Begonia — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Begonia — właściwości

Begonia odznacza się między innymi działaniem przeciwzapalnym, przeciwdrobnoustrojowym, przeciwgorączkowym, antyoksydacyjnym i przeciwbólowym.

Ogromna liczebność gatunków begonii sprawia, że szczegółowy skład każdego z nich nie jest znany. Wiemy, że rośliny tego rodzaju zawierają w sobie flawonoidy typu kwercetyny, luteoliny i friedeliny. Ponadto są źródłem glikozydów antrachinonowych, kwasów organicznych, garbników (tanin), saponin, oraz minerałów (magnezu, sodu, potasu, fosforu, wapnia, miedzi). Udało się też wyizolować z tej rośliny fitosterole takie jak stigmasterol, β-sitosterol, daukosterol.

Kwiaty begonii bogate są w znaczną ilość witaminy C, między innymi dlatego jest to uznany preparat przeciwprzeziębieniowy. 

Z kolei korzenie i kłącza niektórych odmian zawierają niezwykle cenne kukurbitacyny. Kukurbitacyna B odpowiedzialna jest za hamowanie postępu reakcji zapalnych i zapobiega hepatotoksyczności wywołanej czterochlorkiem węgla — związkiem stosowanym w produkcji rozpuszczalników oraz w gaśnicach jako środek gaśniczy. Natomiast kukurbitacyna D w badaniach wykazuje właściwości cytotoksyczne w stosunku do ludzkich linii komórkowych nowotworów złośliwych. 

Dodatkowo dzięki zdolnościom ściągającym zawartych w begonii tanin, jest ona chętnie stosowana zewnętrznie w celu łagodzenia problemów dermatologicznych.

Begonia — jak wygląda i skąd pochodzi?

Begonia (łac. Begonia L.) inaczej ukośnica to rodzaj roślin należący do rodziny begoniowatych (łac. Begoniaceae). Te piękne kwiaty ozdobne, można spotkać naturalnie w tropikalnych i subtropikalnych rejonach świata głównie Azji, Ameryki Południowej i mniejszą liczbę gatunków w Afryce i Ameryce Północnej. Siedliskiem części begonii są wilgotne lasy deszczowe, inne wolą rozwijać się na terenach górskich np. w Andach.

W 1687 roku francuski zakonnik — podróżnik Charles Plumier podczas pobytu na Antylach zwrócił uwagę na te niezwykłe rośliny, a następnie w 1690 opisał je i nadał im nazwę „begonii”, na cześć swojego przyjaciela botanika i ówczesnego gubernatora Indii — Haiti M. Begona. 

Gdy tylko pierwsze gatunki zostały wprowadzone do Europy, zaczęły się one cieszyć ogromną popularnością, doceniono ich bujne kwiatostany i okazałe liście. Różnorodność odmian w tym form hybrydowych sprawia, że nie da się jednoznacznie określić wyglądu begonii.  Wyróżnia się grupy o ozdobnych kwiatach, ozdobnych liściach i postacie krzewiaste, a nawet pnącza. Wśród nich obecne są zarówno rośliny jednoroczne, jak i wieloletnie. 

Ponadto begonia odznacza się mięsistą budową i asymetrycznymi blaszkami liściowymi, od których wzięła się jej potoczna nazwa „ukośnica”. Wielkość, kolor i gęstość liści jest rozmaita w zależności od gatunku. Kwiaty są rozdzielnopłciowe jednopienne, a więc na jednym okazie występują zarówno kwiatostany żeńskie, jak i męskie. Można spotkać begonie o kwiatach małych i niepozornych, ale także takie o dużych płatkach, w barwach białych, kremowych oraz intensywnie pomarańczowych, czerwonych i różowych. Owocem ukośnicy jest sucha pękająca torebka wypełniona licznymi nasionami. 

Jako surowiec farmakologiczny w różnych częściach świata wykorzystuje się liście, korzenie, a niekiedy cały pęd. 

Begonia — działanie, wskazania do stosowania

Begonia wykorzystywana jest przez miejscowe plemienia Ameryki, Afryki i Azji do zwalczania bólów reumatycznych, bólów głowy, bólów stawów i mięśni. Chętnie stosowana jest także w przypadku gorączki i przeziębienia, chorób wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych. Sok z ukośnicy łączony z imbirem wspomaga leczenie astmy i bólu gardła. Begonia świetnie sprawdza się w łagodzeniu chorób skórnych, między innymi trądziku, egzemy i łuszczycy. 

Dodatkowo roślina ta pobudza krążenie krwi i ułatwia eliminację toksyn z organizmu i pomaga w zaburzeniach trawienia, biegunce. Możliwe, że związki chemiczne zawarte w begonii będą przyszłością walki z cukrzycą i nowotworami.

Begonia na drobnoustroje chorobotwórcze

Udowodniono aktywność przeciwgrzybiczą etanolowych i wodnych ekstraktów z liści begonii wobec Candida albicans oraz Aspergillus niger.  W medycynie ludowej od wieków ukośnica stosowana była w leczeniu kandydozy. 

Co więcej, wykazano hamujący wpływ niektórych odmian tej rośliny na lekooporną pałeczkę ropy błękitnej Pseudomonas aeruginosa oraz Klebsiella pneumoniae i Staphylococcus aureus. Nadal badane są właściwości przeciwwirusowe tego zioła.

Begonia na cukrzycę

Zauważono, że metanolowe ekstrakty begonii wpływają na czynność obniżającą poziom glukozy we krwi. U szczurów, którym podano wyciągi z Begonii malabarica wykazano zwiększoną ilość insuliny w osoczu i wzrost poziomu glikogenu wątrobowego.

Begonia na nowotwory

Begonia stanowi potencjalną przyszłość w leczeniu nowotworów. Zawarte w niej kukurbitacyny działają antyproliferacyjnie i cytotoksycznie wobec ludzkich komórek nowotworowych nosogardła i prostaty. Z kolei po wykonaniu wyciągu przy pomocy octanu etylu z nadziemnych części odkryto nowy glikozyd steroidowy o silnej cytotoksyczności wobec komórek raka piersi. 

Begonia — jak dawkować?

Dawkowanie powinno być zawsze indywidualnie przypisane do potrzeb danego pacjenta, jednak w Europie begonie rzadko są stosowane w ziołolecznictwie.

Leki i suplementy zawierające begonie

W przypadku stosowania zewnętrznego dostępne są maści z ekstraktem z begonii. Można też zastosować przygotowane samodzielnie okłady. Do stosowania wewnętrznego można sporządzić napary, odwary, maceraty i wyciągi etanolowe. Istnieje możliwość uzyskania również soku z begonii, którym tradycyjnie po rozcieńczeniu zakrapia się zainfekowane oczy.

Begonia w ciąży

Ze względu na znikomą ilość przeprowadzonych badań dotyczących bezpieczeństwa nie zaleca się stosowania preparatów z begonii u kobiet w ciąży i karmiących piersią.

Begonia — przeciwwskazania i środki ostrożności

Liście begonii są źródłem kwasu szczawiowego, który może powodować oparzenia oraz powodować nasilenie powstawania kamieni nerkowych. Dlatego też odradza się stosowanie begonii u osób z problemami układu moczowego. Zaleca się także umiejscowienie tych kwiatów i przetworów z nich z dala od małych dzieci i zwierząt. 

Niektóre gatunki begonii bywają trujące, pomimo wyglądu przypominającego bezpieczne rośliny. Zawsze należy upewnić się, skąd pochodzi dany surowiec i czy na pewno nie należy do odmian trujących.

Begonia — możliwe działania niepożądane

Po przedawkowaniu begonii i u osób szczególnie wrażliwych mogą wystąpić bóle brzucha, nudności, wymioty i biegunka. Podczas stosowania zewnętrznego może dojść do podrażnienia błon śluzowych, a nawet oparzeń skóry. Częste jest też występowanie reakcji alergicznych. W przypadku pojawienia się jakichkolwiek niepokojących objawów należy skonsultować się z lekarzem. 

Begonia — interakcje z lekami i innymi ziołami

Brak jest informacji na temat występowania interakcji pomiędzy begonią a lekami, bądź innymi ziołami. Zalecana jest zwiększona ostrożność w stosowaniu produktów pochodzących z begonii, ze względu na niewystarczającą ilość badań bezpieczeństwa.

Begonia w Ziołopedii — podsumowanie

Begonia to roślina o dwóch obliczach. Może pomóc w wielu dolegliwościach, ale może też zaszkodzić czy wręcz być trująca. Ten kwiat ozdobny skrywa w sobie moc związków aktywnych, których działanie wciąż jest badane. Każda odmiana begonii posiada nieco inny profil leczniczy. Stosując je, należy zachować szczególną ostrożność i w razie potrzeby skonsultować się lekarzem lub farmaceutą.

Bibliografia

1. Zubair, M. S., Khairunisa, S. Q., Sulastri, E., Ihwan, Widodo, A., Nasronudin, & Pitopang, R. (2021). Antioxidant and antiviral potency of Begonia medicinalis fractions. Journal of basic and clinical physiology and pharmacology, 32(4), 845–851. https://doi.org/10.1515/jbcpp-2020-0476
2. Marchioni, I., Rodolfi, M., Najar, B., Ruffoni, B., Machado, J., & Pistelli, L. (2023). Phytonutritional compounds and antioxidant activity of eight new edible flowers. Natural product research, 1–7. Advance online publication. https://doi.org/10.1080/14786419.2023.2261140
3. Zubair, M. S., Alarif, W. M., Ghandourah, M. A., & Anam, S. (2021). A new steroid glycoside from Begonia sp.: cytotoxic activity and docking studies. Natural product research, 35(13), 2224–2231. https://doi.org/10.1080/14786419.2019.1669026
4. Maulana, S., Wahyuni, T. S., Widiyanti, P., & Zubair, M. S. (2023). In silico screening of potential compounds from begonia genus as 3CL protease (3Cl pro) SARS-CoV-2 inhibitors. Journal of public health in Africa, 14(Suppl 1), 2508. https://doi.org/10.4081/jphia.2023.2508
5. Bandurska, K., Berdowska, A., Król M., et al. (2016). Transformacja roślin leczniczych za pomocą Agrobacterium tumefaciens. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 70, 1220-1228. https://doi.org/10.5604/17322693.1226660 

Autor