Borówka czernica — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Borówka czernica — właściwości

Borówka czernica ma wiele właściwości prozdrowotnych, które wynikają z zawartości licznych substancji aktywnych. Owoc borówki czernicy jest źródłem antocyjanów, np. pochodnych delfinidyny, cyjanidyny czy malwidyny. Antocyjany są barwnikami odpowiedzialnymi za barwę jagód, ale także posiadającymi właściwości antyoksydacyjne. Wiąże się to ze zmniejszeniem w organizmie ilości wolnych rodników i spadkiem stresu oksydacyjnego. 

Poza antocyjanami owoc borówki jest źródłem garbników katechinowych, flawonoidów, kwasów fenolowych, pektyn, witamin oraz cukru inwertowanego. Dzięki zawartości garbników borówka jest wykorzystywana w leczeniu biegunki u dzieci. Świeże owoce mają zarówno działanie rozluźniające przy zaparciach — ze względu na obecność błonnika, jak i przeciwbiegunkowe — związane z obecnością garbników i pektyn. 

Borówka czernica — jak wygląda i skąd pochodzi?

Borówka czernica (łac. Vaccinium myrtillus), inaczej nazywana czarną jagodą czy borówką czarną, jest krzewinką z rodziny wrzosowatych (łac. Ericaceae). Występuje pospolicie na większości terenów półkuli północnej, głównie w lasach. 

Roślina zwykle dorasta do 30 cm wysokości, choć zdarzają się i okazy dorastające do 90 cm. Posiada skrętoległe ułożenie listków, które są jajowate i osadzone na krótkim ogonku. 

Kwiaty borówki czarnej kwitną od maja do czerwca. Charakteryzują się barwą od jasnozielonej po róż.

Jagody borówki czarnej początkowo są zielone, a wraz z dojrzewaniem ciemnieją i są pokryte woskowym nalotem.  

Borówka czernica — działanie, wskazania do stosowania

W medycynie ludowej borówkę czernicę stosowano już w średniowieczu. W tamtych czasach była używana jako środek na kaszel. W historii zapisało się także zjadanie owoców borówki przez żołnierzy podczas II wojny światowej. Miała ona zapewnić dobry wzrok pilotom, którzy wykonywali loty w porze nocnej. 

Obecnie w medycynie owoc borówki jest wykorzystywany w leczeniu łagodnych biegunek. Jej wyciągi wykazują także działanie poprawiające widzenie, szczególnie po zmierzchu. Pojawiają się też badania kliniczne, w których stosowanie soku lub wyciągu z borówki czernicy skutkowało pozytywnym efektem w odniesieniu do schorzeń takich jak jaskra, retinopatia cukrzycowa czy zespół suchego oka. Wysoka zawartość antyoksydantów wiąże się z działaniem przeciwzapalnym. W badaniach na zwierzętach owoc jagody czarnej wykazał właściwości hipoglikemiczne oraz gastro-, kardio- i hepatoprotekcyjne.

Borówka czernica w leczeniu biegunki

Owoce borówki czernicy stosuje się pomocniczo w leczeniu biegunki, jednak brakuje dowodów naukowych na skuteczność takiego postępowania. Podstawą w takim przypadku powinno być utrzymanie prawidłowego poziomu nawodnienia, poprzez stosowanie doustnej terapii nawadniającej oraz probiotyków, a w razie potrzeby także loperamidu. Jeśli jednak zdecydujemy się na użycie jagód, należy przygotować z nich odwar, poprzez zalanie 10 g suszonych owoców szklanką wody i gotowanie przez 10 min. Odwary z borówki pije się świeżo przygotowane. 

Borówka czernica a działanie na oczy

Borówka dzięki wysokiej zawartości antocyjanów jest częstym składnikiem suplementów diety służących dbaniu o prawidłowe widzenie. Borówka czernica jest w nich łączona ze związkami, takimi jak: luteina, zeaksantyna, kwasy omega-3, witamina E czy resweratrol. Wyciągi z borówki czarnej wchodzą też w skład niektórych kropli do oczu o działaniu nawilżającym. Regularne stosowanie antocyjanów z borówki w badaniach klinicznych powodowało obniżenie ciśnienia śródgałkowego u pacjentów z jaskrą. Dodatkowo wskazuje się na poprawę stanu naczyń krwionośnych i zmniejszenie częstości wylewów do oka u pacjentów z retinopatią cukrzycową.

Borówka czernica a zaburzenia krążenia żylnego

Zastosowanie borówki czernicy jako tradycyjnego produktu leczniczego zmniejsza kruchość naczyń krwionośnych i zmniejsza uczucie ciężkości nóg, wynikające z zaburzenia krążenia żylnego. W celach leczniczych, związanych z poprawą funkcjonowania krążenia, wykorzystuje się napary z liści borówki czernicy. 

Borówka czernica — jak dawkować?

W zależności od zastosowania dawkowania borówki czernicy może się różnić. W leczeniu łagodnych biegunek przygotowuje się odwar z suszonych owoców borówki, zalewając 10 gramów owoców szklanką zimnej wody i gotując przez 10 min. Przygotowany odwar należy pić do 5 razy na dobę. Suplementy diety zawierające wyciągi z borówki czarnej należy stosować zgodnie z zaleceniami producentów. 

Leki i suplementy zawierające borówkę czernicę

Borówka czernica jest dostępna w postaci suszonych owoców oraz liści. Dodatkowo jest składnikiem wielu doustnych preparatów złożonych, działających w pozytywny sposób na narząd wzroku. Przy ich zakupie warto zwrócić uwagę za standaryzację pod kątem zawartości antocyjanów. Im wyższa jest ich ilość w wyciągu, tym lepiej. Ekstrakty z borówki znajdują się też w kroplach do oczu o działaniu nawilżającym, więc mogą być pomocne u pacjentów z zespołem suchego oka. 

Borówka czernica w ciąży

Borówka czernica może być bezpiecznie stosowana zarówno przez kobiety w ciąży, jak i kobiety karmiące piersią.

Borówka czernica — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniami do stosowania czarnej jagody może być równoległe przyjmowanie preparatów żelaza. W przypadku stosowania leków z żelazem warto zachować dwugodzinny odstęp przed zażyciem suszonych owoców borówki. 

Borówka czernica — możliwe działania niepożądane

Spożycie suszonych owoców borówki w zbyt dużych ilościach może powodować zaparcia. Inne działania niepożądane nie są znane.

Borówka czernica — interakcje z lekami i innymi ziołami

Suszone owoce czarnej jagody mogą zmniejszać wchłanianie preparatów z żelazem. Zalecany jest dwugodzinny odstęp między zażywaniem tych preparatów. 

Borówka czernica w Ziołopedii — podsumowanie

Liście i owoce czarnej jagody są znane ze swoich właściwości leczniczych od czasów średniowiecza. Obecnie są stosowanie w okulistyce w celu nawilżania oczu, a także dbaniu o prawidłowy wzrok, poprzez obniżanie ciśnienia śródgałkowego oraz poprawę stanu naczyń krwionośnych. Znane jest także wykorzystanie odwarów z owoców borówki w leczeniu łagodnych biegunek. 

Bibliografia

1. EMA: European Union herbal monograph on Vaccinium myrtillus L., fructus recens
2. Shim, S.H., et al.: Ginkgo biloba extract and bilberry anthocyanins improve visual function in patients with normal tension glaucoma. J. Med. Food, 2012.
3. Witkowska A., Zujko M. E. "Aktywność antyoksydacyjna owoców leśnych". Bromatologia i Chemia Toksykologiczna 2009, t. 42, nr 03: s. 900-903.
4. Janowska S., Wujec M. "Owoce borówek jako cenne źródło polifenoli o właściwościach prozdrowotnych". Farmacja Polska 2023, t. 79, nr 7: s. 403-412.

Autor