Najważniejsze etapy rozwoju niemowlaka

Etap noworodka i niemowlaka

Etap noworodkowy rozpoczyna się w momencie narodzin dziecka i trwa przez 4 tygodnie, aż do 28. dnia życia maluszka. Jest to czas adaptacji do życia poza organizmem mamy: samodzielnego oddychania, pobierania pokarmu, utrzymywania odpowiedniej temperatury ciała oraz zmian w układzie krążenia dziecka, który od tej pory będzie zaopatrywał cały organizm w tlen z płuc. Okres noworodkowy kończy się w momencie, kiedy adaptacja ta dobiega końca, a praca wszystkich narządów i układów się stabilizuje.

Etap niemowlęcy również zaczyna się w chwili przyjścia dziecka na świat, lecz trwa zdecydowanie dłużej – aż do 1. urodzin. Oznacza to, że każdy noworodek jest równocześnie niemowlęciem (ale nie odwrotnie). W okresie niemowlęcym masa ciała przeciętnego dziecka zwiększa się aż trzykrotnie. Następuje też intensywny rozwój ruchowy i emocjonalny malucha, które są ze sobą nierozerwalnie związane, dlatego nazywa się je łącznie rozwojem psychoruchowym. Dziecko zaczyna nawiązywać kontakt z otoczeniem, intensywnie rośnie i rozwija motorykę dużą oraz małą, a także zapoznaje się z nowymi smakami, konsystencjami i rozpoczyna naukę samodzielnego jedzenia.

Rozwój noworodka – najważniejsze etapy

Okres noworodkowy, czyli pierwszy miesiąc życia dziecka, jest czasem, kiedy układ nerwowy maluszka jest jeszcze słabo rozwinięty. Z tego względu noworodek prezentuje wiele odruchów bezwarunkowych (np. odruch Moro, chwytny, ssania, szukania, pełzania), a jego ruchy są niezbyt skoordynowane i bezcelowe (poza ruchami związanymi ze ssaniem i połykaniem pokarmu). Maluszek nie potrafi jeszcze zmieniać ułożenia ciała, dlatego w tej kwestii jest zupełnie zależny od swoich opiekunów.

Pod koniec okresu noworodkowego dziecko:

• skupia spojrzenie na przedmiotach i śledzi znane mu twarze
• boi się głośnych dźwięków i nieruchomieje po ich usłyszeniu
• nadal ma rączki i nóżki zgięte w stawach łokciowych i kolanowych
• prezentuje większość bezwarunkowych odruchów noworodkowych, które zaczną zanikać dopiero w kolejnych miesiącach
• zaczyna się uśmiechać (zwykle pod koniec 6. tygodnia życia).

Nabywanie tych umiejętności zwykle następuje skokowo, dlatego rodzice mogą odnieść wrażenie, że dziecko nauczyło się całej gamy nowych rzeczy w ciągu 1 dnia. Jest to związane ze specyfiką dojrzewania układu nerwowego, który również rozwija się skokowo. W okresie noworodkowym ma miejsce pierwszy ważny skok rozwojowy, a w całym niemowlęctwie jest ich aż 7. Poznaj wszystkie skoki rozwojowe u niemowląt i małych dzieci.

Poza intensywnym rozwojem psychofizycznym, w pierwszych tygodniach życia dziecka zachodzą też inne ważne zmiany:

• pojawia się, a następnie zanika żółtaczka fizjologiczna
• zasycha i odpada kikut pępowiny
• wyostrza się wzrok, a dziecko zaczyna zwracać uwagę na źródło światła
• zachodzi fizjologiczny spadek masy ciała (do 10%), po czym maluszek wraca do swojej wagi urodzeniowej
• po 2. tygodniu może pojawić się kolka, a po 3. – ulewania.

Rozwój niemowlaka – najważniejsze etapy

Okres niemowlęcy to czas najbardziej intensywnego rozwoju i proporcjonalnie najszybszego wzrostu w całym życiu człowieka. Z noworodka, który nie kontrolował ruchów swojego ciała i dopiero zaczynał nawiązywać kontakt z otoczeniem, dziecko zmienia się w rezolutnego roczniaka, który potrafi już samodzielnie się przemieszczać (a niekiedy też chodzić), reaguje na bodźce zewnętrzne oraz buduje i wzmacnia relacje z bliskimi.

Aby ułatwić Ci towarzyszenie maluchowi w tym ważnym czasie, przygotowaliśmy skrótowy opis etapów rozwoju dziecka miesiąc po miesiącu. Pamiętaj, że każde niemowlę rozwija się w swoim tempie, a podane informacje są jedynie orientacyjne. Wszystkie wątpliwości co do kalendarza rozwoju dziecka konsultuj z pediatrą lub fizjoterapeutą dziecięcym.

2. miesiąc życia dziecka

Dwumiesięczne niemowlę zaczyna otwierać dłonie, które do tej pory były zaciśnięte w piąstki i potrafi przytrzymać w nich włożoną przez rodzica zabawkę. W leżeniu na brzuszku unosi nie tylko głowę, ale też próbuje unieść klatkę piersiową. Maluch łączy rączki w linii środkowej ciała, śledzi wzrokiem duże przedmioty w kontrastowych kolorach, rozpoznaje mamę, a na widok piersi lub butelki otwiera usta.

3. miesiąc życia dziecka

Rozwój dziecka w 3. miesiącu skupia się wokół doskonalenia kontroli główki i tułowia w leżeniu na brzuszku. Maluch podejmuje pierwsze próby obrotu na plecki (przez jeden bok), dotyka swojej twarzy, wkłada paluszki do buzi i coraz bardziej otwiera rączki. Jest ciekawy świata – śledzi ruchy różnych osób, przygląda się im, bada paluszki i przedmioty. Potrafi też wyrażać niezadowolenie, gruchać i chichotać.

4. miesiąc życia dziecka

W 4. miesiącu życia niemowlę zaczyna samodzielnie chwytać przedmioty dłońmi, które są już w pełni otwarte. Potrafi utrzymać się w wysokim podporze na nadgarstkach i przewraca się z brzucha na plecki przez oba boki. Maluch uważniej przygląda się twarzom, uspokaja się na dźwięk głosu rodzica, a także głośno się śmieje i „guga”, nawet wtedy, gdy jest sam.

5. miesiąc życia dziecka

5. miesiąc życia niemowlaka to czas, kiedy zaczyna on reagować na swoje imię i wyrażać złość na różne sposoby, a nie tylko płaczem. Buduje też coraz silniejszą wieź z opiekunem, interesuje się drobnymi przedmiotami i odwraca głowę w odpowiedzi na nagły, głośny dźwięk. Potrafi już przewracać się z pleców na brzuszek, sprawnie sięga po przedmioty, chwyta je i przekłada je z rączki do buzi.

6. miesiąc życia dziecka

Tuż przed końcem pierwszego półrocza życia, dziecko nadal doskonali podpór – potrafi podpierać się tylko na 1 ręce (a drugą sięgać np. po zabawkę) i kręcić wokół własnej osi w leżeniu na brzuszku. Przygarnia kulkę, trzyma przedmiot obiema raczkami i uderza nim lub potrząsa. Zaczyna bać się obcych i reaguje na słowo „nie”. Jednocześnie chętnie „rozmawia” z bliskimi, powtarza po nich dźwięki i wokalizuje.

7. miesiąc życia dziecka

W 7. miesiącu życia zwiększa się repertuar głosek wypowiadanych przez dziecko. Zaczyna ono też kojarzyć przedmiot z jego nazwą. Często szuka pomocy rodzica spoglądając na niego i na przedmiot, którym chce się pobawić. Dokładnie ogląda zabawki i potrafi odnaleźć częściowo schowane przedmioty. 7-miesięczniak siedzi już stabilnie i chroni się rączkami przed utratą równowagi i upadkiem, a także podejmuje próby czworakowania.

8. miesiąc życia dziecka

Od 8. miesiąca życia maluch zaczyna już samodzielnie siadać i nadal doskonali czworakowanie. Potrafi już jeść samodzielnie rączkami i wyrażać swoje zadowolenie i zdenerwowanie. Naśladuje rytm uderzając np. łyżeczką lub klockiem, wyjmuje przedmioty z kubeczka łapiąc je chwytem nożycowym. Dziecko zaczyna reagować na proste polecenia, potrząsa głową na „nie”, a zapytane – szuka członków rodziny i przedmiotów.

9. miesiąc życia dziecka

Dziecko zaczyna stawać na dłoniach i stopach i próbuje chodzić w takiej pozycji. Podciąga się też do stania przy meblach i całkiem sprawnie czworakuje. Stuka o siebie zabawkami, gryzie i żuje pokarmy oraz chętnie używa przedmiotów wydających dźwięki i instrumentów. Maluch wyraża lęk przed rozstaniem z mamą, rozpoznaje znajome osoby, wydaje różnego rodzaju dźwięki i chętnie naśladuje dorosłych.

10. miesiąc życia dziecka

W 10. miesiącu życia dziecko raczkuje i zaczyna chodzić przy meblach oraz z pomocą rodzica, podtrzymywane za 2 rączki. Pokazuje przedmioty palcem wskazującym i doskonali chwyt pęsetowy. Potrafi też bawić się w „a kuku”, odsłania przykrytą zabawkę, macha na do widzenia, zaczyna używać sorterów oraz wrzucać przedmioty do pojemników.

11. miesiąc życia dziecka

11-miesięczne dziecko zwykle potrafi już samodzielnie stać przez kilka sekund i chodzić przytrzymując się ręką mebli. Miesza jedzenie w miseczce, ochoczo pomaga przy ubieraniu się i zaczyna rzucać przedmiotami. Prosi dorosłych o pomoc w pokazaniu przeznaczenia przedmiotu, buja się przy muzyce i próbuje śpiewać. Chętnie słucha czytanych książeczek i ogląda w nich obrazki.

12. miesiąc życia dziecka

Tuż przed 1. urodzinami dziecko może już stawiać pierwsze samodzielne kroczki i umieć stać stabilnie z uniesionymi rączkami. Trzyma ołówek i bazgrze nim po kartce, buduje wieżę z 2 klocków, zdejmuje czapeczkę, a nawet samodzielnie zjada większość posiłku. Wykonuje proste polecenia, używa kilku podstawowych gestów i szuka zabawki schowanej w pudełku.

Przyrost wagi i długości ciała w okresie niemowlęcym

W pierwszych dniach życia noworodek „notuje” fizjologiczny spadek masy ciała. Jest to zupełnie normalne zjawisko, dlatego nie należy się nim przejmować, o ile nie przekracza on 10% masy urodzeniowej. Maluch powinien nadrobić ten spadek do ok. 14. dnia życia.

Następnie dziecko zaczyna intensywnie przybierać na wadze w tempie ok.:

• ok. 600 g w 1. miesiącu życia, czyli w całym okresie noworodkowym
• ok. 800-900 g w 2. miesiącu
• ok. 700 g na miesiąc w 3.-6. miesiącu
• ok. 500 g na miesiąc w 6.-12. miesiącu.

Zgodnie z tym schematem, maluszek po około 5 miesiącach życia podwaja wagę urodzeniową, a po w okolicach 11.-12. miesiąca ją potraja.

Tempo zwiększania się długości ciała niemowlaka jest kwestią indywidualną. Specjaliści przyjmują, że w całym 1. roku życia maluch powinien urosnąć o ok. 25 cm.

Siatki centylowe – jak odczytywać dane?

Dane co do wzrostu i wagi dziecka podane w poprzednim akapicie mają jedynie charakter orientacyjny. Przy dokładnej ocenie tempa wzrastania i rozwoju malucha stosuje się siatki centylowe, czyli wykresy, które pokazują rozkład konkretnej cechy, np. wzrostu, wagi lub obwodu głowy dziecka w całej populacji poniżej 18. roku życia.

Siatki centylowe są wykorzystywane przez lekarzy np. podczas wizyt profilaktycznych i bilansów dziecka, dlatego są najbardziej rzetelnym wskaźnikiem tempa wzrostu i przybierania na wadze przez malucha. Traktuje się je jako ważne narzędzie diagnostyczne, które umożliwia ocenę rozwoju dziecka w dłuższej perspektywie czasowej. Bywają one też pomocne dla rodziców, którzy martwią się, że ich dziecko za wolno rośnie lub zbyt wolno przybiera na wadze.

Na wykresach tych zaznacza się pomiary dziecka w poszczególnych miesiącach, a następnie latach życia. Jeśli wynik za każdym razem plasuje się pomiędzy 90. a 10. centylem oraz nie „przeskakuje” sąsiednich kanałów centylowych – nie ma powodu do obaw. Odczyty nie mieszczące się w tej normie trzeba zawsze skonsultować z lekarzem – są one sygnałem alarmowym, który skłania do bacznej obserwacji dziecka, a czasem też do wykonania dodatkowych badań.

Czy dziecko przybiera na wadze i rośnie prawidłowo?

Dzieci urodzone w tym samym czasie mogą przybierać na wadze i rosnąć w zupełnie innym tempie, a mimo sporych różnic nadal mieścić się w normach. Dlatego rodzice nie powinni porównywać wagi swojego malucha do jego rówieśników, a tym bardziej wysnuwać na tej podstawie jakichkolwiek wniosków.

Jak już wspominaliśmy, przyrost wagi i długości ciała niemowlaka jest kwestią indywidualną i może zależeć od wieku czynników:

• genetycznych, czyli predyspozycji odziedziczonych nie tylko po rodzicach, ale też po dziadkach
• urodzeniowej masy i długości ciała malucha
• terminu porodu – dla wcześniaków przewidziane są oddzielne siatki centylowe, uwzględniające ich
• wcześniejsze przyjście na świat, a więc też niższą
• urodzeniową
• masę ciała i mniejszą długość ciała.

Jeśli zastanawiasz się, czy Twoje dziecko rozwija się prawidłowo, najlepiej porozmawiaj o tym z zaufanym pediatrą. Lekarz oceni nie tylko obecny wzrost i wagę dziecka, ale też weźmie pod uwagę wcześniejsze pomiary i zbierze szczegółowy wywiad. Dopiero wtedy będzie w stanie ocenić, czy maluch mieści się w normie, czy potrzebuje dalszej diagnostyki.

Źródła:

1. M. Czerwionka-Szaflarska, J.Gawryjołek, Kolka jelitowa w praktyce pediatrycznej, https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/download/10046/8547
2. R. J. Gerber i inni, Rozwojowe kamienie milowe: rozwój ruchowy, https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/301/original/35-50.pdf?1473159640
3. A. Bałanda: Opieka nad noworodkiem. Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008, s. 54
4. M. Krawczyński, Siatki centylowe. Masa i długość ciała małego dziecka, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/prawidlowyrozwoj/rozwojfizyczny/52272,siatki-centylowe-masa-i-dlugosc-ciala-malego-dziecka
5. N. Bieńko, Siatki centylowe, czyli ocena rozwoju fizycznego i stanu odżywienia dziecka, https://ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/siatki-centylowe-czyli-ocena-rozwoju-fizycznego-i-stanu-odzywienia-dziecka/
6. Rozwój fizyczny, psychomotoryczny i społeczny dzieci – okres noworodkowy, https://www.wl.cm.umk.pl/panel/wp-content/uploads/1.-Noworodek-.pdf
7. Rozwój fizyczny, psychomotoryczny i społeczny dzieci – okres niemowlęcy i poniemowlęcy, https://www.wl.cm.umk.pl/panel/wp-content/uploads/2.-Rozw%C3%B3j-fizyczny-okres-niemowl%C4%99cy-i-poniemowl%C4%99cy-2017.pdf
8. M. Krawczyński, Wzrok niemowlęcia, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/prawidlowyrozwoj/rozwojfizyczny/52295,wzrok-niemowlecia
9. M. Krawczyński, Czy rozwój ruchowy mojego dziecka przebiega prawidłowo?, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/prawidlowyrozwoj/rozwojfizyczny/52271,czy-rozwoj-ruchowy-mojego-dziecka-przebiega-prawidlowo
10. M. Krawczyński, Harmonogram prawidłowego rozwoju na pierwsze 2 lata życia dziecka, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/prawidlowyrozwoj/rozwojfizyczny/57403,harmonogram-prawidlowego-rozwoju-na-pierwsze-2-lata-zycia-dziecka
11. M. Krawczyński, Odruchy wczesnego okresu niemowlęcego, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/prawidlowyrozwoj/rozwojfizyczny/57402,odruchy-wczesnego-okresu-niemowlecego
12. Rozwój człowieka po narodzinach, https://zpe.gov.pl/a/rozwoj-czlowieka-po-narodzinach/DLYIJIQi4
13. J. Krygier, Rozwój dziecka, http://www.chiropraktycy.pl/pdf/2012/Joanna%20Krygier%20-%20Rozwoj%20dziecka%20-%20chiropraktyka.pdf