Doględa wielka — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Doględa wielka — właściwości

Doględa wielka to roślina wyróżniająca się wielokierunkowym działaniem przeciwzapalnym, przeciwbakteryjnym, wykrztuśnym, upłynniającym zalegającą wydzielinę, rozkurczającym mięśnie gładkie, a nawet przeciwalergicznym. Za te liczne efekty odpowiedzialne są związki w niej zawarte, wśród których są obecne:

• żywice złożone z kwasów diterpenowych, takich jak kwas grindeliowy, kwas 7,8-epoksygrindeliowy i kwas 17-acetoksygrindelicowy;
• saponiny;
• flawonoidy: pochodne apigeniny, kwercetyny, kemferolu;
• olejki eteryczne: borneol, alfa-pinen, trans-pinokarweol, octan bornylu;
• kwasy organiczne: kwas chlorogenowy, p-hydrobenzoesowy, p-kumarowy, kawowy, ferulowy, protokatechowy, elagowy, galusowy;
• garbniki;
• saponiny triterpenowe: bajogenina, kwas oleanolowy;
• fitosterole: grindeol;
• związki goryczowe;
• diterpeny;
• sole mineralne.

Doględa świetnie wspomaga leczenie infekcji dróg oddechowych, zwłaszcza gdy towarzyszy im kaszel. Co więcej, ekstrakty z ziela doględy wielkiej zmniejszają skurcze oskrzeli, dzięki czemu mogą pomóc w przypadku astmy. Ponadto wykonane z niej przetwory można stosować miejscowo w problemach skórnych, takich jak egzema, łuszczyca czy oparzenia.

Doględa wielka — jak wygląda i skąd pochodzi?

Doględa wielka (łac. Grindelia robusta), znana również jako doględka mocna, doględa tęga, czy grindelia to wieloletnia roślina zielna, należąca do rodziny astrowatych (łac. Asteraceae). Naturalnie pochodzi ona z Ameryki Północnej, gdzie rośnie dziko na terenie od Kanady po Meksyk. Dobrze odnajduje się na tamtejszych suchych, piaszczystych glebach, nie ma dużych wymagań środowiskowych. Obecnie jest ona uprawiana w wielu krajach, również w Polsce jako roślina ozdobna oraz surowiec leczniczy.

Doględa osiąga wysokość około 1 metra, a jej charakterystyczną cechą są duże, żółte kwiaty zebrane w koszyczki. Okazałe kwiatostany wyrastają na szczytach pędów i mają średnicę około 5 centymetrów. Łodyga grindelii jest prosta i posiada podłużne bruzdowanie. Liście doględki mocnej ułożone są na niej naprzemianlegle i mają ząbkowane brzegi. Co ciekawe, łodyga, liście i kwiaty grindelii pokryte są gruczołowatym owłosieniem produkującym mlecznobiałą i lepką żywicę. Owoc doględy stanowi, niełupka wyposażona w ułatwiający rozsiewanie puch kwiatowy.

Surowcem zielarskim pochodzącym z doględy może być zarówno jej liść, ziele, kwiatostan, jak i pędy.

Doględa wielka — działanie, wskazania do stosowania

Doględa wielka swoją popularność zdobyła jako skuteczny środek w leczeniu schorzeń górnych dróg oddechowych takich, jak zapalenie oskrzeli, astma oraz przewlekły kaszel. W ziołolecznictwie wykorzystywano także wpływ tego surowca na zwolnienie skurczów mięśnia sercowego, działanie spazmolityczne wobec mięśniówki przewodu pokarmowego oraz efekt przeciwzapalny w infekcjach układu moczowego. Dodatkowo doględa może być pomocna w leczeniu bólów głowy, migren, bólów zębów i gorączek. Roślina ta znana jest także ze swojego wpływu na łagodzenie podrażnień skóry, przyspieszenie gojenia się ran i zmniejszanie stanów zapalnych w przypadku egzemy i innych chorób skórnych. Właściwości antyseptyczne doględy sprawiają, że może być stosowana również miejscowo na oparzenia oraz ukąszenia owadów. Ponadto w Ameryce Północnej stosuje się ją jako dodatek wspierający terapię białaczki i reumatoidalnego zapalenia stawów.

Doględa wielka na układ oddechowy

Doględa wielka może skutecznie wspomagać leczenie infekcji układu oddechowego, szczególnie tych przebiegających z uporczywym kaszlem. Dzięki zawartości saponin działa jako naturalny środek wykrztuśny na drodze rozrzedzania zalegającej wydzieliny, co ułatwia usuwanie śluzu i oczyszczenie dróg oddechowych. Ponadto frakcja złożona z żywicy, polifenoli i kwasów fenolowych posiada działanie przeciwbakteryjne między innymi wobec bakterii Staphylococcus aureus, które często są przyczyną zakażeń górnych dróg oddechowych. Co więcej, ziele doględy działa spazmolitycznie na mięśniówkę oskrzeli, co może ułatwić oddychanie pacjentom chorym na astmę.

Doględa wielka na choroby skóry

Doględa wielka, dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym i antyseptycznym, może być stosowana zewnętrznie w leczeniu egzemy czy łuszczycy. Jej działanie przeciwbakteryjne pomaga w zwalczaniu bakterii odpowiedzialnych za zmiany trądzikowe, a także w redukcji stanów zapalnych i obrzęków. Regularne stosowanie maści lub toników z grindelią może przyspieszyć proces gojenia i poprawić kondycję skóry.

Doględa wielka na problemy trawienne

Grindelia może również wspierać układ trawienny, zwłaszcza przy zaburzeniach spowodowanych stanami zapalnymi. Jej łagodne właściwości rozkurczające mogą być pomocne w łagodzeniu skurczów żołądkowo-jelitowych oraz wspomaganiu trawienia. Roślina ta bywa stosowana jako składnik preparatów wspomagających detoksykację organizmu.

Doględa wielka — jak dawkować?

Zalecana dawka doględy wielkiej zależy od postaci, w jakiej jest stosowana. W leczeniu astmy i kaszlu często używa się naparów z suszu grindelii. W celu przygotowania naparu należy 1-2 łyżeczki suszu zalać szklanką wrzątku i parzyć przez 10-15 minut. Taki napar najczęściej zaleca się pić 2-3 razy dziennie. Istnieją także gotowe produkty w formie syropów i nalewek, które pozwalają na bardziej precyzyjne dawkowanie. Stosując roślinę zewnętrznie, można przygotować okłady z naparu na zmiany skórne. Przed użyciem produktów z doględy warto skonsultować dawkowanie z lekarzem, farmaceutą lub fitoterapeutą.

Leki i suplementy zawierające doględę wielką

Doględa wielka jest dostępna na polskim rynku w postaci różnych preparatów takich, jak: 

• syropy;
• kapsułki;
• tabletki;
• susz;
• napary;
• nalewki;
• wyciągi;
• kremy;
• maści.

Doględa wielka w ciąży

Pomimo korzystnych właściwości doględy wielkiej, brak jest wystarczających badań na temat jej bezpieczeństwa w czasie ciąży. Niektóre związki zawarte w grindelii mogą wywołać reakcje alergiczne lub niepożądane efekty u kobiet ciężarnych, dlatego zaleca się ostrożność i konsultacje terapii z lekarzem.

Doględa wielka — przeciwwskazania i środki ostrożności

Chociaż grindelia jest uznawana za stosunkowo bezpieczną roślinę, istnieją pewne przeciwwskazania do jej stosowania. Osoby z nadwrażliwością na rośliny z rodziny astrowatych mogą doświadczyć po kontakcie z nią reakcji alergicznej. Ponadto długotrwałe stosowanie lub przyjmowanie zbyt dużych dawek może prowadzić do podrażnień błony śluzowej żołądka lub uszkodzenia nerek.

Doględa wielka — możliwe działania niepożądane

Potencjalne działania niepożądane związane z używaniem doględy wielkiej obejmują reakcje alergiczne, takie jak wysypka, zaczerwienienia czy świąd, zwłaszcza u osób wrażliwych na rośliny z rodziny astrowatych. Przy stosowaniu wewnętrznym w dużych ilościach mogą wystąpić dolegliwości żołądkowe — nudności czy wymioty.

Doględa wielka — interakcje z lekami i innymi ziołami

Doględa wielka bywa łączona z preparatami stosowanymi we wspomaganiu leczenia chorób układu oddechowego takimi, jak glikokortykosteroidy, ß2-mimetyki lub surowce roślinne, do których należą lukrecja gładka (łac. Glycyrrhiza glabra) oraz stroiczka rozdęta (łac. Lobelia inflata). W takich połączeniach grindelia działa synergistycznie, czyli wzmacnia działanie zarówno rozkurczowe, jak i przeciwzapalne innych substancji . Z kolei niekorzystna interakcja może wystąpić w równoczesnym stosowaniu doględy z lekami rozrzedzającymi krew lub ziołami o takim działaniu. Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku niektórych leków na nadciśnienie — inhibitorów ACE i beta-blokerów.

Doględa wielka w Ziołopedii — podsumowanie

Doględa wielka to roślina o szerokim spektrum właściwości, znana głównie z działania wykrztuśnego i przeciwzapalnego. Zioło to może sprawdzić się w leczeniu infekcji dróg oddechowych, astmy, problemów trawiennych, a także chorób skóry. Niestety, mimo licznych korzyści zdrowotnych, jej stosowanie wymaga ostrożności i rozwagi. Przed włączeniem jej do terapii warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, aby uniknąć działań niepożądanych.

Bibliografia

1. Fraternale, D., Giamperi, L., Bucchini, A., & Ricci, D. (2007). Essential oil composition and antioxidant activity of aerial parts of Grindelia robusta from Central Italy. Fitoterapia, 78(6), 443–445. https://doi.org/10.1016/j.fitote.2007.04.011
2. Krenn, L., Wollenweber, E., Steyrleuthner, K., Görick, C., & Melzig, M. F. (2009). Contribution of methylated exudate flavonoids to the anti-inflammatory activity of Grindelia robusta. Fitoterapia, 80(5), 267–269. https://doi.org/10.1016/j.fitote.2009.03.001
3. Verma, N., Tripathi, S. K., Sahu, D., Das, H. R., & Das, R. H. (2010). Evaluation of inhibitory activities of plant extracts on production of LPS-stimulated pro-inflammatory mediators in J774 murine macrophages. Molecular and cellular biochemistry, 336(1-2), 127–135. https://doi.org/10.1007/s11010-009-0263-6
4. Ferreres, F., Grosso, C., Gil-Izquierdo, A., Valentão, P., Azevedo, C., & Andrade, P. B. (2014). HPLC-DAD-ESI/MSn analysis of phenolic compounds for quality control of Grindelia robusta Nutt. and bioactivities. Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis, 94, 163-172. https://doi.org/10.1016/j.jpba.2014.01.046 
5. La, V., Lazzarin, F., Ricci, D., Fraternale, D., Genovese, S., Epifano, F., & Grenier, D. (2010). Active principles of Grindelia robusta exert antiinflammatory properties in a macrophage model. Phytotherapy Research : PTR, 24(11), 1687-92. https://doi.org/10.1002/ptr.3195 

Autor