Ostrożeń warzywny – właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Ostrożeń warzywny – właściwości

Medycyna ludowa nadała ostrożeniowi warzywnemu magiczną moc. Obecnie biorąc pod uwagę bogactwo związków aktywnych w nim zawartych trudno się nie zgodzić z tą tezą. W składzie obecne są flawonoidy (linaryna, pektolinaryna, apigenina, luteolina) oraz fitosterole (stigmasterol). Czarcie żebro to również źródło alkaloidów, acetylenów, fenolokwasów, laktonów seskwiterpenowych oraz soli wapnia, potasu i magnezu. Ponadto, kłącze i młode części tej rośliny zawierają białko, toteż w przeszłości często był jadany niczym warzywo. Wyciągi z ostrożenia dostarczają także sporo związków triterpenowych, na przykład β-amyrynę, lupeol oraz lignany, wśród których dominuje arktyna.

Ostrożeń warzywny to przede wszystkim surowiec moczopędny, przeciwbakteryjny, przeciwgrzybiczy, przeciwkrwotoczny, wzmacniający organizm i antyoksydacyjny. Zawarta w nim pektolinaryna posiada aktywność zbliżoną do kwasu acetylosalicylowego, czyli działa przeciwzapalnie nawet na zapalenia stawów i mięśni. Z kolei kwasy fenolowe wywołują efekt żółciopędny i żółciotwórczy. Zewnętrznie stosowane okłady z czarciego żebra łagodzą świąd skóry i podrażnienia, wysypki alergiczne, trądzik, oparzenia, łupież oraz wypadanie włosów.

Ostrożeń warzywny – jak wygląda i skąd pochodzi?

Ostrożeń warzywny (łac. Cirsium oleraceum) znany również jako „czarcie ziele” lub „pietre ziele” to bylina należąca do rodziny astrowatych (łac. Asteraceae). Można go spotkać pospolicie na terenie całej Europy (poza rejonem Morza Śródziemnego), ponadto występuje w Afryce, Ameryce Północnej i części Azji. W Polsce rośnie przede wszystkim w północno-wschodniej części kraju na glebach kwaśnych w pobliżu zbiorników wodnych, torfowisk lub na łąkach.

Ostrożeń warzywny dorasta zazwyczaj do wysokości od 0,4 do 1,2 metra. Jego duże, ciemnozielone liście mają nieregularne ząbkowanie, przypominają nieco pokrojem żebra i występują na całej długości rozgałęzionej łodygi. Łodyga i liście pokryte są meszkiem, który po procesie suszenia jest kłujący. Na szczytach łodyg w okresie letnim mieszczą się koszyczki kwiatowe złożone z żółtych lub purpurowych kwiatów. Owoc ostrożenia stanowi niełupka, która otoczona jest miękkim puchem. W ziemi ukryte jest grube, walcowate kłącze, z którego rosną nitkowate korzenie.

Surowcem zielarskim jest ziele ostrożenia warzywnego — Cirsii oleracei herba, a rzadziej jego korzeń — Cirsii oleracei radix.

Ostrożeń warzywny – działanie, wskazania do stosowania

Kłącze i młode ziele ostrożenia są jadalne. Na terenie Japonii i Indii gotuje się z nich barszcz i traktuje jak warzywo. Preparaty z czarciego ziela wykorzystywane są zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Napary i wywary stosuje się w:

• chorobach układu moczowego;
• reumatoidalnym zapaleniu stawów
• bólu mięśni
• kamicy żółciowej
• dnie moczanowej
• problemach z wydzielaniem i produkcją żółci
• profilaktyce cukrzycy i chorób układu sercowo-naczyniowego

Ostrożeń warzywny jest szczególnie polecany w chorobach zapalnych skóry, łupieżu, atopowym zapaleniu skóry (AZS), trądziku, wysypkach alergicznych, zapaleniu spojówek, oparzeniach, skaleczeniach i żylakach. Czarcie ziele świetnie sprawdza się w pielęgnacji włosów i zmniejsza ich wypadanie. Obecnie trwają pracę nad wykorzystaniem lignanów, flawonoidów i fitosteroli z ostrożenia warzywnego w terapii wspierającej leczenie nowotworów piersi i prostaty. Ponadto zawarte w ostrożeniu warzywnym alkaloidy i garbniki wykazują efekt bakteriobójczy w stosunku do szczepów Pseudomonas, Bacillus i Staphyloccocus.

Ostrożeń warzywny na krwotoki

Ostrożeń warzywny od dawna w medycynie ludowej stosowany był jako środek przeciwkrwotoczny. Współczesna medycyna potwierdza, że wyciągi z tej rośliny istotnie skracają czas krwawienia, zmniejszają utratę krwi i pobudzają organizm do produkcji płytek krwi, czyli trombocytów. Co więcej, efekty działania tej rośliny utrzymują się przez dłuższy czas.

Ostrożeń warzywny na stres oksydacyjny

Ostrożeń warzywny posiada w składzie sporą ilość flawonoidów, które aktywują procesy detoksykacji i neutralizują reaktywne formy tlenu, szczególnie wolne rodniki. Takie działanie chroni organizm przed rozwojem stresu oksydacyjnego, który uważany jest za przyczynę powstawania chorób zapalnych, miażdżycy, poważnych schorzeń układu krążenia, cukrzycy oraz nowotworów.

Ostrożeń warzywny na skórę

Napar i odwary z ostrożenia warzywnego doskonale sprawdzają się w naturalnej pielęgnacji, dzięki swoim przeciwzapalnym, antyseptycznym, ściągającym i kojącym właściwościom. Czarcie ziele łagodzi świąd skóry, wysypki alergiczne i oparzenia słoneczne, a nawet trądzik, atopowe zapalenie skóry czy łuszczycę. Można samodzielnie wykonywać domowe kąpiele z ostrożenia lub używać go jako wcierkę do włosów o działaniu przeciwłupieżowym oraz przeciwdziałającym ich wypadaniu.

Ostrożeń warzywny – jak dawkować?

Ostrożeń warzywny najczęściej używa się w formie naparów lub odwarów. Co ciekawe, napary są stosowane zazwyczaj wewnętrznie, a odwary — zewnętrznie, do przemywania skóry i kąpieli. 

W celu sporządzenia domowego naparu należy 1-2 łyżeczki suszonego surowca zalać szklanką wrzątku i pozostawić pod przykryciem na około 15 minut. Po tym czasie całość należy przecedzić. Zaleca się picie jednej szklanki naparu 2 razy dziennie.

Odwar natomiast przygotowywany jest poprzez zalanie 30-50 gramów suszonego surowca 2 litrami wody i gotowanie na małym ogniu przez około 15 minut. Później całość należy przecedzić i wlewać do wanny wypełnionej do połowy ciepłą wodą. Kąpiel w takiej miksturze nie powinna trwać dłużej niż 20 minut i nie należy używać w jej trakcie kosmetyków.

Leki i suplementy zawierające ostrożeń warzywny

Ostrożeń warzywny spotykany jest na rynku niemal wyłącznie w postaci suszu, z którego można sporządzić napar.

Ostrożeń warzywny w ciąży

Ostrożeń warzywny nie powinien być stosowany w ciąży i podczas karmienia piersią.

Ostrożeń warzywny – przeciwwskazania i środki ostrożności

Ostrożeń warzywny nie powinien być stosowany u osób uczulonych na rośliny z rodzaju Asteraceae lub na którykolwiek ze składników rośliny.

Ostrożeń warzywny – możliwe działania niepożądane

Ostrożeń warzywny uważany jest za stosunkowo bezpieczną roślinę, jednak u osób wrażliwych może być przyczyną wystąpienia alergii. Dodatkowo część badań donosi, że długotrwałe przyjmowanie naparu z tej rośliny lub jej przedawkowanie może spowodować stłuszczenie wątroby oraz zwiększa ryzyko toksycznego jej uszkodzenia.

Ostrożeń warzywny – interakcje z lekami i innymi ziołami

Interakcje ostrożenia warzywnego z lekami, ziołami czy suplementami diety nie są obecnie znane. Przed zastosowaniem ostrożenia skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, jeśli na co dzień przyjmujesz inne leki.

Ostrożeń warzywny w Ziołopedii – podsumowanie

Ostrożeń warzywny to niepozorna roślina, obecnie powszechnie traktowana jako chwast, chociaż skrywa w sobie wiele właściwości leczniczych. Uzdrawiająca moc tej rośliny znana była już w zamierzchłych czasach, kiedy to uważano, że chroni ona przed złymi urokami i nazywana była rośliną pochodzącą od diabła używaną przez czarownice i wiedźmy. Obecnie wiemy, że ostrożeń działa między innymi przeciwzapalnie, moczopędnie, antyseptycznie i przeciwreumatycznie. Niestety nadal brakuje danych na temat bezpieczeństwa jego stosowania i możliwości wystąpienia interakcji pomiędzy nim a innymi ziołami czy lekami. Zawsze należy stosować ten surowiec zgodnie z zaleceniami producenta oraz przed jego zastosowaniem skonsultować się z lekarzem, bądź farmaceutą.

Bibliografia:

1. Parus A, Grys A. (2011). Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) – substancje aktywne, możliwe zastosowanie. Postępy Fitoterapii 2011;2:100-105
2. Nazaruk, J., Czechowska, S. K., Markiewicz, R., & Borawska, M. H. (2008). Polyphenolic compounds and in vitro antimicrobial and antioxidant activity of aqueous extracts from leaves of some Cirsium species. Natural product research, 22(18), 1583–1588. https://doi.org/10.1080/14786410701825053
3. Kozyra, M., Mardarowicz, M., & Kochmańska, J. (2015). Chemical composition and variability of the volatile components from inflorescences of Cirsium species. Natural product research, 29(20), 1942–1944. https://doi.org/10.1080/14786419.2015.1010165
4. Nazaruk J. (2008). Antioxidant activity and total phenolic content in Cirsium five species from north-east region of Poland. Fitoterapia, 79(3), 194–196. https://doi.org/10.1016/j.fitote.2007.11.008 

Autor