Rumianek pospolity – właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Rumianek pospolity – właściwości

Surowcem zielarskim stosowanym w lecznictwie są całe koszyczki kwiatowe rumianku (łac. Chamomillae Flos, Matricariae Flos), które zawiera olejek eteryczny. Głównymi składnikami olejku są: chamazulen i α-bisabolol, a także farnezen, mircen i kadinen. W roślinie znajdziemy również spiroeter, kumaryny, flawonoidy - pochodne apigeniny, luteoliny, kwercetyny i związki śluzowe.

Rumianek pospolity – jak wygląda i skąd pochodzi?

Rumianek pospolity (łac. Matricaria chamomilla L.) jest rośliną jednoroczną z rodziny astrowatych (łac. Asteraceae, syn. Compositae). Pochodzi z terenów południowej i wschodniej Europy oraz Azji Mniejszej, lecz spotkać go można również na innych kontynentach. W Polsce występuje jako pospolity chwast porastający łąki i pola, górzyste zbocza i nieużytki, niezależnie od rodzaju gleby. Wyrasta do wysokości 50 centymetrów, ma nagą, lecz silnie rozgałęzioną łodygę z podwójnymi i potrójnymi pierzastosiecznymi listkami. Kwiaty rumianku zebrane są w koszyczek złożony zewnętrznych (białych, języczkowych) i wewnętrznych (żółtych, rurkowatych) płatków. Świeże koszyczki kwiatowe rumianku zbiera się w początkowym okresie kwitnienia (w okresie od czerwca do sierpnia).

Słowo chamomilla pochodzi od dwóch greckich wyrazów - chamos i melos - które dosłownie oznaczają "ziemne jabłko". Nazwa ta nawiązuje do charakterystycznego zapachu rumianku. Łacińska nazwa matricaria z kolei nawiązuje do wyrazu mater, czyli matka, co najpewniej ma związek z łagodzącymi, wręcz matczynymi właściwościami rumianku.

Rumianek lekarski można łatwo pomylić z maruną nadmorską, rumianem psim oraz innymi przedstawicielami roślin z rodziny Anthemis, które nie są stosowane w lecznictwie i zawierają silne alergeny kontaktowe. Jeśli chcesz samodzielnie zebrać i zasuszyć rumianek, warto zaopatrzyć się w atlas roślin leczniczych, dzięki którym nie pomylisz tych dwóch gatunków. 

Rumianek pospolity – działanie, wskazania do stosowania

Rumianek lekarski to roślina o szerokim spektrum działania leczniczego. Dzięki bogactwu rozmaitych substancji aktywnych rumianek działa przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo i przeciwzapalnie, wykazuje również działanie antyseptyczne, spazmolityczne, przeciwbólowe, antyoksydacyjne i immunostymulujące. Znalazł zastosowanie w zaburzeniach przewodu pokarmowego, schorzeniach na tle nerwowym i rozmaitych dolegliwościach bólowych.

Z rumianku wykonuje się napary i nalewki, można go też stosować w formie inhalacji i okładów. Roślina ta jest też składnikiem maści i płukanek, a także wielu kosmetyków, również tych dla dzieci i niemowląt.

Rumianek pospolity na ból brzucha

Działanie przeciwskurczowe rumianek zawdzięcza dwóm składnikom olejku eterycznego - chamazulenowi i α-bisabololowi. Dzięki temu z powodzeniem wykorzystywany jest w celu łagodzenia bolesnych miesiączek, skurczów przewodu pokarmowego i wzdęć, zwłaszcza u osób starszych i dzieci. Działanie rumianku można wzmocnić, łącząc go z innymi ziołami o działaniu wiatropędnym, np. koprem włoskim.

Napar z rumianku może być stosowany u niemowląt i małych dzieci przy uciążliwych kolkach i bolesnym ząbkowaniu.

Rumianek pospolity na stany zapalne

Olejek uzyskany z rumianku hamuje wydzielanie histaminy, działając przeciwzapalnie i przeciwalergicznie. Ponadto pobudza czynność makrofagów, zwiększa aktywność leukocytów oraz wykazuje działanie bakteriobójcze i przeciwgrzybicze. Właściwości te są wykorzystywane w leczeniu stanów zapalnych przewodu pokarmowego, jamy ustnej i gardła (afty, pleśniawki, podrażnienia śluzówki, infekcje górnych dróg oddechowych) oraz dróg moczowych. Rumianek może też pomóc w dolegliwościach związanych z upławami i stanami zapalnymi pochwy i sromu. 

Okłady z rumianku stosowane są na: 

• wolno gojące się rany;
• wykwity skórne;
• oparzenia słoneczne;
• owrzodzenia skóry;
• odleżyny;
• żylaki odbytu, czyli hemoroidy (tu dobrze sprawdzą się nasiadówki z naparu).

Napar z rumianku w postaci okładu można też zastosować wspomagająco w leczeniu stanów zapalnych oczu, aby złagodzić podrażnienie.

Rumianek pospolity na uspokojenie

Rumianek pospolity działa łagodnie uspokajająco, dlatego napary z rumianku są polecane w stanach napięcia nerwowego, a także przy trudnościach z zasypianiem.

Rumianek pospolity – jak dawkować?

Napar z rumianku stosuje się w objawowym leczeniu łagodnych dolegliwości żołądkowo-jelitowych. 1,5 - 3 gramów kwiatów rumianku należy zalać 150 ml wrzącej wody i odstawić do naparzania na 15 minut. Tak przygotowaną herbatę rumiankową osoby dorosłe mogą stosować 3-4 razy na dobę. 

Płukankę na gardło i stany zapalne jamy ustnej należy przygotować z 1,5 - 4,5 gramów kwiatów rumianku i 100 ml wrzącej wody. Jamę ustną należy płukać przestudzonym naparem kilka razy na dobę. Jeśli dodamy do naparu nieco więcej suszu (około 3 - 9 gramów), możemy stosować go w formie okładów na podrażnienia skóry i powierzchowne rany.

Płyn do nasiadówki wspomagającej leczenie podrażnień skóry i błon śluzowych narządów płciowych i odbytu przygotowuje się z 1 litra wrzącej wody i 4 - 5 gramów kwiatów rumianku. Nasiadówki z rumianku można wykonywać kilka razy na dobę.

Leki i suplementy zawierające rumianek pospolity

Rumianek pospolity w ciąży

Rumianek pospolity w umiarkowanych ilościach można bezpiecznie stosować zarówno w ciąży, jak i w okresie karmienia piersią. Należy jednak pamiętać, że jeśli rumianek był stosowany miejscowo na skórę piersi, to przed karmieniem należy dokładnie oczyścić brodawki.

Rumianek pospolity – przeciwwskazania i środki ostrożności

Pomimo wielu korzystnych dla zdrowia właściwości i powszechnym stosowaniu rumianku, nie każdy może bezpiecznie go używać. Przeciwwskazaniem do stosowania jest nadwrażliwość organizmu na rośliny z rodziny astrowatych. Rumianku nie powinno się stosować u dzieci poniżej 6. miesiąca życia.

Rumianek stosowany jako dodatek do kąpieli lub w formie nasiadówek nie jest wskazany w przypadku otwartych ran i dużych uszkodzeń skóry, jak również ostrych dermatoz, ciężkich zakażeń oraz poważnych zaburzeń krążenia i niewydolności serca.

Rumianek pospolity – możliwe działania niepożądane

Rumianek pospolity uważany jest za bezpieczny i rzadko powoduje działania niepożądane. Niezbyt częstym skutkiem ubocznym są reakcje alergiczne na produkty zawierające wyciągu z rumianku. Przypuszczalnie występują one w związku z zanieczyszczeniem rumianku pospolitego rumianem psim, który zawiera antekotulid - alergen kontaktowy. Odczyn alergiczny może też wystąpić u osób uczulonych na rośliny z rodziny Compositae, wywołany obecnością matrycyny.

Rumianek pospolity – interakcje z lekami i innymi ziołami

Rumianek pospolity może wchodzić w interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi, takimi jak wafaryna, zwiększając ryzyko krwotoku wewnętrznego. Może też nasilać działanie leków uspokajających.

U pacjentów po przeszczepie nerki, którzy przyjmowali duże dawki rumianku przez dłuższy czas, zgłaszano interakcje oparte na wpływie na CYP450.

Rumianek pospolity w Ziołopedii – podsumowanie

Rumianek pospolity jest rośliną o licznych i udokumentwanych właściwościach leczniczych. Jest pomocny w łagodzeniu wzdęć, bólu brzucha i nieprzyjemnych niesprawności, pomaga też w terapii bezsenności i zaburzeń lękowych. Stosowany zewnętrznie stanowi wsparcie m.in. w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych, stanów zapalnych jamy ustnej i oczu oraz rozmaitych problemów skórnych.

Mimo wielu korzyści ze stosowania rumianku warto zachować ostrożność i używać go z umiarem. Jeżeli nie jesteśmy pewni, czy możemy bez obaw stosować rumianek, skonsultujmy się dla pewności ze swoim lekarzem lub farmaceutą.

Bibliografia

1. Grys A., Kania M., Baraniak J. "Rumianek – pospolita roślina zielarska o różnorodnych właściwościach biologicznych i leczniczych". Postępy Fitoterapii 2/2014, s. 90-93.
2. Kohlmünzer, S. (2007). Farmakognozja: Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, s. 550–553.
3. European Medicines Agency (2015). European Union herbal monograph on Matricaria recutita L. flos. Committee on Herbal Medicinal Products (HMPC). Dostępne na: https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-monograph/final-european-union-herbal-monograph-matricaria-recutita-l-flos-first-version_en.pdf.
4. Jałoza D., Kamińska-Jałoza M. "Fitoterapia stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej". HERBALISM 1(1): 76.
5. Zielińska-Pisklak M., Szeleszczuk Ł. "Rumianek lekarski – dlaczego warto mieć go w domowej apteczce". Lek w Polsce, VOL 23 NR 9’13 (269).
6. Wnęk D. "Rumianek – właściwości lecznicze, działanie, kiedy stosować". Medycyna Praktyczna dla Pacjentów. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/322675,rumianek-wlasciwosci-lecznicze-dzialanie-kiedy-stosowac.
7. Charakterystyka produktu leczniczego Koszyczek Rumianku, 1g/g, zioła do zaparzania. Dostępne na: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/28690/characteristic
8. Charakterystyka produktu leczniczego Maść Rumiankowa. Dostępne na: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/24599/characteristic

Autor