Lawenda lekarska — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Lawenda lekarska — właściwości

Tym, co jest szczególnie cenione w przypadku tej rośliny, jest olejek eteryczny pozyskiwany z kwiatów lawendy. To właśnie on nadaje kwiatom lawendy ich charakterystyczny zapach, ale to nie jedyna jego właściwość. Głównym składnikiem olejku lawendowego są alkohole (w tym alkohole monoterpenowe – linalol, lawandulol, borneol) i estry (np. eukaliptol, octan linalolu, octan lawandolu), a także związki fenolowe (np. flawonoidy, fenolokwasy, garbniki, kumaryny), sterole (m.in. cholesterol, kampesterol, stigmasterol, czy β-sitosterol), kwasy organiczne i sole mineralne. Skład chemiczny olejku jest zmienny, zależny od rodzaju rośliny i jej jakości.

Ze względu na wysoką aktywność biologiczną, olejek lawendowy wykorzystywany jest na wielu polach. Badania dowodzą, że olejek ten wykazuje silne działanie przeciwbakteryjne m.in. wobec bakterii Escherichia coli, Salmonella typhimarium, Streptococcus pyogenes czy Bacillus subtilis. Może być zatem pomocny w leczeniu infekcji bakteryjnych, szczególnie w kombinacji z innymi olejkami eterycznymi o podobnym działaniu antyseptycznym (np. cytrynowym, szałwiowym, cedrowym). Podatne na działanie oleju lawendowego są także grzyby z rodzaju Aspergillus, Candida czy Fusarium, zwłaszcza w połączeniu z olejkiem z drzewa herbacianego.

Wysoka zawartość związków fenolowych sprawia, że olejek lawendowy wykazuje duży potencjał antyoksydacyjny, zwalczając wolne rodniki, które uważane są za jeden z głównych czynników starzenia się i rozwoju chorób cywilizacyjnych. Niektóre badania wykazały, że jego działanie jest zbliżone do syntetycznych przeciwutleniaczy lub witaminy C.

Olejek lawendowy stosowany zewnętrznie wykazuje miejscowe działanie znieczulające. Wykorzystany w aromaterapii może działać uspokajająco i przeciwlękowo, nasennie, antydepresyjnie, a nawet przeciwdrgawkowo. 

Według niektórych doniesień ekstrakty z lawendy mogą działać przeciwnowotworowo wobec niektórych rodzajów nowotworów, a także przeciwcukrzycowo. Ponadto olejek lawendowy bywa wykorzystywany jak środek odstraszający kleszcze, komary, wszy i mole odzieżowe.

Lawenda lekarska — jak wygląda i skąd pochodzi?

Lawenda (łac. Lavandula L.) to roślina pochodząca z obszaru śródziemnomorskiego, choć rośnie także na terenie Afryki i Azji. Wyróżnia się około 40 gatunków tej rośliny, jednak najczęściej uprawiana i najbardziej rozpowszechniona jest lawenda wąskolistna (łac. Lavandula angustifolia Mill.) nazywana zwyczajowo lawendą lekarską (łac. Lavandula officinalis Chaix). W Polsce uprawiana jest głównie na południu kraju, jest chętnie sadzona w ogrodach ze względu na swoje walory estetyczne. To roślina zimozielona, która daje drobne, fioletowe kwiaty o charakterystycznym i intensywnym zapachu.

Surowcem leczniczym są kwiaty lawendy wąskolistnej (łac. Lavandula flos), z których pozyskuje się olejek eteryczny (łac. Oleum Lavandulae).

Lawenda lekarska — działanie, wskazania do stosowania

Właściwości zdrowotne lawendy wykorzystywano już w starożytności. Jej łacińska nawa pochodzi od wyrazów „lavo” i „lavere”, które oznaczają „kąpać się”, „myć się” – lawendę wykorzystywano do relaksacyjnych kąpieli i zabiegów higienicznych, perfumowania pomieszczeń i tkanin, a także jako środek wyciszający i uspokajający.

Lawenda jest rośliną miododajną, co oznacza, że pszczoły chętnie zbierają jej nektar. Miód lawendowy dostępny jest głównie w krajach basenu Morza Śródziemnego, lecz coraz częściej można go znaleźć w polskich aptekach i sklepach zielarsko-medycznych.

Olejek lawendowy można stosować zewnętrznie na skórę przy różnych stanach bólowych, a także po ukąszeniach owadów i podrażnieniach. Sprawdzi się także do pielęgnacji skóry głowy (np. w postaci wcierki lub płukanki), a także jako dodatek do domowych kosmetyków.  Warto po niego sięgnąć przy aromaterapii, gdyż może pomóc w złagodzeniu bezsenności, bólu głowy, nadmiernego stresu.

Kwiaty lawendy można z powodzeniem wykorzystać w kuchni. Ich piękny kolor urozmaici wygląd potraw, jednak nie można z nimi przesadzać, ponieważ mają bardzo intensywny zapach i smak. Kwiaty lawendy również składnikiem słodkich deserów, ciast, a nawet lodów i lemoniad.

Lawenda lekarska na uspokojenie

Lawendę od dawien dawna zalecano w stanach napięcia nerwowego, niepokoju oraz bezsenności, a liczne badania potwierdziły jej korzystne działanie. Inhalacje z użyciem olejku lawendowego zmniejszają odczuwanie lęku - w jednym badaniu analizowano wpływ zapachu lawendy na osoby, które oczekiwały na wizytę u stomatologa. Osoby, które wdychały zapach lawendy, odczuwały znacznie mniejszy lęk przed wejście do gabinetu. Podobne badanie przeprowadzono też na grupie pacjentów oczekujących na operację otolaryngologiczną - pacjenci przeszli inhalację z użyciem olejku lawendowego w pomieszczeniu, w którym oczekiwali na operację. Wykazano, że u pacjentów poddawanych aromaterapii natężenie lęku przedoperacyjnego zmalało w porównaniu z grupą kontrolą.

Lawenda jest też pomocą w leczeniu zaburzeń snu — poprawia jego długość i jakość, a także zmniejsza senność już po przebudzeniu. Ponadto lawenda może działać przeciwdepresyjnie i wzmacniać działanie leków przeciwdepresyjnych.

Lawenda lekarska na trawienie

Stosowanie kwiatów lawendy (dzięki zawartości olejku eterycznego) usprawnia przepływ żółci i zwiększa jej wydzielanie, sprzyja również wydzielaniu kwasu żołądkowego, tym samym wspomagając procesy trawienne. Ponadto wewnętrzne stosowanie kwiatów lawendy może poprawić perystaltykę jelit, działać rozkurczająca na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg moczowych, zmniejszając dolegliwości bólowe w tym obszarze.

Lawenda lekarska na skórę i włosy

Olejek lawendowy wykazuje silne działanie antyseptyczne, dlatego bywa wykorzystywany w leczeniu grzybicy skóry, łupieżu, trądziku i innych dermatoz. Dodawany jest też do maści na trudno gojące się rany, jak również do kosmetyków do skóry wrażliwej, gdyż łagodzi podrażnienia i przyspiesza regenerację skóry. Dzięki zawartości substancji o potencjale przeciwutleniającym lawenda jest częstym składnikiem kosmetyków - kremów, balsamów, mydeł - przeciwstarzeniowych i regenerujących.

Po olejek z lawendy warto sięgnąć, jeżeli mamy problem z pogarszającą się kondycją włosów — badania kliniczne potwierdziły, że olejek może stymulować wzrost włosów oraz ograniczać ich wypadanie. Pomoże też ograniczyć nadmierne przetłuszczanie się skóry głowy.

Lawenda lekarska — jak dawkować?

Kwiat lawendy w postaci ziół do zaparzania stosuje się w celu zmniejszenia napięcia nerwowego i wyczerpania umysłowego, jak również jako środek ułatwiający zasypianie. Wystarczy 1-2 gramy kwiatów lawendy zalać 150 ml wrzącej wody i odstawić do naparzania na 20 minut. Taką herbatę z lawendy można pić 3 razy dziennie. 

Olejek lawendowy można dodawać do posiadanych kosmetyków lub wykorzystać do domowej aromaterapii — dodać kilka kropli do ciepłej kąpieli lub zastosować w dyfuzorze zapachowym. 

Produkty lecznicze, suplementy diety oraz kosmetyki zawierające lawendę należy stosować i dawkować zgodnie z zaleceniami producenta.

Leki i suplementy zawierające lawendę lekarską

Ze względu na swoje szerokie właściwości, olejek eteryczny bądź ekstrakty z lawendy można znaleźć w wielu produktach leczniczych, suplementach i kosmetykach.

Wyciąg kwiatów z lawendy jest częstym składnikiem środków wspomagających zdrowy i regenerujący sen, preparatów uspokajających oraz maści o działaniu przeciwbólowym. Znajdziemy go także w środkach odstraszających kleszcze i komary, plastrach na ukąszenia owadów, a także preparatach zapobiegających wszawicy. Olejek lawendowy to również często spotykany składnik preparatów ułatwiających oddychanie w infekcjach górnych dróg oddechowych oraz produktów leczniczych w postaci płynu o szerokim zastosowaniu terapeutycznym. Tradycyjnym roślinnym produktem leczniczym stosowanym w łagodzeniu bólów mięśniowo-stawowych o niewielkim nasileniu jest spirytus lawendowy. Może on być również stosowany pomocniczo w odkażaniu skóry w przypadku drobnych otarć naskórka lub oczyszczania i dezynfekcji skóry trądzikowej.

Olejek lawendowy dodaje się do kosmetyków przeznaczonych do pielęgnacji ciała oraz włosów. Własnym sumptem można dodać czysty olejek eteryczny do ulubionych kosmetyków.

Lawenda lekarska w ciąży

Ze względu na brak wystarczających badań nie zaleca się stosowania lawendy u kobiet w ciąży oraz karmiących piersią.

Lawenda lekarska — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniami do stosowania lawendy są:

• nadwrażliwość na kwiaty lawendy;
• ciąża i okres karmienia piersią;
• wiek poniżej 12. roku życia.

Z uwagi na swoje właściwości lawenda może osłabiać zdolność prowadzenia pojazdów i obsługę maszyn.

Lawenda lekarska — możliwe działania niepożądane

Lawenda lekarska stosowana doustnie może wywoływać bóle głowy i zaparcia, a w niektórych przypadkach zwiększenie apetytu. Stosowana zewnętrznie może powodować podrażnienie i suchość skóry.

Olejek lawendowy stosowany wewnętrznie w nadmiarze może podrażniać i doprowadzić do rozwoju stanu zapalnego błon śluzowych przewodu pokarmowego, podrażnienia pęcherzyków płucnych, a nawet zaburzenia pracy nerek.

Lawenda lekarska — interakcje z lekami i innymi ziołami

Kwiaty lawendy mogą wchodzić w interakcje z niektórymi produktami leczniczymi. W połączeniu z lekami uspokajającymi będzie zwiększać ich efekt terapeutyczny, lecz w nadmiarze może powodować nadmierną senność. Przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych z lawendą również może zwiększyć efekt terapeutyczny tychże. Z tego względu stosowanie lawendy warto najpierw omówić z lekarzem prowadzącym.

Lawenda lekarska w Ziołopedii — podsumowanie

Lawenda lekarska to roślina o wielu zastosowaniach. Zdobi nasze przydomowe ogrody, roztacza wspaniały zapach, a jej kwiaty oraz pozyskiwany z nich olejek eteryczny wykazują liczne działania prozdrowotne. Po lawendę warto sięgnąć, gdy dokucza nam stres i kłopoty ze snem, przygototowując z niej napar, dodając do kąpieli lub wykorzystując do aromaterapii. Warto jednak zachować ostrożność i stosować ją z umiarem, gdyż, jak każda roślina w nadmiarze może przynieść więcej szkody niż pożytku. 

Wszelkie wątpliwości dotyczące stosowania lawendy lekarskiej warto omówić z lekarzem lub farmaceutą.

Bibliografia

1. Moksa K., Teległów A. "Zioła zalecane przez świętą Hildegardę w pielęgnacji skóry.". Postępy Fitoterapii 2021; 22(1): s. 61-69.
2. Kędzia A., Hołderna-Kędzia E., Wiśniewska J. "Działanie olejku lawendowego (Oleum Lavandulae) na bakterie beztlenowe" Postępy Fitoterapii 3/2018: s. 170-175.
3. Kraśniewska K., Gniewosz M., Kosakowska O., Pobiega K. "Ocena składu chemicznego oraz właściwości przeciwdrobnoustrojowych olejku eterycznego z lawendy wąskolistnej (Lavandula angustifolia L.) w powszechnie dostępnym preparacie handlowym". Postępy Fitoterapii 2/2017: s. 113-118.
4. Adaszyńska-Skwirzyńska M., Swarcewicz M. "Skład chemiczny i aktywność biologiczna lawendy lekarskiej". Wiadomości Chemiczne 2014, 68, 11-12.
5. Dobros N. "Zioła o działaniu uspokajającym i przeciwdepresyjnym". Postępy Fitoterapii 2017, 18(3): s. 215-222.
6. Dobros N., Zawada K., Zielińska A. "Związki biologicznie czynne i właściwości antyoksydacyjne ekstraktów z kwiatów lawendy wąskolistnej (Lavandula angustifolia Miller.)". Analiza, produkcja i zastosowanie substancji oraz komponentów pochodzenia roślinnego, red. M. Maciąg, K. Maciąg, Lublin 2018, s. 111–123.
7. Hajhashemi V., Ghannadi A., Sharif B. "Anti-inflammatory and analgesic properties of the leaf extracts and essential oil of Lavandula angustifolia Mill". Journal of Ethnopharmacology, Volume 89, Issue 1, November 2003, Pages 67-71.
8. Morga J., "Lawenda łagodzi lęk przed operacją". Medycyna Praktyczna dla Pacjentów. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/aktualnosci/177064,lawenda-lagodzi-lek-przed-operacja

Autor