Program szczepień ochronnych na rok 2022

Program Szczepień Ochronnych – co to takiego?

Kalendarz szczepień, czyli Program Szczepień Ochronnych (PSO) to dokument tworzony przez Główny Inspektorat Sanitarny (GIS), zgodnie z którym w Polsce realizowane są szczepienia ochronne przeciw chorobom zakaźnym. Program ten opiera się na zaleceniach ekspertów (m.in. epidemiologów, lekarzy chorób zakaźnych, pediatrów), aktualnych badaniach klinicznych i obserwacyjnych, a także na aktualnej sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych w naszym kraju.

W dokumencie znajdują się:

• szczepienia obowiązkowe – objęte są finansowaniem w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia, zatem pacjent nie musi za nie płacić. Obejmują szczepienia dzieci i młodzieży do ukończenia 19. roku życia, szczepienia poekspozycyjne oraz szczepienia obowiązkowe dla osób, które w sposób szczególny narażone są na zakażenie (np. pracownicy ochrony zdrowia, studenci kierunków medycznych);
• szczepienia zalecane – są rekomendowane przez specjalistów, jednak pacjent musi je nabyć we własnym zakresie. Są to m.in. szczepienia przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV), ospie wietrznej czy sezonowe szczepienia przeciw wirusowi grypy.

Obowiązkowe szczepienia ochronne – schemat na rok 2022

Szczepienia ochronne, jak wskazuje nazwa, to mechanizm zabezpieczający nas przed chorobami zakaźnymi oraz wynikającymi z nich groźnymi powikłaniami. Choroby te stanowią ogromne zagrożenie zwłaszcza dla najmłodszych dzieci, których układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty i nie chroni skutecznie przed zachorowaniem. Dlatego też część szczepień podaje się już w pierwszej dobie życia dziecka, a następnie kontynuuje wyznaczony w PSO schemat przez kolejne miesiące, aby zapewnić dziecku możliwie największą ochronę przed chorobotwórczymi patogenami.

Należy pamiętać, że schemat szczepień obowiązkowych zależny jest od wybranego typu szczepionki. W przypadku preparatów wysokoskojarzonych (DTaP-IPV-Hib albo DTaP-IPV-Hib-WZWB) stosuje się odmienny wariant szczepień.

1 rok życia dziecka

W ciągu 24 godzin po urodzeniu

W ciągu pierwszej doby noworodek powinien otrzymać dwie szczepionki:

• szczepienie przeciw gruźlicy szczepionką BCG (Bacillus Calmette-Guérin), zawierającą żywe, osłabione prątki bydlęce. Szczepionkę podaje się przed wypisaniem dziecka z oddziału noworodkowego;
• szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Szczepionka ta zawiera „nieżywą” i rekombinowaną część wirusa HBV (ang. Hepatitis B Virus).

2 miesiąc życia

W drugim miesiącu życia (po ukończeniu 6. tygodnia życia) niemowlętom podaje się:

• pierwszą dawkę szczepienia przeciwko rotawirusom (szczepionka doustna), które są główną przyczyną ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego u dzieci do 5. roku życia. Choć szczepionka nie daje ochrony przed infekcją, wykazuje skuteczną ochronę (około 85-95%) przed hospitalizacją z powodu biegunki rotawirusowej;
• drugą dawkę szczepienia przeciwko WZW typu B;
• pierwszą dawkę szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP) – jest to szczepionka skojarzona przeciw tym trzem chorobom;
• pierwszą dawkę szczepienia przeciwko Haemophilus influenzae typu b (Hib) w postaci skoniugowanej (antygen połączony z nośnikiem ułatwiającym budowanie odporności). Bakteria ta wywołuje liczne i niezwykle groźne zachorowania, szczególnie dla dzieci do 5. roku życia;
• pierwszą dawkę szczepienia przeciwko zakażeniu pneumokokowemu szczepionką skoniugowaną (PCV). Patogeny te wywołują m.in. zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, a nawet sepsę.

4 miesiąc życia

W czwartym miesiącu życia dzieci otrzymują następujące szczepienia:

• drugą dawkę szczepienia przeciwko rotawirusom (po 4 tygodniach od poprzedniego szczepienia);
• drugą dawkę szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP) - po ukończeniu 14. tygodnia życia, po 8 tygodniach od poprzedniego szczepienia;
• drugą dawkę szczepienia przeciwko Hib;
• pierwszą dawkę szczepienia przeciwko ostremu nagminnemu porażeniu dziecięcemu (choroba Heinego-Medina, polio), które wywołuje zakażenie poliowirusami. Szczepionka ta zawiera inaktywowane poliowirusy (IPV) i podaje się ją w schemacie czterodawkowym;
• drugą dawkę szczepienia przeciwko pneumokokom.

5-6 miesiąc życia

W tym okresie dzieciom podaje się:

• trzecią dawkę szczepienia przeciwko rotawirusom (po 4 tygodniach od poprzedniej dawki);
• trzecią dawkę szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP) - po 8 tygodniach od poprzedniej dawki;
• trzecią dawkę szczepienia przeciwko Hib;
• drugą dawkę szczepienia przeciwko polio.

7 miesiąc życia

W siódmym miesiącu życia dzieciom podaje się trzecią i ostatnią dawkę szczepionki przeciwko WZW typu B.

Drugi rok życia dziecka

Drugi rok życia dziecka jest zdecydowanie mniej intensywny pod względem ilości szczepień, a większość z nich to kolejne dawki rozpoczętych schematów szczepień.

13-15 miesiąc życia

W tym okresie dziecko otrzymuje:

• pierwszą dawkę szczepionki skojarzonej (MMR) przeciwko odrze, różyczce i śwince (nagminnemu zapaleniu ślinianek przyusznych);
• trzecią i ostatnią dawkę szczepienia przeciwko pneumokokom.

16-18 miesiąc życia

Podczas tych miesięcy dziecko powinno przyjąć:

• czwartą dawkę szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP);
• trzecią dawkę szczepienia przeciwko polio;
• czwartą i ostatnią dawkę szczepienia przeciwko Hib.

Dalsze lata

W kolejnych latach dzieciom podaje się dawki przypominające wcześniej przyjętych szczepionek.

• W 6. roku życia podaje się pierwszą dawkę przypominającą szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTaP), a także dawki przypominające przeciwko polio oraz odrze, śwince i różyczce (MMR).
• W 10. roku życia dzieci otrzymują dawkę przypominającą szczepienia przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR).
• W 14. roku życia podaje się drugą dawkę przypominającą szczepienia przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi.
• W 19 roku życia podaje się trzecią i ostatnią dawkę szczepienia przypominającego przeciwko błonicy i tężcowi (Td).

Szczepienia zalecane (nierefundowane)

Choć szczepienia zalecane nie są objęte refundacją, specjaliści rekomendują ich przyjmowanie ze względu na ich skuteczność. Część z nich bywa refundowana przez samorządy (np. szczepienia przeciw HPV). Warto również pamiętać, że niektóre szczepienia, które do niedawna były jedynie zalecane, dzisiaj są częścią listy obowiązkowych szczepień. Tak się stało w ubiegłym roku, gdy do PSO dołączyły szczepienia przeciw rotawirusom dla dzieci urodzonych po 31 grudnia 2020 roku.

Meningokoki

Meningokoki wywołują tzw. inwazyjną chorobę meningokokową (IChM), która przebiega pod postacią meningokokowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub sepsy meningokokowej. To rzadka choroba, lecz niezwykle groźna, gdyż może doprowadzić do zgonu w zaledwie kilka godzin. Jest szczególnie niebezpieczna dla dzieci do 5. roku życia oraz młodych osób między 15. a 19. rokiem życia.

Metodą zapobiegania zachorowaniom na IChM są szczepienia ochronne. Dostępne są trzy rodzaje szczepionek, które podaje się od ukończenia 6. lub 8. tygodnia życia (w zależności od rodzaju preparatu):

• przeciwko meningokokom grupy B;
• skoniugowane przeciwko meningokokom grupy A, C, W-135, Y;
• skoniugowane przeciwko meningokokom grupy C.

Ospa wietrzna (VZV)

Ospa wietrzna to choroba zakaźna wywołana zakażeniem wirusem ospy wietrznej i półpaśca (Varicella zoster virus, VZV). Jest wysoce zaraźliwa, a na zachorowanie narażone są przede wszystkim dzieci. U dzieci zazwyczaj przebiega łagodnie, lecz u dorosłych znacznie gorzej. Szczepionkę podaje się osobom, które nie chorowały na ospę wietrzną, jest szczególnie zalecana kobietom planującym zajść w ciążę.

Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV)

Istnieje wiele odmian wirusa HPV (Human papilloma virus), lecz szczególnie niebezpieczne są typy wysokiego ryzyka onkologicznego, które prowadzą do rozwoju nowotworów płciowych (a także głowy i szyi). Profilaktyka zakażenia wirusem HPV obejmuje szczepienia ochronne, które zaleca się podawać jeszcze przed rozpoczęciem aktywności seksualnej tak u dziewcząt, jak i u chłopców.

W Polsce dostępne są następujące rodzaje szczepionek:

• szczepionka 2-walentna przeciwko typom 16 i 18;
• szczepionka 4-walentna przeciwko typom 6, 11, 16 i 18;
• szczepionka 9-walentna przeciwko typom 6, 11, 16, 18, 31.

Wirusowe zapalenie wątroby typu A (HAV)

Wirusowe zapalenie wątroby typu A, czyli WZW typu A to choroba zakaźna wywołana przez wirusa HAV (Hepatitis A Virus). Potocznie nazywa się ją żółtaczką pokarmową, do zakażenia dochodzi głównie drogą fekalno-oralną. Dzieci do 5. roku życia chorują rzadko, u osób dorosłych choroba ma ciężki przebieg i najczęściej wymaga hospitalizacji.

Szczepienia przeciwko wzw A zalecane są wszystkim osobom nieszczepionym od 1. roku życia.

Kleszczowe zapalenie mózgu

Za rozwój kleszczowego zapalenia mózgu (odkleszczowego zapalenia mózgu, KZM) odpowiada zakażenie flawiwirusami, które przenoszone są przez kleszcze. Do zakażenia zwykle dochodzi na skutek ukąszenia przez zakażonego kleszcze bądź kontakt z jego płynami ustrojowymi. Choroba atakuje ośrodkowy układ nerwowy, w wielu przypadkach prowadzi do nieodwracalnych powikłań w postaci zmian neurologicznych i psychicznych.

Ze względu na brak możliwości skutecznego leczenia choroby jako element profilaktyki zaleca się szczepienia ochronne przeciw KZM. Dostępne w Polsce szczepienia można podawać już od 1. roku życia.

Grypa

Każdego roku na grypę zapada około 5-10% dorosłych i nawet 20-30% dzieci. W Polsce każdego roku choruje kilka milionów pacjentów. Grypa może mieć ostry przebieg, zwłaszcza u najmłodszych i seniorów, dlatego od wielu lat rekomenduje się wykonywanie szczepień ochronnych. Zaleca się je zwłaszcza dzieciom od ukończenia 6. miesiąca życia do 18. roku życia, jak również osobom po 55. roku życia, kobietom w ciąży i planującym zajście w ciążę, a także osobom w stanach obniżonej odporności.

W Polsce dostępne są 2 rodzaje szczepionek 4-walentnych podawanych domięśniowo, a także szczepionka donosowa przeznaczona dla najmłodszych.  W przypadku dzieci nieszczepionych wcześniej przeciwko grypie, należy podać kolejną dawkę po upływie 4 tygodni od aplikacji pierwszej dawki.

Autor