Melisa lekarska — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Melisa lekarska — właściwości

Niepozorna melisa zawiera w sobie wiele substancji, korzystnych dla naszego zdrowia. Najważniejszym składnikiem obecnych w liściach melisy jest olejek eteryczny, którego głównymi składnikami są cytral, cytronelal i geraniol oraz β-pinen, α-pinen i β-kariofilen. Olejek melisowy można zakupić w aptekach i sklepach zielarskich, jest on powszechnie wykorzystywany w aromaterapii.

Oprócz olejku liście melisy zawierają także garbniki, flawonoidy, gorycze, śluzy, chlorofil i karotenoidy oraz kwasy fenolowe, z których najbardziej aktywne są: kwas rozmarynowy, kawowy oraz ferulowy. Kwasy te mają silne właściwości przeciwutleniające i przeciwnowotworowe.

Obecne w melisie związki fenolowe - flawonoidy i kwasy fenolowe - mają silne działanie antyoksydacyjne. Antyoksydanty niwelują działanie wolnych rodników, które są jedną z przyczyn rozwoju takich chorób, jak miażdżyca, cukrzyca czy schorzenia neurologiczne. 

Melisa lekarska — jak wygląda i skąd pochodzi?

Melisa lekarska (łac. Melissa officinalis) to bylina z rodziny jasnotowatych (łac. Lamiaceae) rosnąca w dziko w Afryce północnej, południowej Europie oraz Azji. W Polsce nazywana jest rojownikiem, matecznikiem, pszczelnikiem, starzyszkiem czy cytrynowym zielem. Uprawy tej rośliny prowadzi się na całym świecie. Melisa posiada karbowane lub ząbkowane, sercowatojajowate, intensywnie zielone liście. Kwitnie wiosną i latem, dając małe, jasnożółte kwiaty. Liście melisy mają delikatny, cytrynowy smak i aromat, dlatego często są wykorzystywane w kuchni oraz w produkcji likierów i nalewek.

Nazwa rośliny związana jest z pszczelarstwem. Łacińskie słowo mel oznacza miód, z kolei greckie słowo melissa oznacza pszczołę. Sama roślina również znalazła zastosowanie w pasiecznictwie, gdyż jest rośliną miododajną, a na pszczoły działa uspokajająco.

W ziołolecznictwie wykorzystuje się liść melisy lekarskiej (łac. Melissae folium). Liście zbiera się zanim melisa zakwitnie, a następnie suszy się je w temperaturze do 35 st. C.

Melisa lekarska — działanie, wskazania do stosowania

Melisę lekarską od wieków wykorzystywano jako roślinę leczniczą. Już w starożytności zalecano stosowanie melisy na ukąszenia owadów, a napary na jej bazie miały pomagać na stany zapalne dziąseł czy ból zęba. W późniejszych okresach melisę stosowano na problemy z zasypianiem, a także smutek i melancholię. Uważano też, że melisa pomaga na rozmaite dolegliwości przewodu pokarmowego. Dzisiaj wiemy, że wiele z tych zastosowań było słusznych.

Zawarte w melisie lekarskiej substancje wykazują działanie antyoksydacyjne przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze i antybakteryjne, a także przeciwzapalne, przeciwbólowe i spazmolityczne. Dowiedziono również, że melisa działa przeciwlękowo i uspokajająco oraz może wspomagać pamięć i funkcje poznawcze.

Melisa lekarska na uspokojenie

Melisa najbardziej jest znana ze swoich właściwości uspokajających, które od dawna wykorzystywano w medycynie ludowej. Działanie uspokajające melisa zawdzięcza zawartemu w niej olejkowi eterycznemu, głównie zawartym w nim aldehydom terpenowym. Skuteczność olejku porównuje się z działaniem leków syntetycznych, stąd też częste wykorzystanie melisy jako składnika produktów leczniczych o działaniu uspokajającym. Napar z melisy łagodzi stany silnego zdenerwowania, nerwice, nadmierne pobudzenie, a także problemy z zasypianiem. 

Olejek melisowy działa również rozkurczowo i rozluźniająco - rozkurcza mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, zatem można pić napar z melisy np. przy problemach ze wzdęciami.

Melisa lekarska na odporność

Olejek melisowy wykazuje także właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne oraz przeciwwirusowe, a to za sprawą obecności aldehydów i ketonów monoterpenowych oraz węglowodorów seskwiterpenowych. Badania wykazały, że przeciwwirusowe właściwości olejku melisowego, (stosowanego na skórę), oddziałują m.in. na wirusa opryszczki. Silne działanie przeciwbakteryjne olejku potwierdzono wobec szczepów bakterii Shigella sonei i Salmonella enteritidis. Olejek działa również przeciwgrzybiczo wobec Trichophyton spp.

Można zatem pić melisę wspomagająco w stanach obniżonej odporności oraz w trakcie infekcji bakteryjnych i wirusowych. Ponadto zawarte w melisie związki fenolowe neutralizują działanie wolnych rodników, które uznawane są za jeden z czynników rozwoju schorzeń cywilizacyjnych - chorób neurodegeneracyjnych, schorzeń układu sercowo-naczyniowego czy cukrzycy. Melisa może więc być elementem zdrowej profilaktyki, obniżającym ryzyko wystąpienia tych chorób.

Melisa lekarska na skórę i włosy

Właściwości ziela melisy można wykorzystać także w domowych zabiegach kosmetycznych. Napar z melisy, dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym, sprawdzi się u osób ze skórą łojotokową i skłonną do wyprysków. Przygotowany na jej bazie tonik będzie działał na skórę kojąco, regulując pracę gruczołów łojowych oraz łagodząc zmiany zapalne i trądzikowe.

Na bazie melisy można przygotować również płukankę do włosów. Polecana jest szczególnie osobom z włosami przetłuszczającymi. Wspomoże też walkę z łupieżem.

Olejek melisowy można wykorzystać w aromaterapii. Wystarczy kilka kropli wlać do tzw. kominka do aromaterapii lub nawilżacza powietrza, by odprężający aromat melisy unosił się w całym mieszkaniu.

Melisa lekarska — jak dawkować?

Melisę najczęściej stosuje się w postaci naparu z suszu, choć można go przygotować także na bazie świeżych liści. Jeżeli chcemy skorzystać z cennych właściwości melisy, powinniśmy zadbać o wysoką jakość suszu. Należy bowiem mieć na uwadze, że najwięcej olejku eterycznego znajduje się w liściach melisy.

Przygotowanie herbatki z melisy jest bardzo proste. Wystarczy wsypać 1 łyżeczkę suszu (około 2 g) do filiżanki, zalać 150 ml wrzącej wody i odstawić na 15-20 minut do zaparzenia. Napar będzie miał łagodny, ziołowo-cytrynowy smak. Po ostudzeniu można go posłodzić miodem. Tak przygotowaną herbatę z melisy można pić 3 razy dziennie w celu złagodzenia dolegliwości żołądkowo-jelitowych oraz objawów napięcia nerwowego.

Leki i suplementy zawierające melisę lekarską

Melisa lekarska w ciąży

Ze względu na brak wystarczających danych dotyczących stosowania melisy, nie zaleca się jej przyjmowania w okresie ciąży i karmienia piersią.

Melisa lekarska — przeciwwskazania i środki ostrożności

Melisa lekarska uznawana jest za stosunkowo bezpieczne zioło - jest dobrze tolerowana i rzadko powoduje działania niepożądane. U osób z nadwrażliwością może jednak wywołać nudności, bóle i zawroty głowy, a także reakcje skórne.

Nie zaleca się stosowania melisy lekarskiej u dzieci poniżej 12. roku życia.

Melisa lekarska — możliwe działania niepożądane

Melisa działa uspokajająco, co może wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwanie maszyn.

Melisa lekarska — interakcje z lekami i innymi ziołami

Nie zaleca się łączenia melisy lekarskiej z lekami uspokajającymi (zarówno syntetycznymi, jak i na bazie wyciągów ziołowych), gdyż może ona nadmiernie nasilać ich działanie.

Osoby oczekujące na zabieg chirurgiczny powinny zrezygnować z przyjmowania melisy zarówno przed, jak i po zabiegu, ponieważ istnieje ryzyko potencjalnych interakcji z lekami stosowanymi podawanymi pacjentom w trakcie i po operacjach.

Melisa lekarska w Ziołopedii — podsumowanie

Melisa lekarska jest rośliną, którą w ziołolecznictwie stosuje się od wieków. Jest pomocna w stanach niepokoju i narażenia na stres, działa uspokajająco, poprawia koncentrację i pomaga zasnąć. Sprawdza się też, gdy dokucza nam niestrawność, a także wspiera organizm podczas spadków odporności. Choć jest rośliną stosunkowo bezpieczną, lepiej stosować ją z umiarem. Jeżeli stosujemy przewlekle leki, przyjmowanie preparatów z melisą warto skonsultować z lekarzem lub farmaceutą, aby sobie nie zaszkodzić.

Bibliografia

1. Połumackanczy M., Wesołowski M., Viapiana A. "Właściwości prozdrowotne melisy lekarskiej (Melissa officinalis L.)". Farmacja Polska 2019, Tom 75, nr 12: s. 659-663.
2. Nurzyńska-Wierdak R. "Melisa lekarska (Melissa officinalis L.) – skład chemiczny i aktywność biologiczna". Annales Horticulturae: Tom 23, Nr 1 (2013).
3. Kałwa K., Wyrostek J. "Ocena zawartości związków biologicznie aktywnych oraz zawartość i skład olejku eterycznego w melisie lekarskiej (Melissa officinalis L.). Postępy Nauki i Technologii Przemysłu Rolno-Spożywczego 2018. Tom 73, nr 3-4: s. 54-65.
4. Rydzewski H., Tymoszuk K., Zdulski J., Dzida K. "Zastosowanie wybranych gatunków roślin z rodziny jasnotowate (Lamiaceae) w aromaterapii". Dostępne na: https://www.researchgate.net/publication/317971826
5. Charakterystyka Produktu Leczniczego MELISA FIX, 2,0 g/saszetkę, zioła do zaparzania w saszetkach. Dostępne na: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/14902/characteristic

Autor