Ruszczyk kolczasty — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Ruszczyk kolczasty — właściwości

Kłącze ruszczyka jest bogatym źródłem saponin steroidowych, głównie ruskogeniny i neoruskogeniny oraz w mniejszych ilościach ruscyny, ruskozydu i flawonoidów. Najlepiej poznana ruskogenina wykazuje działanie przeciwzapalne, które jest wynikiem hamowania przylegania neutrofilów do komórek wyściełających drobne naczynka oraz zmniejszenia migracji krwinek białych. Dodatkowo potwierdzono, że ruskogenina zmniejsza przepuszczalność naczyń i działa zwężająco na prekapilary. Działanie zwężające uzyskiwane jest poprzez zwiększone uwalnianie noradrenaliny ze współczulnych zakończeń nerwowych. Ruskogenina hamuje ponadto aktywność enzymu – elastazy – odpowiadającego za uszkodzenia włókien elastyny, co przekłada się na wzmocnienie ścian i zwiększenie napięcia żył. Wyciąg z ruszczyka kolczastego wpływa na wzrost przepływu żylnego i ciśnienia powracającej krwi żylnej.

Ruszczyk kolczasty — jak wygląda i skąd pochodzi?

Ruszczyk kolczasty (łac. Ruscus aculeatus) nazywany również myszopłochem kolczastym, należy do rodziny szparagowatych (łac. Asparagaceae). Występuje powszechnie w basenie Morza Śródziemnego i Morza Czarnego oraz w Wielkiej Brytanii, a także w innych regionach, gdzie cieszy się popularnością jako roślina ogrodowa i parkowa. Naturalnie spotkać ją można w lasach i na krzaczastych terenach.

Krzewinka ruszczyka kolczastego dorasta do około metra wysokości, jest zimozieloną rośliną wieloletnią. Charakteryzuje się zredukowanymi do drobnych łusek liśćmi, których funkcje pełnią gałęziaki – pędy, które kształtem przypominają liść. Okres kwitnienia myszopłocha przypada na przełom marca i kwietnia, wówczas roślina daje małe, żółtobiałe kwiaty. W okolicy września dojrzewają owoce tej rośliny, niewielkie, czerwone jagody.

Skąd wywodzi się nazwa myszopłoch kolczasty? W dawnych czasach roślinę tę wykorzystywano przy przechowywaniu żywności – trzymany w spiżarni ruszczyk miał odstraszać myszy. Z kolei angielska nazwa rośliny – butcher’s broom – nawiązuje do wykorzystywania tej rośliny przez rzeźników. Gałęziaki ruszczyka służyły do czyszczenia drewnianych powierzchni, na których oporządzano i przygotowywano mięso.

Surowcem stosowanym w farmacji jest kłącze ruszczyka (łac. Rusci rhizoma).

Ruszczyk kolczasty — działanie, wskazania do stosowania

Dzięki obecności saponin steroidowych i flawonoidów ruszczyk kolczasty wykazuje liczne działania korzystne dla zdrowia, przede wszystkim dla układu naczyniowego. Uszczelnia on bowiem naczynia włosowate i zwiększa napięcie żylne, poprawia także przepływ żylny i ciśnienie krwi żylnej, a także zmniejsza stan zapalny w obrębie żył. Właśnie dlatego wyciągi z ruszczyka znalazły zastosowanie w terapii:

• przewlekłej niewydolności żylnej i towarzyszących jej obrzmieniach, bóli i świądzie skóry, 
• obrzękach i ciężkości nóg;
• nocnych skurczach łydek;
• żylakach odbytu, czyli hemoroidach.

Ruszczyk kolczasty na przewlekłą niewydolność żylną

W leczeniu przewlekłej niewydolności żylnej podstawą terapii powinna być terapia uciskowa, jednak u wielu pacjentów (około 70%) jest ona formą nieakceptowaną. Stosuje się wtedy leki flebotropowe, które działają ochronnie w stosunku do żył. Wśród nich wymienia się:

• diosminę,
• rutozydy i rutynę,
• saponiny (escyna, ruskogenina),
• wyciąg z pestek winogron,
• dobesylan wapnia,
• tribenozyd.

Stosowanie kłącza ruszczyku kolczastego w leczeniu przewlekłej niewydolności żylnej powinno mieć charakter długotrwały, a jego pozytywne działanie, zmniejszające obrzęki i bolesność nóg oraz zwiększające napięcie żylne jest szczególnie widoczne w połączeniu z hesperydyną i witaminą C. Składniki te uszczelniają naczynia krwionośne i nasilają odpływ limfatyczny z kończyn dolnych.

Z uwagi na swoje działanie wyciągi z kłącza ruszczyku wchodzą również w skład preparatów stosowanych w obrzękach nóg czy nocnych kurczach łydek. 

Ruszczyk kolczasty na hemoroidy

Rusycyna i ruskozyd, a także obecne w ruszczyku flawonoidy poprawiają przepływ krwi w naczyniach włosowatych w obrębie hemoroidów, redukują również stan zapalny, co przekłada się na ograniczenie nieprzyjemnych objawów. 

Ruszczyk na cellulit

Obecne w kłączu ruszczyka kolczastego saponiny steroidowe wykazują m.in. działanie przeciwobrzękowe, a także uszczelniające naczynia krwionośne i zwiększające przepływ i ciśnienie krwi żylnej. Z tego powodu ekstrakty z ruszczyka kolczastego znalazły zastosowanie w przemyśle kosmetycznym, zwykle w połączeniu z innymi ekstraktami roślinnymi o wysokiej zawartości flawonoidów, garbników i saponin. Zawarte w ruszczyku substancje usprawniają mikrokrążenie w tkankach i działają przeciwobrzękowo, dzięki czemu zmniejszają objawy cellulitu na skórze.

Saponiny zawarte w ruszczyku kolczastym mogą mieć także zastosowanie w dermokosmetykach, zmniejszających widoczność naczynek i redukujących zaczerwienienie skóry.

Ruszczyk kolczasty — jak dawkować?

W leczeniu przewlekłej niewydolności żylnej dawkowanie preparatów z ruszczykiem powinno opierać się na stosowaniu od 7-11 mg ruskogeniny dziennie, co opowiada 140-220 mg suchego ekstraktu. 

Leki z ruszczykiem stosuje się także w leczeniu hemoroidów, czyli żylaków odbytu. Wówczas stosowana dawka, w porównaniu z leczeniem niewydolności żylnej, powinna być zwiększona, a samo leczenie mieć charakter krótkotrwały, nieprzekraczający tygodnia. 

Leki i suplementy zawierające ruszczyk kolczasty

Ruszczyk kolczasty znajduje się w preparatach do stosowania miejscowego (maści i żele) oraz doustnego (tabletki i kapsułki). Preparaty doustne z ruszczykiem mogą występować w postaci leków, w połączeniu z hesperydyną i witaminą C oraz jako suplementy diety, z dodatkiem wyciągu z pestek winogron, diosminy, witaminy C i hesperydyny.

Ruszczyk można stosować także w formie żelu do wcierania. W aptekach dostępne są również preparaty złożone, zawierające dodatkowo wyciągi m.in. z kasztanowca, wąkrotki, liści winogron, alg.

Na rynku występują też zioła do zaparzania, które mogą być stosowane pomocniczo u osób prowadzących siedzący tryb życia, chcących wesprzeć krążenie żylne.  

Ruszczyk kolczasty w ciąży

Brakuje danych na temat bezpieczeństwa stosowania preparatów z ruszczykiem kolczastym u kobiet w ciąży i karmiących piersią. 

Ruszczyk kolczasty — przeciwwskazania i środki ostrożności

W przypadku nadwrażliwości na wyciąg z ruszczyka należy zrezygnować ze stosowania tej rośliny. Szczególną ostrożność powinni zachować pacjenci z nadciśnieniem tętniczym oraz przerostem gruczołu krokowego.

Ruszczyk kolczasty — możliwe działania niepożądane

Nadmierne stosowanie ruszczyka kolczastego może doprowadzić do wystąpienia objawów ze strony układu pokarmowego w postaci bólu brzucha i biegunek. Symptomy te zazwyczaj ustępują krótko po odstawieniu stosowanego preparatu.

Ruszczyk kolczasty — interakcje z lekami i innymi ziołami

Ekstrakty z kłącza ruszczyka kolczastego mogą wchodzić w interakcje z receptorami α-adrenergiczne i antagonistami wapnia – lekami przeciwnadciśnieniowymi. 

Ruszczyk kolczasty w Ziołopedii — podsumowanie

Ruszczyk kolczasty jest rośliną bogatą w liczne związki aktywne o znaczącym potencjale leczniczym. Wyciągi z tej rośliny są składnikiem leków i suplementów diety stosowanych m.in. w niewydolności żylnej, hemoroidach czy skurczach i obrzękach nóg. Rozpoczęcie ich stosowania zawsze warto omówić z lekarzem lub farmaceutą.

Bibliografia

1. Chudek, J., Ziaja, D. (2018). Wyciąg z ruszczyka kolczastego w leczeniu przewlekłej choroby żylnej. Varia Medica, 2, 4, s. 277–281.
2. Tybur M., Piotrowska A. "Antycellulitowe substancje pochodzenia roślinnego". Medyczne aspekty kosmetologii i dietetyki. Wydawnictwo Naukowe Tygiel sp. z o.o., Wrzesień 2018. Dostępne na: https://www.researchgate.net/publication/327652196_Antycellulitowe_substancje_pochodzenia_roslinnego 
3. Ziaja, D. (2014). Miejsce suplementów diety o działaniu flebotropowym w praktyce lekarskiej u pacjentów z przewlekłą niewydolnością żylną. Chirurgia Polska, 16(1), s. 1-5.
4. Woroń J. "Leki zawierające wyciągi z Ruszczyka kolczastego w terapii przewlekłej choroby żylnej – co nowego wiemy o ich działaniu?". Polski Przegląd Chirurgiczny 2022: 94(1): s. 75-78.
5. Jabłoński M. "Żylaki odbytu – możliwości terapeutyczne". Lek w Polsce 2024'06, vol. 34 (397).
6. Jabłoński M. "Choroba hemoroidalna u kobiet w ciąży". Lek w Polsce 2022'05, vol. 32 (372).

Autor