Drapacz lekarski — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Drapacz lekarski — właściwości

Drapacz lekarski znany jest głównie jako surowiec goryczowy, pobudzający apetyt i poprawiający trawienie. Substancjami gorzkimi odpowiedzialnymi za takie działanie są laktony seskwiterpenowe, do których należą knicyna (od 0,2% do 0,7%), knicynolid oraz benedyktyna. Ponadto w składzie tego zioła można znaleźć:

• poliacetyleny;
• polifenole;
• flawonoidy na przykład kwercetyna, luteolina;
• kwasy organiczne, takie jak kwas cytrynowy, kwas winowy, kwas kawowy i kwas chlorogenowy;
• garbniki;
• triterpeny;
• laktonowe lignany;
• olejki eteryczne;
• fitosterole;
• sole mineralne (magnezu, potasu, manganu i wapnia).

Zawarte w drapaczu lekarskim związki nadają mu właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, co czyni go skutecznym środkiem w leczeniu różnych infekcji oraz stanów zapalnych. Ponadto zawarte w nim polifenole i flawonoidy neutralizują wolne rodniki, chroniąc komórki przed uszkodzeniami i wspomagając walkę z chorobami przewlekłymi. Antyoksydacyjne i przeciwzapalne właściwości drapacza mogą pomóc w ochronie neuronów i poprawie funkcji poznawczych, co zapobiega rozwojowi chorób neurodegeneracyjnych takich, jak choroba Alzheimera. Bernardynek działa również ochronnie na wątrobę, wspierając jej funkcje i pomagając w detoksykacji. Co więcej, zdolności ściągające tego ziela mogą być wykorzystywane w leczeniu ran, oparzeń oraz problemów skórnych takich, jak egzema i trądzik. Trwają badania nad zastosowaniem wyciągów z tej rośliny w terapii niektórych nowotworów. 

Drapacz lekarski — jak wygląda i skąd pochodzi?

Drapacz lekarski (łac. Cnicus benedictus L. lub Centaurea benedicta) znany jest także pod wieloma innymi nazwami, takimi jak oset błogosławiony, drapacz benedyktyński, bernardynek, karda benedyktyna czy turecki czubek. Jest to jednoroczna roślina należąca do rodziny astrowatych (łac. Asteraceae), która pochodzi z regionu Morza Śródziemnego. Jego naturalne siedliska obejmują południową Europę, północną Afrykę oraz Bliski Wschód. Obecnie jest również uprawiany w innych częściach świata, w tym w Ameryce Północnej.

Drapacz lekarski osiąga wysokość od 20 do 60 centymetrów i wyglądem przypomina często występujący na polskich łąkach oset polny. Jego łodyga jest wzniesiona, silnie rozgałęziona, owłosiona, podłużnie bruzdowana i często czerwono nabiegła. Liście drapacza lekarskiego są pierzastodzielne, z kolczastymi brzegami, co nadaje roślinie charakterystyczny, nieco groźny wygląd. Górne liście są mniejsze, często jakby obejmują one łodygę, natomiast dolne mogą być dość szerokie.

Kwiaty drapacza lekarskiego są rurkowate, zebrane w koszyczki, które mają średnicę około 2-3 centymetrów. Kwiaty mają intensywnie żółtą barwę i są otoczone przez kolczaste listki okrywy, co nadaje im dodatkowego uroku. Roślina kwitnie od czerwca do sierpnia, a po przekwitnięciu tworzy owoce w postaci niełupek, które są rozprzestrzeniane przez wiatr.

Dzięki swojej charakterystycznej budowie i intensywnym kolorom drapacz lekarski jest łatwo rozpoznawalny na łąkach i polach, gdzie często rośnie jako dzika roślina. Jego unikalny wygląd sprawia, że jest nie tylko cennym surowcem zielarskim, ale również ciekawym elementem krajobrazu.

Surowcem wykorzystywanym w medycynie jest ziele drapacza lekarskiego — Carudi benedicti herba lub Cnici benedicti herba. 

Drapacz lekarski — działanie, wskazania do stosowania

Ziele drapacza lekarskiego zyskało swoją sławę już w średniowieczu, kiedy to stanowiło nieodłączny element przyklasztornych ogrodów. Ówcześni mnisi prześcigali się w opracowywaniu receptur na nalewki z tej rośliny, które miały wzmocnić odporność pielgrzymów. Według zaleceń medycyny ludowej poleca się stosowanie drapacza przy problemach żołądkowo-jelitowych przejawiających się jako wzdęcia, gazy i ból brzucha. Ponadto oset błogosławiony doskonale sprawdzał się w walce z anemią i niedoborami soli mineralnych. Uważa się, że regularne stosowanie wyciągów z tej rośliny reguluje cykl menstruacyjny, zmniejsza bolesność miesiączek, zwiększa laktację i łagodzi objawy przekwitania u kobiet. Zewnętrznie wyciągi z drapacza mogą być stosowane jako okłady na wrzody, czyraki, trądzik i wysypki alergiczne. 

Drapacz lekarski na apetyt

Drapacz lekarski zawiera w swoim składzie sporą ilość substancji goryczowych, które działają drażniąco na zakończenia nerwów w kubkach smakowych. Efektem tego podrażnienia jest pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego kierującego następnie bodźce do neuronów wydzielniczych w błonie śluzowej żołądka, gdzie wzmagana jest produkcja enzymów trawiennych. Zwiększone wydzielanie soków żołądkowych i śliny skutkuje poprawą apetytu, szczególnie wśród osób w podeszłym wieku, rekonwalescentom po operacjach i osobom zmagającym się z jadłowstrętem.

Drapacz lekarski na problemy z trawieniem

Drapacz lekarski pobudza wydzielanie enzymów trawiennych, działa żółciopędnie i żółciotwórczo, wiatropędnie, zwiększa perystaltykę jelit i łagodzi bóle brzucha. Dzięki temu zioło to może stanowić remedium na wzdęcia, gazy i dyskomfort spowodowany niestrawnością lub przejedzeniem.

Drapacz lekarski na drobnoustroje

Drapacz lekarski wykazuje działanie przeciwbakteryjne wobec niektórych bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych, a także przeciwwirusowe wobec wirusa półpaśca. Prawdopodobną przyczyną tych właściwości są obecne w nim związki fenolowe oraz seskwiterpeny, które hamują wzrost bakterii. Badania wskazują na skuteczność wyciągów z drapacza lekarskiego w zwalczaniu bakterii zarówno przy stosowaniu wewnętrznym, jak i zewnętrznym.

Drapacz lekarski — jak dawkować?

Europejska Agencja Leków (EMA) rekomenduje stosowanie ziela drapacza lekarskiego według następujących schematów:

• 1-2 g sproszkowanej substancji roślinnej ;
• napar lub odwar przygotowany z 1,5-3 g rozdrobnionego suszu roślinnego zalanego 150 ml wody;
• 1,5-2 ml etanolowego wyciągu płynnego (1:1);
• 3-6 ml nalewki (1:5).

Taką dawkę jednorazową można przyjmować do 3 razy dziennie, przed posiłkami. Należy pamiętać, że jeżeli objawy utrzymują się powyżej dwóch tygodni, pomimo stosowania preparatów z drapacza, należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Leki i suplementy zawierające drapacz lekarski

Na rynku farmaceutycznym można spotkać ziele drapacza lekarskiego w postaci:

• suszu;
• naparu;
• herbat;
• kapsułek;
• płynu doustnego;
• maści.

Drapacz lekarski w ciąży

Nie powinno się stosować drapacza lekarskiego podczas ciąży i karmienia piersią, ze względu na brak badań dotyczących jego bezpieczeństwa i z uwagi na fakt jego tradycyjnego zastosowania jako środek poronny i stymulujący wystąpienie krwawienia miesiączkowego. 

Drapacz lekarski — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniami do stosowania drapacza lekarskiego są:

• choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy;
• nadkwaśność żołądka;
• choroby zapalne przewodu pokarmowego np. choroba Leśniowskiego-Crohna;
• alergia na rośliny z rodzaju Asteraceae;
• okres ciąży i laktacji;
• wiek poniżej 18. roku życia.

Drapacz lekarski — możliwe działania niepożądane

Drapacz lekarski, jak i inne rośliny z rodzaju Asteraceae, może wywołać reakcje alergiczne, w tym kontaktowe zapalenie skóry. Ponadto ze względu na zawartość związków gorzkich, drapacz lekarski może podrażniać błonę śluzową żołądka, powodując nudności, wymioty oraz dyskomfort żołądkowy. Takie objawy najczęściej spotykane są po przekroczeniu dawki 5 g suszu w jednej filiżance herbaty.

Drapacz lekarski — interakcje z lekami i innymi ziołami

Drapacz lekarski, chociaż powszechnie uznawany jest za roślinę bezpieczną, może wchodzić w niebezpieczne interakcje z lekami. Jedna z nich związana jest ze zdolnościami tego zioła do zwiększania wydzielania soku żołądkowego. Zwiększona kwasota żołądka utrudnia działanie leków zobojętniających kwas żołądkowy, do których należą antagoniści receptora H2 i inhibitory pompy protonowej. Ponadto, związki zawarte w drapaczu lekarskim mogą nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych, między innymi warfaryny i heparyny, zwiększając ryzyko wystąpienia krwawień. Ostrożność powinny zachować także osoby stosujące leki przeciwcukrzycowe, takie jak metformina czy insulina, ponieważ drapacz może wpływać na poziom cukru we krwi i przy jednoczesnym stosowaniu doprowadzić do powstania hipoglikemii. 

Drapacz lekarski łączony jest często w preparatach z innymi ziołami na nieżyty żołądka, co potęguje jego działanie. Jednak łączenie bernardynka z niektórymi silnie działającymi ziołami może przynosić negatywne skutki. Nie zaleca się między innymi łączenia suplementacji drapaczem z:

• miłorzębem japońskim (łac. Ginkgo biloba)
• żeń-szeniem właściwym (łac. Panax ginseng)
• dziurawcem zwyczajnym (łac. Hypericum perforatum)

Drapacz lekarski w Ziołopedii — podsumowanie

Drapacz lekarski to niepowtarzalnie wyglądające zioło o cennych właściwościach leczniczych, które warto mieć w domowej apteczce. Nie ulega wątpliwościom fakt, że od setek lat spożywano go w wielu miejscach na świecie, aby poprawić sobie apetyt i pomóc w problemach żołądkowych. Jednak nadal potrzebne są badania dotyczące skuteczności jego działania i bezpieczeństwa stosowania. Warto pamiętać o przeciwwskazaniach do suplementacji tej rośliny i sięgać po nią tylko w uzasadnionych wskazaniach, a w razie wątpliwości skonsultować się z lekarzem bądź farmaceutą.

Bibliografia

1. Matławska, I.(red), (2008). Farmakognozja. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, s. 211-213,
2. European Union herbal monograph on Cnicus benedictus L., herba. Amsterdam: EMA. Doc. Ref.: EMA/HMPC/32402/2022. Published: 16/01/2024.
3. Paun, G., Neagu, E., Moroeanu, V., Albu, C., Savin, S., & Lucian Radu, G. (2019). Chemical and Bioactivity Evaluation of Eryngium planum and Cnicus benedictus Polyphenolic-Rich Extracts. BioMed research international, 2019, 3692605. https://doi.org/10.1155/2019/3692605
4. Rezig, K., Benkaci-Ali, F., Foucaunier, M. L., Laurent, S., Umar, H. I., Alex, O. D., & Tata, S. (2024). HPLC/ESI-MS Characterization of Phenolic Compounds from Cnicus benedictus L. Roots: A Study of Antioxidant, Antibacterial, Anti-Inflammatory, and Anti-Alzheimer's Activity. Chemistry & biodiversity, 21(1), e202300724. https://doi.org/10.1002/cbdv.202300724
5. Ahmadimoghaddam, D., Sadeghian, R., Ranjbar, A., Izadidastenaei, Z., & Mohammadi, S. (2020). Antinociceptive activity of Cnicus benedictus L. leaf extract: a mechanistic evaluation. Research in pharmaceutical sciences, 15(5), 463–472. https://doi.org/10.4103/1735-5362.297849 

Autor