Tarczownica islandzka — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Tarczownica islandzka — właściwości

Tarczownica islandzka (łac. Cetraria islandica) jest organizmem znanym ze swoich właściwości leczniczych oraz odżywczych od wielu setek lat. Tarczownica islandzka nazywana bywa również płucnicą islandzką lub porostem islandzkim. Jest zaliczana do królestwa grzybów, jednak stanowi ona połączenie strzępek grzyba i komórek glonu. Surowcem zielarskim są całe lub pocięte plechy (łac. Lichen islandicus). 

Płucnica islandzka jest przede wszystkim źródłem substancji o charakterze polisacharydowym, które stanowią ponad 50% wszystkich obecnych w niej związków chemicznych. Wyróżnia się wśród nich m.in. licheninę oraz izolicheninę, a ponadto celulozę, hemicelulozę i śluzy. Związki te są odpowiedzialne za właściwości powlekające i osłaniające porostu islandzkiego. 

Oprócz polisacharydów, w plesze tarczownicy występują kwasy porostowe, których zawartość w surowcu zwykle nie przekracza 4%. Do kwasów porostowych obecnych w płucnicy należy kwas fumarowy, fumaroprotocetrarowy i cetrarowy, jak również protolichesterynowy, alloprotolichesterynowy, lichesterynowy i fizydowy. Te związki są odpowiedzialne za efekt przeciwdrobnoustrojowy plechy tarczownicy. 

Dodatkowo tarczownica islandzka jest źródłem karotenoidów, witamin z grupy B oraz licznych mikroelementów, np. jodu, boru, żelaza, wapnia, miedzi i krzemu. W trudnych czasach plecha porostu była uznawana za pożywienie, z którego wytwarzano galaretkę lub, po odpowiednim przyrządzeniu, dodatek przy wypieku chleba. 

Tarczownica islandzka — jak wygląda i skąd pochodzi?

Płucnica islandzka jest organizmem o charakterystycznym, tarczowatym kształcie. Kępki tarczownicy osiągają do 8-10 centymetrów wysokości. Posiada rozgałęzione, płaskie lub lekko wypukłe części, stanowiące plechę płucnicy, które mogą mieć kolor od zielonkawego do szarego. Barwa porostu jest uzależniona od miejsca występowania i nasłonecznienia. Także wilgotność jest parametrem, od którego zależy wygląd porostu. Podczas deszczowych dni plecha ma strukturę gąbczastą, a w porach suchych jest krucha. 

Tarczownica islandzka występuje głównie w chłodnych i umiarkowanych strefach klimatycznych. Można ją znaleźć w regionach arktycznych i subarktycznych, gdzie rośnie na terenach tundry, w górach oraz na skalistych gruntach. Porost islandzki rośnie także w północnej Europie, w krajach takich, jak Islandia, Norwegia, Szwecja, Finlandia i w niektórych częściach Rosji. Można go spotkać także w Ameryce Północnej, gdzie występuje w niektórych regionach Kanady oraz w północnej części Stanów Zjednoczonych, zwłaszcza w chłodniejszych rejonach.

Płucnica islandzka jest również często spotykana na powierzchniach drzew, skał oraz na glebach ubogich w składniki odżywcze. 

Tarczownica islandzka — działanie, wskazania do stosowania

Ze względu na mnogość substancji czynnych zawartych w plesze porostu, tarczownica islandzka wykazuje wielokierunkowe działanie o charakterze leczniczym. Jest wykorzystywana przez przemysł farmaceutyczny do produkcji leków i wyrobów medycznych o działaniu powlekającym i nawilżającym, a także łagodzącym kaszel. Ponadto plecha porostu islandzkiego wykazuje działanie przeciwdrobnoustrojowe, hamując rozwój niektórych wirusów i bakterii. Wyciągi z tarczownicy islandzkiej pobudzają także wydzielanie soku żołądkowego, co może być pomocne u pacjentów cierpiących na brak apetytu. 

Tarczownica islandzka a łagodzenie kaszlu

Plecha tarczownicy islandzkiej charakteryzuje się wysoką zawartością substancji o charakterze polisacharydowym, m.in. śluzów i licheniny. Związki te w obecności wody stają się lepkimi koloidami, które powlekają błony śluzowe, chroniąc je przed zewnętrznymi czynnikami drażniącymi. Dzięki temu preparaty z porostem islandzkim dobrze sprawdzają się przy łagodzeniu kaszlu nieproduktywnego oraz przy nawilżaniu przesuszonego gardła. Działanie tarczownicy ma charakter miejscowy, ponieważ składniki czynne plechy nie wchłaniają się przez przewód pokarmowy, a działają jedynie w miejscu, w którym wytworzą „śluzową powłokę”. Dlatego po zażyciu syropu czy tabletek do ssania z porostem, warto nie sięgać od razu po szklankę wody — w ten sposób przedłużymy działanie leku. 

Tarczownica islandzka a działanie przeciwdrobnoustrojowe

Za hamujący wpływ plechy porostu islandzkiego na niektóre bakterie i wirusy odpowiadają związki z grupy kwasów porostowych. Jeden z nich — kwas protolichesterynowy — wykazuje hamujący wpływ na wzrost wielu bakterii odpowiedzialnych za popularne infekcje, m.in. Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa i Listeria monocytogenes.

Tarczownica islandzka a działanie pobudzające apetyt

Plecha tarczownicy islandzkiej przez swój gorzki smak wpływa na wzrost wydzielania śliny i soków żołądkowych, co może wpływać na pobudzenie apetytu na drodze mechanicznej. Zwiększenie ilości soków żołądkowych działa również pozytywnie na polepszenie procesów trawiennych. 

Tarczownica islandzka — jak dawkować?

Dawkowanie preparatów z tarczownicą islandzką zależy od wskazania oraz postaci, w jakiej znajduje się porost. Tabletki do ssania, spray do gardła oraz syropy z wyciągiem z plechy porostu dawkuje się zwykle kilka razy dziennie w celu zwiększenia nawilżenia śluzówki i zmniejszenia podrażnienia gardła. Zawsze należy kierować się ulotką dołączoną do danego preparatu i zaleceniami producenta. 

Leki i suplementy zawierające tarczownicę islandzką

Wyciągi z plechy porostu islandzkiego są chętnie wykorzystywane przez producentów leków, wyrobów medycznych i suplementów diety. Znajdują się one w licznych tabletkach do ssania, lizakach oraz sprayach i syropach. Wyciąg z porostu islandzkiego jest też jednym ze składników kropli o działaniu wykrztuśnym, a pozostałymi składnikami tego leku są wyciągi z tymianku, mydlnicy oraz hyzopu. Porost islandzki jest też dodawany do past do zębów czy płynów do płukania jamy ustnej, w celu łagodzenia podrażnionej śluzówki jamy ustnej.  

Tarczownica islandzka w ciąży

Preparaty z porostem islandzkim mogą być stosowane przez kobiety ciężarne i karmiące, ze względu na miejscowe działanie porostu. Należy jedynie nie przekraczać dawek dobowych.

Tarczownica islandzka — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniem do stosowania preparatów z wyciągiem z porostu islandzkiego jest uczulenie na którąkolwiek z substancji zawartych w danym produkcie.

Tarczownica islandzka — możliwe działania niepożądane

Tarczownica islandzka jest bezpieczną w stosowaniu rośliną. Nadmierne spożycie może jednak wiązać się z wystąpieniem skutków ubocznych w postaci biegunek. 

Tarczownica islandzka — interakcje z lekami i innymi ziołami

Nie są znane interakcje tarczownicy islandzkiej z innymi lekami i ziołami. 

Tarczownica islandzka w Ziołopedii — podsumowanie

Tarczownica islandzka jest organizmem chętnie wykorzystywanym przez przemysł farmaceutyczny. Jest wykorzystywana w wielu postaciach leku o działaniu powlekającym i nawilżającym. Jest często stosowana w drażniącym kaszlu, a także u osób pracujących głosem przy wystąpieniu chrypki. Dobry profil bezpieczeństwa oraz szeroka możliwość zastosowania to cechy, które sprawiły, że chętnie sięgamy po preparaty na bazie porostu.

Bibliografia

1. Smolińska, Dorota, Agnieszka Tajer, and Adam Stebel. "Współczesne spojrzenie na właściwości lecznicze płucnicy islandzkiej Cetraria islandica (L.) Ach." Annales Academiae Medicae Silesiensis. Vol. 4. No. 66. 2012. 
2. Mirek, Z. (2006). Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków, W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences.
3. Matławska, I. (red.) (2008). Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydanie Trzecie poprawione i uzupełnione. Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, s. 20-21.
4. Ożarowski, A., Jaroniewski, W. (1987). Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, s. 370-372.

Autor