnym substancji aktywnych zawartych w hyzopie następuje zmniejszenie przenikania wody przez śluzówki jelit, co ogranicza biegunkę. Dochodzi także do spadku liczby patogennych bakterii, odpowiedzialnych za wystąpienie dysbiozy.

Hyzop lekarski na problemy skórne

Olejek z hyzopu może być stosowany zewnętrznie bezpośrednio na skórę, np. w przypadku grzybic skórnych ze względu na przeciwgrzybicze i antyseptyczne działanie. Olejek hyzopowy ma także działanie przyspieszające gojenie się ran, więc można go używać również w przypadku otarć czy oparzeń 1. stopnia. Przetwory hyzopu lekarskiego znajdą także zastosowanie w łagodzeniu dolegliwości bólowych wynikających z chorób reumatycznych stawów czy artretyzmu.

Napar z hyzopu lekarskiego stosowany zewnętrznie może być także stosowany w celach zmniejszenia potliwości, dzięki swoim właściwościom antyseptycznym oraz działaniu regulującemu funkcjonowanie gruczołów potowych. Można go również używać do płukania jamy ustnej i gardła.

Hyzop lekarski — jak dawkować?

Hyzop lekarski najczęściej stosuje się w postaci naparu z ziela we wczesnych stadiach przeziębienia oraz grypy dzięki swoim właściwościom przeciwdrobnoustrojowym, oraz w przypadku problemów trawiennych i bólów żołądka na tle nerwowym w celu łagodzenia nieprzyjemnych dolegliwości. Napar z hyzopu otrzymuje się poprzez zalanie 1 łyżki do herbaty suchego ziela hyzopu wrzącą wodą (objętość około 1 szklanki). Następnie płyn odstawia się na 15 minut, cedzi i pije z częstotliwością 2-3 razy na dzień w ilości pół szklanki płynu. 

Z ziela hyzopu lekarskiego można również wykonać nalewkę w mieszaninie z innymi roślinami o działaniu wykrztuśnym (np. lukrecja, oman wielki czy biedrzeniec anyż) oraz osłaniającym działaniu na drogi oddechowe, a także syrop - najlepiej w połączeniu z innymi roślinami, które również wykazują pozytywny efekt na drogi oddechowe, np. dziewanną wielokwiatową czy lukrecją.

Ziele hyzopu lekarskiego można także wykorzystywać w celach kulinarnych jako przyprawę do zup, sosów, serów czy mięs, w szczególności sprawdzi się jako dodatek do pieczeni wieprzowych.

Leki i suplementy zawierające hyzop lekarski

Ziele hyzopu lekarskiego ze względu na swoje szerokie prozdrowotne właściwości jest powszechnie spotykaną w przemyśle farmaceutycznym, najczęściej pod postacią doustnych płynów lub maści na skórę. 

Hyzop lekarski jest także jednym ze składników koncentratu do sporządzenia roztworu doustnego. Płyn ten stosuje się w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych oraz przy utrudnionym odkrztuszaniu zalegającej wydzieliny.

Ziele hyzopu lekarskiego dostępne jest także w postaci ziół do zaparzania (herbatki ziołowej), z której samodzielnie można przygotować napar do stosowania doustnego oraz zewnętrznego.

Hyzop lekarski w ciąży

Hyzopu lekarskiego ani jego przetworów nie powinno się stosować w ciąży, ponieważ może powodować skurcze macicy oraz krwawienia z dróg rodnych, przez co doprowadzić do poronienia. 

Hyzopu lekarskiego powinny również unikać kobiety karmiące, ponieważ nie ma wystarczających informacji potwierdzających bezpieczeństwo stosowania tej rośliny podczas laktacji.

Hyzop lekarski — przeciwwskazania i środki ostrożności

Ostrożność podczas stosowania hyzopu powinny zachować osoby uczulone na rośliny z rodziny jasnotowatych, ze względu na możliwość wystąpienia reakcji alergicznych. U takich osób może dojść także do podrażnienia dróg oddechowych. U osób w szczególnie wrażliwych może wystąpić opadanie powiek, zmniejszona reakcja na dotyk czy zmniejszona aktywność motoryczna. Hyzopu lekarskiego nie powinny stosować osoby, u których w przeszłości wystąpił atak padaczkowy.

Hyzop lekarski — możliwe działania niepożądane

Stosując olejek hyzopowy, warto zwrócić uwagę na zalecane dawki. Jeśli olejek stosowany jest w nadmiernej ilości, może wystąpić neurotoksyczność ze względu na obecne w olejku hyzopowym jego dwa główne składniki — pinokamfon oraz izopinokamfon. Neurotoksyczność ta będzie objawiać się wystąpieniem lub nasileniem drgawek i właśnie z tego powodu olejku hyzopowego nie powinny przyjmować osoby chorujące na epilepsję.

Z racji przynależności hyzopu lekarskiego do rodziny jasnotowatych, należy mieć na uwadze, że po zastosowaniu hyzopu lekarskiego mogą wystąpić także symptomy charakterystyczne także dla innych roślin z tej rodziny, w szczególności po zastosowaniu olejku eterycznego: kontaktowe zapalenie skóry, objawy astmy, przyspieszenie wystąpienia miesiączki, arytmia czy oliguria. 

Hyzop lekarski — interakcje z lekami i innymi ziołami

Niestety nie ma wystarczających badań oraz odpowiednich informacji w zakresie możliwości wystąpienia interakcji hyzopu z innymi lekami czy roślinami. Z racji możliwości modulującego działania na neuroprzekaźniki centralnego układu nerwowego, hyzopu lekarskiego nie powinny stosować osoby, które leczą się lekami wpływającymi na pracę i funkcjonowanie komórek nerwowych. 

W razie wątpliwości dotyczących jednoczesnego stosowania leków i ziół warto zasięgnąć porady lekarza lub farmaceuty.

Hyzop lekarski w Ziołopedii — podsumowanie

Hyzop lekarski to roślina pochodząca z południowo-wschodniej Europy oraz Afryki, znana od starożytności. Jest rośliną znaną ze swoich właściwości leczniczych, w szczególności z zastosowania w dolegliwościach ze strony układu oddechowego, które przebiegają z produktywnym kaszlem. Hyzop lekarski pomoże także w dolegliwościach trawiennych, takich jak wzdęcia, nieregularne wypróżnianie czy niestrawność. Stosowany zewnętrznie hyzop pomoże także w problemach skórnych, nadmiernym poceniu lub do płukania jamy ustnej oraz gardła. Ze względu na neurotoksyczność oraz aktywność proskurczową na mięśnie gładkie macicy w pewnych grupach pacjentów hyzop lekarski nie powinien być stosowany. 

Bibliografia

1. "Hyssopus Essential Oil: An Update of Its Phytochemistry, Biological Activities, and Safety Profile". Oxid Med Cell Longev. 2022; 2022: 8442734. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8776447/ (dostęp 17.06.2024)
2. F. Fatemeh, S. Hamedeyazdan. "A review on Hyssopus officinalis L.: Composition and biological activities". African Journal of Pharmacy and Pharmacology 5(8):1959-1966. https://www.researchgate.net/publication/229432286 (dostęp 17.06.2024)
3. T. Wolski, T. Baj, S. Kwiatkowski. "Hyzop lekarski (Hyssopus officinalis L.) zapomniana roślina lecznicza, przyprawowa oraz miododajna". Acta Scientiarum Polonorum Hortorum Cultus 10(3): 331-342. https://czasopisma.up.lublin.pl/index.php/mv/article/download/3557/2427/11203 (dostęp 17.06.2024)

Autor