Kozieradka pospolita — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Kozieradka pospolita — właściwości

Kozieradka wykazuje wiele właściwości leczniczych dzięki obecnym w niej substancjom czynnym o zróżnicowanej budowie chemicznej. Nasiona te bogate są w związki śluzowe składające się z galaktomannanów. Dodatkowo ważnym ich składnikiem są flawonoidy, a wśród nich witeksyna, izowiteksyna i wicenina. Mają silne właściwości przeciwzapalne i przeciwnowotworowe. Ponadto nasiona kozieradki zawierają saponiny, witaminę PP (amid kwasu izonikotynowego), cholinę, lecytynę, gorycze, tłuszcze, białka, olejek eteryczny oraz sole mineralne. Najnowsze badania potwierdzają także obecność w nasionach kozieradki izoflawonów – związków o charakterze fitoestrogenów.

Kozieradka pospolita — jak wygląda i skąd pochodzi?

Kozieradka pospolita (łac. Trigonella foenum graecum L.) zwana też kozieradką lekarską, jest gatunkiem jednorocznej rośliny zielnej z rodziny bobowatych (łac. Leguminosae). Bywa też nazywana kozioroźnikiem, bożą trawką, greckim sianem i fenegryką. Roślina ta naturalnie występuje w rejonach Morza Śródziemnego oraz w krajach takich jak Turcja, Pakistan, Indie czy Chiny.

Kozieradka charakteryzuje się mocnym, palowym korzeniem oraz wyprostowaną i słabo rozgałęzioną łodygą, która dorasta do nawet 60 centymetrów wysokości. Łodygę porastają trójlistkowe, odwrotnie jajowate liście o zielonej barwie. Kozieradka kwitnie od czerwca do lipca, dając żółte kwiaty, które wyrastają w kątach liści. Jest rośliną miododajną, chętnie oblatywaną przez pszczoły. Owocem kozieradki jest strąk, który zawiera około 15 nasion.

Gatunek ten dostarcza surowca leczniczego, jakim są nasiona kozieradki (łac. Semen Foenugraeci). Po dojrzeniu owoców kosi się uprawiane rośliny i suszy, a następnie młóci w celu pozyskania nasion.

Kozieradka pospolita — działanie, wskazania do stosowania

Kozieradka jest surowcem, który można znaleźć na aptecznych półkach. Stosuje się ją zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Sproszkowane nasiona kozieradki stosuje się zewnętrznie jako lek zmiękczający do okładów i kompresów w ropnym zapaleniu skóry oraz czyrakach. Na rynku możemy ją znaleźć w postaci tabletek oraz zmielonych ziaren. Dawkowanie uzależnione jest od zastosowanej formy kozieradki. W przypadku preparatów stosowanych doustnie kozieradka najczęściej występuje w połączeniu z innymi surowcami roślinnymi. Można ją znaleźć w popularnej fitolizynie, stosowanej pomocniczo w stanach zapalnych dróg moczowych. Nasiona kozieradki służą także jako przyprawa do niektórych serów czy ostrych sosów typu curry. Zróżnicowany zespół substancji czynnych zawartych w nasionach kozieradki czyni ją wartościowym surowcem leczniczym stosowanym w fitoterapii.

Kozieradka pospolita na układ trawienny

Jednym z głównych zastosowań kozieradki, jest jej wykorzystanie w leczeniu różnorodnych chorób przewodu pokarmowego. Nasiona zwiększają wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego, ułatwiając trawienie pokarmów i przyswajanie różnych składników mineralnych. Wykonane z kozieradki ekstrakty wykazują działanie ochronne na błonę śluzową żołądka. Dzięki temu posiadają wysoką aktywność przeciwwrzodową. Ponadto potwierdzono również jej ochronny wpływ przed rozwojem raka jelita grubego, a także silne działanie hepatoprotekcyjne ochraniające wątrobę, podobnie jak sylimaryna. Wspomnieć należy także, o jej działaniu przeciwdrobnoustrojowym, przeciwgrzybicznym i wspomagającym odporność. 

Kozieradka pospolita na podwyższony cukier i cholesterol

Kozieradka ma szerokie działanie farmakologiczne. Już w starożytności znane było jej działanie hipoglikemiczne, czyli obniżające poziom cukru we krwi. Dzięki obecności galaktomannanów zrobiony z nasion kleik prawdopodobnie opóźnia opróżnianie żołądka i hamuje aktywność enzymów odpowiedzialnych za rozkład węglowodanów. Eksperci potwierdzają także ich wpływ na obniżanie stężenia cholesterolu całkowitego, frakcji LDL, triglicerydów oraz ogólnego poziomu lipidów.

Kozieradka pospolita na pracę układu nerwowego

Środowisko naukowe analizowało także wpływ związków zawartych w kozieradce na pracę układu nerwowego. W badaniach dowiedziono, że zawarta w kozieradce trygonelina sprzyja regeneracji aksonów komórek mózgowych, korzystnie wpływa na funkcjonalną regenerację neurytów, co w skutkuje poprawą pamięci. Kozieradka może więc być jednym z elementów profilaktyki i leczenia chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera. 

Kozieradka pospolita — jak dawkować?

Jako tradycyjny roślinny produkt leczniczy kozieradkę pospolitą stosuje się dwojako:

• na brak apetytu (podanie doustne);
• na stany zapalne skóry (podanie na skórę).

Kozieradka na brak apetytu

Płaską łyżeczki kozieradki (około 2 gramy) rozdrabniamy i zalewamy 250 ml wrzącej wody, naparzamy pod przykryciem przez 15 minut. Tak przygotowany napar można pić 3 razy na dobę przed planowanymi posiłkami. Dawka dobowa kozieradki nie powinna przekraczać 6 gramów.
Jeśli do 2 tygodni stosowania objawy braku apetytu nie ustąpią, należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Kozieradka na łagodne stany zapalne skóry

50 gramów rozdrobionych nasion kozieradki należy zalać 250 ml wrzącej wody i naparzać pod przykryciem przez 15 minut. Z otrzymanej papki można wykonać ciepły, wilgotny okład (kataplazm) 2-3 razy na dobę. Jeśli do 7 dni objawy nie ustąpią, należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Leki i suplementy zawierające kozieradkę pospolitą

Kozieradka pospolita dostępna jest w aptekach w postaci ziół do zaparzania (o statusie leku OTC) i leków ziołowych stosowanych pomocniczo w zakażeniach i stanach zapalnych dróg moczowych. Jest też składnikiem wielu suplementów diety wspomagających utrzymanie prawidłowego poziomu cukru i cholesterolu, a także preparatów wspierających pracę przewodu pokarmowego. 

Kozieradka pospolita w ciąży

Brakuje wystarczających danych na temat wpływu kozieradki pospolitej na rozwój ciąży. Jednakże w badaniach przeprowadzonych na zwierzętach wykazano toksyczność reprodukcyjną preparatów z nasienia kozieradki. Mając to na uwadze, stosowanie kozieradki w okresie ciąży i laktacji jest przeciwwskazane.

Kozieradka pospolita — przeciwwskazania i środki ostrożności

Ze względu na brak danych dotyczących bezpieczeństwa nie zaleca się stosować kozieradki u dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia. Przeciwskazaniem jest też nadwrażliwość na nasiona kozieradki.

Kozieradka pospolita — możliwe działania niepożądane

Przy podaniu doustnym kozieradka może powodować występowanie zaburzeń żołądkowo-jelitowych w postaci wzdęć i biegunek, a także zaburzenia układu nerwowego pod postacią zawrotów głowy. 

Zarówno w przypadku podania doustnego, jak i na skórę odnotowywano przypadki reakcji alergicznych, takich jak świszczący oddech i obrzęk naczynioruchowy (podanie na skórę), a także astma i alergiczny nieżyt nosa (po spożyciu).

UWAGA!

Należy pamiętać, że niekontrolowane przyjmowanie nasion kozieradki, zarówno w postaci naparów, jak i suplementów diety ze względu na obecność izoflawonów, może być przyczyną zaburzeń gospodarki hormonalnej. Każdą suplementację należy skonsultować z lekarzem lub farmaceutą.

Kozieradka pospolita — interakcje z lekami i innymi ziołami

Kozieradka pospolita wykazuje działanie hipoglikemizujące, możliwy jest zatem efekt synergistyczny przy łączeniu jej z lekami hipoglikemizującymi. U pacjentów cukrzycowych stosujących jednocześnie leki przeciwcukrzycowe i kozieradkę wskazane jest regularne kontrolowanie poziomu cukru we krwi.

Kozieradka może również zaburzać wchłanianie żelaza, dlatego między jej stosowaniem i przyjmowaniem preparatów żelaza zaleca się zachować dwugodzinny odstęp.

Kozieradka pospolita w Ziołopedii — podsumowanie

Już wiele wieków temu kozieradka pospolita stosowana była w medycynie ajurwedyjskiej, a także tradycyjnej medycynie chińskiej. Współczesne badania potwierdzają korzystny wpływ kozieradki na funkcje przewodu pokarmowego, a także jej działanie hipoglikemizujące i hipolipemiczne. Warto jednak stosować ją ostrożne, szczególnie w przypadku pacjentów chorujących przewlekle i przyjmujących leki. 

Bibliografia

1. B. Król-Kogus, M. Krauze-Baranowska, "Kozieradka pospolita (Trigonella foenum graecum L.) - tradycja stosowania na tle wyników badań naukowych", Postępy Fitoterapii 3/2011, s. 185-190.
2. B. Król-Kogus, M. Krauze-Baranowska, "Kozieradka pospolita - źródło związków o aktywności hormonalnej?", Farmacja Polska, Tom 68, 2012 (01), s. 39-41.
3. Charakterystyka produktu leczniczego Nasienie kozieradki, 1 g/g, zioła do zaparzania. Dostępne na: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/11777/characteristic
4. M. Kilar, J. Kilar, "Wykorzystanie kozieradki pospolitej (Trigonella foenum-graecum L.) w zielarstwie i fitoterapii", HERBALISM. 20 grudzień 2016, T. 2, nr 1, s. 89–106.
5. J.N. Shashikumar, P.S. Champawat, V.D. Mudgal i in., A review: Food, medicinal and nutraceutical properties of fenugreek (Trigonella Foenum-Graecum L.), „International Journal of Chemical Studies”, 2018, t. 6, nr 2, s. 1239-1245.

Autor