Pięciornik gęsi — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Pięciornik gęsi — właściwości

Pięciornik gęsi (łac. Potentilla anserina) to roślina o przeciwzapalnym i ściągającym działaniu, która wpływa również rozkurczająco na mięśnie gładkie brzucha. Rzadko stosuje się go oddzielnie, raczej stanowi składnik mieszanek ziołowych wykorzystywanych pomocniczo w biegunkach, schorzeniach jelit i dróg żółciowych. Ze względu na swoje przeciwskurczowe właściwości pięciornik używany jest w początkowej fazie kamicy żółciowej, zaburzeniach menstruacyjnych czy nieżytach jelit lub żołądka. 

Pięciornik gęsi — jak wygląda i skąd pochodzi?

Pięciornik gęsi nazywany jest również srebrnikiem pospolitym albo też gęsiówką, a jego liście w wierzeniach ludowych były uznawane za magiczne.  

Pięciornik gęsi jest kłączową byliną zaliczaną do rodziny różowatych (łac. Rosaceae). Występuje na terenie prawie całej Europy (z wyjątkiem południowych obszarów), ale rośnie także w Azji czy w Ameryce Północnej, stąd też wiele różnych nazw tej rośliny, np. srebrnik pospolity, gęsie ziele czy gęsia trawa. Pięciornik gęsi rośnie również praktycznie w całej Polsce, najczęściej na łąkach, pastwiskach, skarpach czy przydrożach.

Surowcem roślinnym są nadziemne części ziela (łac. anserinae herba - ziele pięciornika gęsiego) oraz korzeń. Ziele pięciornika gęsiego zbiera się w okresie kwitnienia i suszy w warunkach naturalnych — w miejscu zacienionym i przewiewnym. 

Roślina charakteryzuje się pełzającą lub podnosząca się łodygą, o długości 15–50 centymetrów, z której wyrastają wąskie, lancetowate liście, osiągające do 20 centymetrów długości, kształtem przypominające serce. W każdym liściu znajduje się pięć głębokich wcięć (przypominających kształtem gęsie nogi), od których pochodzi nazwa rośliny. Brzegi liści pięciornika gęsiego są drobnoząbkowane, a po dolnej stronie występuje charakterystyczne srebrzyste owłosienie. Kwiat pięciornika jest pojedynczy, pięciopłatkowy w kolorze żółtym. 

Pięciornik gęsi — działanie, wskazania do stosowania

W pięciorniku gęsim zawarte są elagotanoidy zaliczane do garbników, flawoinoidy z grupy flawonoli: glikozydy kwercytyny i mirycetyny. Pięciornik gęsi zawiera również kumaryny, kwasy organiczne, garbniki katechinowe, sole mineralne, cholinę, fitosterole oraz tormentozyd będący pseudosaponiną czy witaminę C.

Wymienione substancje odpowiadają za ściągające i przeciwzapalne działanie pięciornika gęsiego oraz wpływają korzystnie na nadmierną kurczliwość mięśni gładkich. Ze względu na składniki aktywne pięciornik gęsi stosowany jest w leczeniu biegunek, chorobach jelit, dróg żółciowych, bolesnych miesiączkach czy nieżytach przewodu pokarmowego. Dzięki obecności w zielu substancji gorzkich pięciornik ułatwia proces trawienia, a także wpływa na pobudzenie apetytu.

Pięciornik gęsi na bolesne miesiączki 

Ziele srebrnika może sprawdzić się u kobiet cierpiących na obfite i bolesne menstruacje na podłożu skurczowym, niwelując odczuwany ból i dyskomfort. Dodatkowo substancje obecne w pięciorniku gęsim będą działały obkurczająco na naczynia krwionośne, co redukuje obfitość miesiączek. 

Pięciornik gęsi na zaburzenia przewodu pokarmowego

Pięciornik gęsi tradycyjnie i pomocniczo stosuje się w biegunkach o umiarkowanym nasileniu ze względu na ściągające właściwości pięciornika. Dzięki swojemu działaniu przeciwskurczowemu sprawdzi się w stanach spastycznych przewodu pokarmowego, takich jak kolki oraz w stanach zapalnych dróg żółciowych i trzustki. Ziele pięciornika będzie pobudzać wydzielanie soku żołądkowego, a także żółci, przez co sprawdzi się w dolegliwościach trawiennych, a poprzez zawartość substancji gorzkich, będzie pozytywnie wpływał na pobudzenie apetytu, dzięki czemu przyda się w zaburzeniach łaknienia.

Pięciornik gęsi na układ sercowo-naczyniowy

Dzięki dużej zawartości flawonoidów oraz witaminy C ziele pięciornika gęsiego pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu ścian naczyń krwionośnych oraz wykazuje działanie antyoksydacyjne, zwalczając nadmiar wolnych rodników. Sprawdzi się także pomocniczo w początkowym okresie niewydolności wieńcowej. Dodatkowo przeciwdziała drobnym krwawieniom, ponieważ obecne w pięciorniku gęsim substancje czynne obkurczają naczynia krwionośne, co także wykorzystuje się w łagodzeniu objawów związanych z żylakami odbytu — hemoroidami. 

Pięciornik gęsi — jak dawkować?

Zalecana dzienna porcja do spożycia to 1 łyżka suszu dziennie, czyli około 6 gramów.

Aby przygotować napar z pięciornika gęsiego, należy zalać 1 łyżkę ziela pięciornika 200 ml wrzącej wody, a następnie odstawić pod przykryciem na około 15 minut i wypić ciepły napar. Przy problemach z bolesnym miesiączkowaniem lub zaburzeniach trawiennych napar z pięciornika dobrze będzie spożywać od 2 do 3 razy na dobę. 

Natomiast jeśli z pięciornika gęsiego chcemy uzyskać odwar, to należy zalać 1 stołową łyżkę ziela (dobowa dawka odwaru przygotowanego z 4-6 gramów surowca) pięciornika około 130 ml wody (1/2 szklanki), a następnie zagotować i utrzymywać we wrzeniu pod przykryciem przez około 3 minuty. Całość w następnej kolejności należy przecedzić i tak przygotowany odwar pić 2 razy dziennie. Jeśli odwar chcemy użyć do stosowania zewnętrznego, np. do płukania jamy ustnej lub gardła czy do wykonania tzw. nasiadówek, to przygotowujemy go tak samo, jak do stosowania doustnego.

Leki i suplementy zawierające pięciornik gęsi

Pięciornik gęsi najczęściej spotykany jest w formie suszonego ziela (tzw. 100% susz pięciornika) w postaci ziół do zaparzania. Ziele pięciornika gęsiego jest tradycyjnym środkiem leczniczym, stosowanym doustnie jako środek o działaniu pomocniczym w biegunkach, których nasilenie jest niewielkie oraz ma zastosowanie zewnętrznie jako środek do płukania jamy ustnej i gardła, o łagodnym przebiegu, ze względu na swoje ściągające właściwości zawartych w nim garbników.

Pięciornik gęsi w ciąży

Ze względu na brak badań w tym zakresie nie zaleca się stosowania ziela pięciornika podczas ciąży i karmienia piersią oraz u dzieci poniżej 12. roku życia. 

Pięciornik gęsi — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniami do stosowania ziela pięciornika gęsiego jest ciąża i karmienie piersią. Ziela pięciornika nie powinno stosować się także w przypadku owrzodzenia jelita grubego oraz w przewlekłych biegunkach. Należy również pamiętać, że jeśli w biegunce wystąpią objawy towarzyszące np. ból brzucha, gorączka, nudności, wymioty, a w kale obserwuje się ślady śluzu, krwi czy ropy, należy przerwać kurację pięciornikiem gęsim i koniecznie zgłosić się do lekarza. 

Pięciornik gęsi — możliwe działania niepożądane

Podczas stosowania pięciornika gęsiego mogą nasilić się dolegliwości związane z podrażnieniem błony śluzowej żołądka takie, jak nudności, ale również negatywne objawy ze strony jelit, np. zaparcia.

Pięciornik gęsi — interakcje z lekami i innymi ziołami

W zielu pięciornika gęsiego obecne są garbniki, które wykazują właściwości wiązania (kompleksowania) związków aktywnych. Ma to głównie przełożenie na stosowanie z pięciornikiem pierwiastków, takich jak cynk czy żelazo, ale dotyczy to także innych leków, dlatego też pomiędzy spożyciem przetworów z pięciornika a lekami powinny upłynąć co najmniej 2 godziny, aby nie doszło do obniżenia wchłaniania stosowanych produktów leczniczych.

Pięciornik gęsi w Ziołopedii — podsumowanie

Pięciornik gęsi, nazywany także srebrnikiem, w medycynie naturalnej był stosowany już od bardzo dawna. Gęsie ziele jest źródłem nie tylko garbników, ale także soli mineralnych czy witaminy C. Gęsią trawę używa się w przypadkach zaburzeń trawiennych, stanów zapalnych błon śluzowych przewodu pokarmowego, a także w postaci nasiadówek w łagodzeniu dolegliwości związanych z hemoroidami. Sprawdzi się również pomocniczo w leczeniu paradontozy czy pleśniawek i aft obecnych w jamie ustnej, jeśli zastosujemy ziele w formie płukanki. Napar z pięciornika gęsiego wspomoże również walkę z bolesnymi miesiączkami czy kolkami ze względu na swoje rozkurczowe właściwości.

Bibliografia

1. Charakterystyka Produktu Leczniczego. Ziele pięciornika gęsiego (Potentillae anserinae herba). Dostępne na: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/7349/characteristic 
2. Charakterystyka produktu leczniczego. Kłącze pięciornika, 1g/g,zioła do zaparzania. Dostępne na: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/11899/characteristic 
3. L.M. Krzesniak. Pięciornik gęsi (Potentilla anserina). Echa Leśne 2011 (08): s. 41.
4. E. Koniuszy. Pieciornik gesi [Potentilla anserina L.]. Aura 2001 (06). Zioła a zdrowie nr 45: s. 4.
5. I. Czapska-Pietrzak, E. Studzińska-Sroka, W. Bylka. Ocena działania przeciwcukrzycowego ekstraktów otrzymanych z wybranych surowców roślinnych.  Borgis - Postępy Fitoterapii 3/2019, s. 167-174.

Autor