Odleżyny - kiedy powstają i jak im zapobiegać? Profilaktyka odleżyn u pacjentów

Czym są odleżyny?

Odleżyny to uszkodzenia skóry oraz głębiej położonych tkanek w wyniku stałego, długotrwałego ucisku w jednym miejscu na ciele. Występują u osób pozostających w jednej pozycji przez dłuższy czas, a więc u pacjentów po urazach, osób nieprzytomnych lub niesamodzielnych. Choć odleżyny mogą tworzyć się na całym ciele, najczęściej obejmują okolice pośladków, kości krzyżowej, pięt, ale także łokci czy okolice kostek. 

Kiedy pojawiają się odleżyny?

Odleżyny występują w momencie długotrwałego ucisku skóry. Najczęściej jest to spowodowane długotrwałą pozycją leżącą, ale zdarza się, że występują również u pacjentów zaopatrzonych opatrunkiem gipsowym, który jest zbyt ciasno dopasowany do skóry.

Odleżyny często występują u osób:

• nieprawidłowo pielęgnowanych;
• z zaburzeniami czucia i ruchomości;
• z zaburzeniami stanu odżywienia.

Jak wyglądają odleżyny?

Początkowo odleżyny objawiają się lekkim zaczerwienieniem skóry, które z czasem może przekształcić się w otwarte, głębokie rany podatne na infekcje. Ogromnie ważne jest, aby dbać o profilaktykę odleżyn i starać się nie dopuszczać do ich pojawienia. Leczenie odleżyn jest trudne i długotrwałe, a co więcej nie zawsze przynosi pożądany efekt. Pogłębiająca się odleżyna może wymagać nawet przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego. W zaawansowanych przypadkach może dojść do konieczności amputacji kończyny w wyniku intensywnych odleżyn.

Klasyfikacja odleżyn

W celu oceny zaawansowania odleżyn używa się skali wg Torrance’a , która opisuje 5 stopni odleżyn.

Skala przedstawia się następująco:

• blednące zaczerwienienie - zauważalne lekkie zaczerwienienie skóry, które pod naciskiem palca blednie;
• nieblednące zaczerwienienie - zauważalne zaczerwienienie skóry, które po ucisku palcem nie blednie. Wskazuje to na uszkodzenie mikrokrążenia. W miejscu zaczerwienienia mogą się również pojawić pęcherze i rozpoczynające się uszkodzenia naskórka;
• owrzodzenie - opisuje uszkodzenie naskórka i skóry właściwej. Brzeg rany otoczony rumieniem, a wnętrze rany czerwoną ziarniną;
• uszkodzenie naskórka, skóry właściwej oraz tkanki podskórnej;
• zaawansowana martwica, obejmująca często ścięgna, stawy i kości.

Profilaktyka odleżyn

U pacjenta leżącego lub częściowo unieruchomionego należy stosować profilaktykę przeciwodleżynową jeszcze przed wystąpieniem jakichkolwiek objawów.

Podstawowym założeniem profilaktyki jest zadbanie o:

• odpowiednią higienę i stan odżywienia pacjenta;
• zmianę pozycji pacjenta maksymalnie co 2 godziny oraz wykonywanie masażu tkanek narażonych na długotrwały ucisk.

Materac na odleżyny

Stosowanie zmiennociśnieniowych materacy i poduszek na odleżyny jest bardzo przydatne. Działają one poprzez naprzemienne napełnianie się powietrzem różnych części materaca i poduszek za pomocą kompresora. Dzięki takiemu działaniu cyklicznie zmniejsza się ucisk poszczególnych miejsc, co powoduje lepsze ukrwienie tkanek.

Maści i opatrunki na odleżyny

Stosowanie opatrunków na odleżyny, m.in. Opatr. FIBRACOL PLUS 10,2cm x 11,1cm, Opatr. Exufiber Ag+ z włókien nasączony żelem ze srebrem 15x15cm, na miejsca narażone na długotrwały ucisk również stanowi istotny element profilaktyki odleżyn.

W pierwszych fazach rozwoju odleżyn lub w celach profilaktycznych często stosuje się maści na odleżyny, zawierające składniki przeciwzapalne i antybakteryjne. Opiekunowie osób leżących wybierają w tym celu np. maści z tlenkiem cynku lub z alantoiną.

Dostępność preparatów na odleżyny sprawdzisz z łatwością za pomocą portalu KtoMaLek.pl.

Leczenie odleżyn

Leczenie odleżyn uzależnione jest od stanu pacjenta oraz stopnia zaawansowania rozwoju rany. Aby ocenić wygląd odleżyny oraz zdecydować się na właściwe leczenie, konieczna jest kontrola lekarska.

W zależności od stopnia zaawansowania odleżyny stosuje się nieco inne metody terapeutyczne:

• w stopniu I najczęściej stosuje się profilaktykę przeciwodleżynową oraz opatrunki poliuretanowe;
• w stopniu II ważne jest zastosowanie opatrunku hydrokoloidowego;
• w stopniu III - najczęściej niezbędne jest chirurgiczne oczyszczenie rany oraz zastosowanie specjalnych opatrunków;
• odleżyny IV i V stopnia są leczone operacyjnie, gdyż ryzyko wystąpienia zakażenia i rozwoju sepsy jest w tym przypadku bardzo wysokie.

W niektórych przypadkach zalecane jest stosowanie antybiotykoterapii. Należy jednak pamiętać, że decyzję o jej wdrożeniu podejmuje lekarz po kontroli odleżyny. Warto pamiętać, że choć leczenie odleżyn jest czasochłonne, to warto poświęcić temu odpowiednią uwagę, gdyż nieleczona odleżyna odnawia się. Nawrót i pogłębianie się odleżyny zwiększa ryzyko zakażeń, a co za tym idzie także śmiertelność wśród pacjentów.

Bibliografia:

1. Wiercińska, M. (2021). Odleżyny - czym są i jak je leczyć? Medycyna Praktyczna. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/171049,odlezyny. (Dostęp: 04.2023).
2. Szewczyk, M.T., Cwajda-Białasik, J., Mościcka, P. i inni (2020). Leczenie odleżyn - zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran. Część II. Leczenie Ran, 17(4), s. 151-184.
3. Kuberka, I., Głowacz, J., Bakowska, M. (2019). Odleżyny - ocena ryzyka, rozpoznanie i leczenie. Leczenie Ran, 16 (3-4), s. 74-78.