Dziwaczek pospolity — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Dziwaczek pospolity — właściwości

Dziwaczek pospolity to roślina należąca do rodziny nocniocowatych (łac. Nyctaginaceae). Jest również nazywany „świecącym kwiatem” ze względu na kolorowe płatki swoich kwiatów, które zawierają zielony barwnik fluorescencyjny (betaksantynę). Barwnik ten odpowiada za świecenie w ciemności, co można zaobserwować w ultrafiolecie. Intensywna barwa kwiatów jest idealnym wabikiem dla licznych owadów i nietoperzy. 

Dziwaczek pospolity jest byliną bogatą w różnorodne substancje aktywne, których zawartość różni się w zależności od części rośliny. W korzeniach dziwaczka znajdziemy alkaloidy (trygonelinę), fitosterole (beta-sitosterol, stigmasterol), rotenoidy (mirabihalon A, B, C, D1) oraz białka. Liście są natomiast źródłem flawonoidów (np. kwercetyny), fitosteroli, kwasów: winowego i cytrynowego czy też aminokwasów takich, jaka alanina, tryptofan, walina czy glicyna. Kwiaty dziwaczka pospolitego zawierają głównie flawonoidy i antocyjany. Obecna jest w nich także miraksantyna czy wspomniana na początku betaksantyna. Z łodyg dziwaczka wyizolowano natomiast alkaloidy, węglowodany, flawonoidy czy garbniki.

Warto jeszcze pamiętać o nasionach dziwaczka, które są cennym źródłem kwasów tłuszczowych oraz aminokwasów takich, jak histydyna, glicyna czy tyrozyna. W nasionach dziwaczka udało się także oznaczyć peptydy o działaniu przeciwdrobnoustrojowym, które oznacza się jako MJ-AMP typ 1 i MJ-AMP typ 2.

Dziwaczek pospolity — jak wygląda i skąd pochodzi?

Dziwaczek pospolity (łac. Mirabilis jalapa) to roślina pochodząca z Meksyku. Obecnie jest stosunkowo popularna i najczęściej uprawia się ją w celach ozdobnych. Jest to bylina silnie rozgałęziona, która osiąga wysokość do 80 centymetrów. W Polsce dziwaczek pospolity jest rośliną jednoroczną, uprawianą ze względu na piękno swoich dużych i okazałych kwiatów, zebranych na szczycie pędów w baldachogrona. Co ciekawe, pojedyncza roślina może wytwarzać kwiaty o różnym kolorze (biały, żółty czy nawet purpurowy), a nawet już w samym trakcie kwitnienia mogą one zmieniać kolor. Dziwaczek pospolity kwitnie od lipca do października, pachnąc przy tym słodko i intensywnie. Kwiaty dziwaczka otwierają się późnym popołudniem (przy czym rozwarte są całą noc) około godziny 16 i dlatego kwiat ten w krajach anglosaskich nazywany jest The four o'clock flower.

Owocem dziwaczka jest orzeszek, skrywający małe nasiona.

Dziwaczek pospolity — działanie, wskazania do stosowania

Dziwaczek pospolity dzięki swojemu różnorodnego składowi był remedium na wiele różnych dolegliwości. Stosowano go tradycyjnie w stanach spastycznych przewodu pokarmowego, jako środek o działaniu przeciwutleniającym, nefroprotekcyjnym czy też hepatoochronnym. Wyciągi z dziwaczka korzystnie wpływały również na profil lipidowy i gospodarkę węglowodanową. Dziwaczek pospolity był także stosowany w różnego rodzaju zakażeniach, dzięki swoim właściwościom odkażającym i dezynfekującym.

Dziwaczek pospolity w zaburzeniach układu pokarmowego

W Meksyku liście byliny stosowane są jako tradycyjny środek leczniczy stosowany w przypadku zaburzeń pracy układu pokarmowego np. w biegunkach czy bólu brzucha na tle kolkowym. Sok z dziwaczka stosuje się także tradycyjnie w żółtaczce i zapaleniu wątroby, ze względu na aktywność hepatoprotekcyjną i właściwości przeciwutleniające dziwaczka.

Dziwaczek pospolity w dolegliwościach układu moczowo-płciowego

Dziwaczek pospolity tradycyjnie stosuje się w dolegliwościach ze strony układu moczowego np. w zapaleniu pęcherza moczowego, kamicy nerkowej czy zapaleniu cewki moczowej. Poprawa funkcjonowania układu moczowego następuje dzięki zastosowaniu naparu z liści dziwaczka, który wykazuje działanie przeciwskurczowe i przeciwzapalne oraz działanie dezynfekcyjne na drobnoustroje chorobotwórcze. Napary z dziwaczka można także podawać tradycyjnie kobietom, które cierpią z powodu zaburzeń miesiączkowania oraz bolesnych krwawień menstruacyjnych. 

Dziwaczek pospolity w stanach infekcyjnych

Dziwaczek pospolity wykazuje także aktywność przeciwbakteryjną, przeciwwirusową oraz przeciwgrzybiczą.

Substancje czynne zawarte w dziwaczku, a mianowicie związki fenolowe, wykazują działanie przeciwgrzybicze wobec drożdżaków z gatunku Candida albicans. Jeśli chodzi o aktywność przeciwbakteryjną, to przeprowadzone badanie z wykorzystaniem metanolowego wyciągu z łodygi oraz ekstraktu z Mirabilis potwierdziły bójcze aktywności wobec bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych, hamując rozwój bakterii takich jak: Klebsiella pneumoniae, Staphylococcus aureus i Escherichia coli. Potwierdzenie zastosowania dziwaczka w infekcjach o różnej etiologii na pewno potrzebuje jeszcze wielu badań.

Dziwaczek pospolity — jak dawkować?

Najczęściej stosowaną postacią przetworów z dziwaczka pospolitego jest napar, powstały z przygotowania go z suszonych liści i kwiatów. Napar wykonuje się poprzez zalanie wrzątkiem 1 łyżki surowca gorącą wodą i odstawienie go na 20 minut pod przykryciem. Tak przygotowany napar, zgodnie z meksykańską tradycją zaleca się spożywać 2-3 razy dziennie.

Dziwaczek jest też rośliną, która nadaje się do wykonania nalewki, używając do jej przygotowania 1 część surowca rozdrobnionego na 1 część alkoholu. Nalewkę z dziwaczka można stosować 2 razy dziennie w dawce 5-10 ml, po wcześniejszym rozcieńczeniu nalewki wodą w stosunku 1:3.

Leki i suplementy zawierające dziwaczka pospolitego

Oprócz ziela i korzenia dziwaczka pospolitego w tradycyjnej medycynie meksykańskiej zastosowanie ma także sok pozyskiwany z jego liści. Sok spożywa się doustnie w zaburzeniach układu pokarmowego czy układu moczowego, ale także można go stosować zewnętrznie np. do płukania podrażnionego gardła. Zmiażdżone i wymieszane z solą liście dziwaczka można stosować także w postaci okładów w przypadku opuchlizny i bólu stawów, które pojawiły się w wyniku wszelkiego rodzaju zwichnięć, skręceń czy złamań.

Dziwaczek pospolity w ciąży

Ze względu na działanie spazmolityczne na mięśnie gładkie macicy dziwaczek pospolity może mieć działanie poronne, dlatego też nie powinno się stosować go w trakcie ciąży.

Dziwaczek pospolity — możliwe działania niepożądane

Po zastosowaniu dziwaczka pospolitego u niektórych osób można zaobserwować wystąpienie niepożądanych reakcji ze strony powłok skórnych, które mogą objawiać się zaczerwienieniem, swędzeniem, pieczeniem, wysypką czy nawet miejscowym kontaktowym zapaleniem skóry. Po spożyciu rośliny mogą także pojawić się dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak ból brzucha, nudności, biegunka czy wymioty.

W przypadku przedawkowania Mirabilis jalapa może pojawić się efekt narkotyczny, który będzie się objawiał zmianami nastroju czy wystąpieniem halucynacji. Może dojść także do ogólnoustrojowej reakcji alergicznej.

Dziwaczek pospolity — interakcje z lekami i innymi ziołami

W składzie dziwaczka pospolitego znajdziemy garbniki, które mają zdolność kompleksowania związków aktywnych takich, jak mikro- i makroelementy, ale również leki. Dlatego też pomiędzy spożyciem przetworów z dziwaczka pospolitego a zażywaniem leków powinno zachować się odpowiedni odstęp czasu (minimum 2 godziny) tak, by nie doszło do interakcji polegającej na zmniejszeniu wchłaniania stosowanych produktów leczniczych. 

Dziwaczek pospolity w Ziołopedii — podsumowanie

Dziwaczek pospolity, zwany także dziwaczkiem peruwiańskim, to roślina o wielu właściwościach leczniczych. Ma on zastosowanie w leczeniu chorób układu moczowego, chorób skóry czy też dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym i przeciwdrobnoustrojowym może być on stosowany pomocniczo w łagodzeniu różnorodnych infekcji. Stosując preparaty z dziwaczka pospolitego, jak również innych preparatów roślinnych, należy dostosować indywidualną dawkę dla pacjenta, a w razie wątpliwości dotyczących stosowania można skorzystać z porady lekarza lub farmaceuty.

Bibliografia

1. Manjit S., Akash, Sanjiv K.M., Ajudhia N.K. "Mirabilis Jalapa-A Review". International Journal of Pharmaceutical, Medical and Applied Sciences 2012, Volume 1, Issue 3: pp. 22-43. Dostępne na: https://www.researchgate.net/publication/261570303
2. Rozina R. "Pharmacological and biological activities of Mirabilis jalapa L.". International Journal of Pharmacological Research 2016, Volume 6, Issue 05. Dostępne na: https://www.researchgate.net/publication/359722611
3. Md. Harun-Or-Rashid, Akter S., Habiba U. i in. "Antioxidant, antibacterial, cytotoxic and thrombolytic activities of flowers of Mirabilis jalapa L: Possible role of phenolics and flavonoids". Journal of Agriculture and Food Research 2023, Volume 14.  Dostępne na: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2666154323004003
4. Chowdhury N.S. "Mirabilis jalapa: A review of ethno and pharmacological activities". Dostępne na: https://www.academia.edu/98485448/
5. "Mirabilis jalapa Linn.: A Folklore Ayurvedic Medicinal Plant in Sri Lanka". Asian Plant Research Journal 2022, Volume 10, Issue 2: pp. 21-41. Dostępne na: https://www.researchgate.net/publication/365725081
6. "Mirabilis jalapa L. (Nyctaginaceae nocnicowate) w etnomedycynie". Medycyna dawna i współczesna. Dostępne na: https://rozanski.li/298/mirabilis-jalapa-l-nyctaginaceae-nocnicowate-w-etnomedycynie/
7. Vélez-Gavilán J. "Mirabilis jalapa (four o'clock flower)". Dostępne na: https://www.cabidigitallibrary.org/doi/10.1079/cabicompendium.34254 

Autor