Brzoza brodawkowata i omszona — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Brzoza brodawkowata i omszona — właściwości

Właściwości brzozy znane były już w średniowieczu. Wówczas wykorzystywano ją do leczenia trudno gojących się ran oraz chorób wywołanych przez pasożyty. Właściwości lecznicze liści brzozy są związane z zawartymi w nich licznymi związkami aktywnymi. Liście brzozy są źródłem flawonoidów, m.in. hiperozydu, rutozydu, kwercetyny i kemferolu. Substancje te odpowiadają za działanie moczopędne i przeciwutleniające. Liście brzozy zawierają ponadto saponiny, garbniki katechinowe, kwasy organiczne, żywice, sole mineralne i związki trójterpenowe m.in. folientriol oraz folientetraol. W młodych liściach i pączkach brzozy znajdziemy również olejek eteryczny. 

Surowcem zielarskim może być także kora brzozowa (łac. Betulae cortex) będąca źródłem triterpenów, głównie betuliny o właściwościach przeciwzapalnych. Stosuje się ją w terapii trądziku, a obecnie trwają liczne badania nad potencjalnymi właściwościami przeciwnowotworowymi, przeciwzapalnymi i antyoksydacyjnymi kory brzozy. 

Wiosną z drzew brzozowych pozyskuje się sok (oskołę), zawierającą głównie fruktozę i wiele soli mineralnych (potasu, miedzi, manganu, fosforu i wapnia).

Brzoza brodawkowata i omszona — jak wyglądają i skąd pochodzą?

Zarówno brzoza omszona (łac. Betula pubescens Ehrh.), jak i brzoza brodawkowata (łac. Betula pendula Roth) należą do rodziny brzozowatych (łac. Betuleae). Są pospolitymi drzewami, często spotykanymi w lasach europejskich i azjatyckich. 

Brzoza brodawkowata preferuje tereny suche i piaszczyste, a brzoza omszona częściej rośnie na glebach wilgotnych czy na torfowiskach. Brzoza brodawkowata, inaczej nazywana brzozą zwisłą, jest drzewem większym od brzozy omszonej, która może przyjmować postać krzaczastą. 

Kwiaty obu gatunków brzozy są do siebie podobne. Przyjmują postać kwiatostanów, zwanych kotkami lub baziami. Przez podobieństwo morfologiczne i zbliżony czas kwitnienia może dochodzić do zapłodnienia międzygatunkowego, wskutek czego powstają liczne krzyżówki. Liście brzozy omszonej w porównaniu do liści brzozy brodawkowatej są grubsze i mniejsze. Natomiast owoce brzozy to obustronnie uskrzydlone orzeszki. 

Brzoza brodawkowata i omszona — działanie, wskazania do stosowania

Surowcem leczniczym są całe lub połamane liście brzozy (łac. Betulae folium), które mogą być mieszaniną liści brzozy omszonej i brodawkowatej. W przeliczeniu na hiperozyd powinny zawierać minimum 1,5% flawonoidów. Ich obecność warunkuje działanie moczopędne i antyoksydacyjne. Są one używane pomocniczo w zakażeniach układu moczowego i działają wspomagająco na pracę nerek. 

Liście brzozy wykazują także lekkie działanie przeciwzapalne i napotne. Związki zawarte w brzozie są chętnie wykorzystywane przez przemysł kosmetyczny. Ze względu na wysoką zawartość fruktozy i soli mineralnych popularnością cieszy się także sok z brzozy.

Brzoza brodawkowata i omszona na drogi moczowe

Liście brzozy omszonej j brodawkowatej mają zastosowanie jako tradycyjny produkt leczniczy w łagodzeniu chorób dróg moczowych. Dzięki obecności flawonoidów, triterpenów oraz olejków eterycznych wykazują one działanie moczopędne, łagodnie przeciwzapalnie i bakteriobójcze. 

Wyciągi gęste z liści brzozy są częstym składnikiem leków złożonych, wpływających na prawidłowe funkcjonowanie układu moczowego oraz działających wspomagająco w kamicy dróg moczowych. Liść brzozy jest łączony z surowcami takimi, jak: ziele rumianku, korzeń pietruszki, liście borówki brusznicy, naowocnia fasoli, kłącze perzu czy ziele skrzypu. Z liści brzozy pozyskuje się również napar oraz sok. 

Brzoza brodawkowata i omszona na obrzęki

Dzięki właściwościom moczopędnym liście brzozy są wykorzystywane do „zmniejszenia ilości wody w organizmie”. Są one składnikiem suplementów zmniejszających obrzęki. Należy zachować ostrożność u pacjentów stosujących równocześnie leki moczopędne, takie jak furosemid, torasemid czy spironolakton, ze względu na nasilenie efektu moczopędnego i wzmożone wypłukiwanie elektrolitów z organizmu.

Brzoza brodawkowata i omszona w kosmetykach

Z brzozy pozyskuje się dziegieć brzozowy, czyli produkt powstający przez destylację drewna, kory i korzeni brzozy brodawkowatej i omszonej. Dziegieć wykazuje silne działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Jest wykorzystywany w szamponach polecanych skórze głowy dotkniętej łojotokiem i łupieżem. Zmniejsza świąd i działa nawilżająco na przesuszoną skórę głowy. Kremy z wyciągiem z brzozy działają kojąco i nawadniająco. Są polecane osobom ze skórą wrażliwą i alergiczną.

Brzoza brodawkowata i omszona — jak dawkować?

Dawkowanie liści brzozy zależy od efektu, który mają wywierać. Leki złożone z liściem brzozy, w formie tabletek czy pasty dawkuje się zwykle kilka razy dziennie. Napar z liści brzozy otrzymuje się przez zalanie 3 gramów liści szklanką wrzątku i zostawienie pod przykryciem przez 15 min. Tak otrzymany napar na samym końcu przecedza się. W łagodnych stanach zapalnych dróg moczowych taką herbatę z liści brzozy spożywa się 3 razy dziennie.  

Leki i suplementy zawierające brzozę brodawkowatą i omszoną

Leki, które zawierają liście brzozy, są dostępne w postaci tabletek, past, soków i suszonych liści do zaparzania. Surowiec ten to także składnik wielu leków złożonych. 

Kosmetyki zawierające liście lub korę brzozową to głównie szampony przeciwłojotokowe, przeciwłupieżowe, ale też zmniejszające wypadanie włosów i pobudzające ich wzrost. 

Brzoza brodawkowata i omszona w ciąży

Ze względu na brak badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania nie zaleca się przyjmowania preparatów z liśćmi i korą brzozy przez kobiety ciężarne i karmiące piersią. 

Brzoza brodawkowata i omszona — przeciwwskazania i środki ostrożności

Sok z drzewa brzozowego ze względu na wysoką zawartość cukrów powinien być ostrożnie spożywany przez pacjentów z cukrzycą, natomiast nie jest to bezwzględnie zakazane. Przy prawidłowo zbilansowanej diecie może stanowić jej element. 

Należy też zwrócić szczególną uwagę przy stosowaniu liścia brzozy u pacjentów z nadciśnieniem, stosujących leki moczopędne — może on bowiem potęgować to działanie.

Brzoza brodawkowata i omszona — możliwe działania niepożądane

Nie odnotowano działań niepożądanych po stosowaniu preparatów z brzozą brodawkowatą i omszoną. W razie wystąpienia niepokojących objawów można zwrócić się o pomoc do lekarza lub farmaceuty. 

Brzoza brodawkowata i omszona — interakcje z lekami i innymi ziołami

Nie są znane interakcje liści brzozy z innymi lekami i ziołami, oprócz potęgowania efektu moczopędnego niektórych leków stosowanych w terapii nadciśnienia opisanego powyżej.

Brzoza brodawkowata i omszona w Ziołopedii — podsumowanie

Liść brzozy jest surowcem leczniczym o działaniu moczopędnym, stosowanym w łagodnych stanach zapalnych i kamicy dróg moczowych. Z powodzeniem jest też stosowany w kosmetykach o działaniu przeciwłojotokowym i nawilżającym. Na rynku istnieje wiele preparatów, zawierających w składzie liść brzozy. Są to m.in. tabletki, pasty, zioła do zaparzania czy też soki.

Bibliografia

1. Stocki, Marcin. (2019). Badanie ekstrakcji substancji biologicznie aktywnych z pąków brzozy (Betula) ditlenkiem węgla w stanie nadkrytycznym. PRZEMYSŁ CHEMICZNY. 1. 154-157. 10.15199/62.2019.12.23.
2. Kozłowski J., Górecki P. "Brzozy zrodlem surowcow zielarskich o ustalonym dzialaniu terapeutycznym". Wiadomości Zielarskie 1995, t. 37, nr 04: s. 1-3.
3. Rubinskiene M., Viskelis P. i in. "Chemical composition of silver birch (Betula pendula roth.) and downy birch (betula pubescens ehrh.) sap". BALTIC FORESTRY 2016, vol. 22, nr 2; s. 222-229.
4. Grabek-Lejko D., Kasprzyk I., Zaguła G., Puchalski Cz. "The Bioactive and Mineral Compounds in Birch Sap Collected in Different Types of Habitats". BALTIC FORESTRY 2017, vol. 23, nr 2: s. 230-239.

Autor