Starzec popielny — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Starzec popielny — właściwości

Z kwitnącego ziela starca popielnego wyizolowano przede wszystkim sporo niebezpiecznych alkaloidów pirolizydynowych, takich jak senekionina, senecjonina, senecyfilina, jakonina, jakobina i otosenina. Są to związki o potencjalnym działaniu przeciwnowotworowym, przeciwdrobnoustrojowym oraz rozkurczającym. Już w 1920 roku zaobserwowano występowanie hepatotoksyczności po spożywaniu roślin z rodzaju Sencecio, a w latach 50. XX wieku ustalono mechanizm powstawania toksycznych metabolitów alkaloidów pirolizydynowych. Od tamtej pory rośliny te straciły swoje znaczenie w medycynie. W wyciągu ze starca znaleziono także:

• sekswiterpeny;
• pochodne chinoliny;
• glikozydy flawonoidowe (pochodne kwercetyny);
• polininę;
• wanilinę.

Seskwiterpeny i flawonoidy odpowiedzialne są za działania przeciwzapalne. W medycynie ludowej znane jest działanie przeciwpasożytnicze tej rośliny, niestety brak na to dowodów naukowych. 

Starzec popielny — jak wygląda i skąd pochodzi?

Starzec popielny (łac. Senecio cineraria) znany również jako Jacobaea maritima, popielnik, krostnica biała lub srebrna, a także mróz, to bylina z rodziny astrowatych (łac. Asteraceae). Naturalnie pochodzi z obszarów basenu Morza Śródziemnego, gdzie można spotkać go na suchych, skalistych zboczach i wydmach. Jest to roślina odporna na suszę i nielubiąca wilgotnych podłoży.

Starzec popielny osiąga wysokość od 30 do 60 centymetrów. Wyróżnia się srebrzystoszarymi liśćmi sprawiającymi wrażenie pokrytych przez popiół. Liście te są zimozielone, pierzaste, o miękkiej strukturze oraz pokryte meszkiem. Prosta łodyga również pokryta jest srebrzystym nalotem. Latem starzec kwitnie i pojawiają się na nim drobne, zebrane w koszyczki kwiaty, zwykle koloru żółtego lub pomarańczowego.

Obecnie nie stosuje się tej rośliny w charakterze surowca leczniczego, jednak dawniej stosowano w tym celu kwitnące ziele starca — Herba Senecionis cinerariae.

Starzec popielny — działanie, wskazania do stosowania

Tradycyjnie wykorzystywano starca popielnego w leczeniu stanów zapalnych oraz infekcji powiek, gałek ocznych i spojówek. Dodatkowo roślina ta zmniejsza skurcze mięśni i może pomóc przy bolesnych i obfitych miesiączkach. Starcowi popielnemu przypisuje się też działanie napotne, obniżające gorączkę i przeciwbólowe. Współcześnie ziele to znajduje zastosowanie jako roślina ozdobna, jest popularnie uprawiana na rabatach, ogródkach skalnych oraz jako roślina doniczkowa. 

Starzec popielny na ból

Starzec popielny zawiera flawonoidy i triterpenoidy, które mogą redukować stan zapalny. Takie działanie może zmniejszać odczuwanie bólu związane z toczącymi się chorobami o podłożu zapalnym, czyli między innymi: reumatoidalnym zapaleniem stawów, artretyzmem, bólach mięśniowych i bólu głowy. Dodatkowo w połączeniu z właściwościami rozkurczającymi alkaloidów, możliwe jest zmniejszenie bolesności związanych z nadmiernymi skurczami mięśni brzucha i miesiączkowaniem.

Starzec popielny na infekcje

Starzec popielny ma właściwości przeciwdrobnoustrojowe, które mogłyby pomóc w zwalczaniu infekcji bakteryjnych, wywołanych przez Staphylococcus aureus oraz grzybiczych, wywoływanych dermatofitami, drożdżakami i grzybami z rodzaju Candida. Stosowany zewnętrznie mógłby pomóc w leczeniu trądziku, zakażeń skóry i ran.

Starzec popielny na choroby skóry

W medycynie ludowej starzec popielny stosowany był do leczenia ran i owrzodzeń. Ekstrakty z jego liści działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie oraz wspomagają proces gojenia się skóry. Ponadto starzec popielny może łagodzić objawy egzemy, łuszczycy i łojotokowego zapalenia skóry (ŁZS).

Starzec popielny — jak dawkować?

Współcześnie wiadomo, że ze względu na wysoką hepatotoksyczność starca popielnego nie należy spożywać. Dawniej sporządzano z niego nalewkę Tinctura Senecionis cinerariae, którą stosowano doustnie lub w formie okładów na oczy i płukanek do przemywania powiek. Medycyna ludowa wspomina także o stosowaniu naparu lub intraktu z suszonego ziela tej rośliny.

Leki i suplementy zawierające starca popielnego

Starzec popielny już bardzo rzadko dostępny jest w tradycyjnych sklepach zielarskich w postaci suszu. Nie jest to roślina obecnie wykorzystywana w medycynie.

Starzec popielny w ciąży

Nie należy stosować starca popielnego podczas ciąży i karmienia piersią. Jest to zioło o działaniu teratogennym i może grozić nawet śmiercią płodu.

Starzec popielny — przeciwwskazania i środki ostrożności

Starzec popielny ze względu na sporą zawartość alkaloidów pirolizydynowych może działać toksycznie na wątrobę. W związku z tym jego stosowanie jest ogólnie przeciwwskazane. Szczególne ryzyko dotyczy osób z chorobami wątroby, kobiet w ciąży i dzieci. Co więcej, rośliny z rodzaju Senecio są niebezpieczne dla zwierząt i mogą spowodować u nich zatrucie uszkadzające wątrobę oraz prowadzące do ciężkich uszkodzeń neurologicznych. Jakiekolwiek stosowanie tego ziela może stanowić zagrożenie dla zdrowia.

Starzec popielny — możliwe działania niepożądane

Spożywanie preparatów na bazie starca popielnego niesie za sobą ryzyko uszkodzenia wątroby i upośledzenia jej czynności. W przypadku przyjęcia większej ilości wyciągów z tej rośliny w ciężkich reakcjach może dojść do ostrej niewydolności wątroby i uszkodzeń neurologicznych. Pozostałymi objawami niepożądanymi, które mogą pojawić się podczas stosowania, są:

• złe samopoczucie;
• osłabienie;
• nudności;
• zawroty głowy;
• ból brzucha;
• wymioty;
• biegunka;
• zaburzenia równowagi;
• swędząca wysypka skórna;
• obrzęk.

Starzec popielny — interakcje z lekami i innymi ziołami

W związku z zawartymi w starcu popielnym substancjami aktywnymi może dochodzić do wystąpienia różnych, często niebezpiecznych interakcji pomiędzy nim a innymi ziołami lub lekami. Niewątpliwie starzec może nasilić hepatotoksyczność leków, wykazujących takie działanie niepożądane. Są to między innymi: paracetamol, niektóre antybiotyki np. erytromycyna, czy też leki przeciwgrzybicze, takie jak ketokonazol. Ponadto łączenie starca z ziołami o działaniu detoksykującym i oczyszczającym wątrobę, takimi jak ostropest plamisty czy mniszek lekarski, może skutkować zbytnim przeciążeniem tego narządu i pojawieniem się uszkodzeń.

Starzec popielny w Ziołopedii — podsumowanie

Starzec popielny to znana roślina dekoracyjna, kryjąca w sobie duże niebezpieczeństwo. Rzeczywiście, zgodnie z tradycją posiada on właściwości mogące pomóc w terapii wielu schorzeń. Jednak w świetle współczesnych odkryć na temat jego toksyczności powinno się unikać jego stosowania, a nawet zwracać uwagę na to, czy nie zostanie on przypadkowo spożyty przez dzieci lub zwierzęta. Pozostaje nadzieja, że przeprowadzenie większej ilości badań w przyszłości, pozwoli na wyodrębnienie z niego wyłącznie związków chemicznych pozytywnie wpływających na organizm, co umożliwi bezpieczne wykorzystanie potencjału leczniczego tego zioła.

Bibliografia

1. Tundis, R., Loizzo, M. R., Statti, G. A., Passalacqua, N. G., Peruzzi, L., & Menichini, F. (2007). Pyrrolizidine alkaloid profiles of the Senecio cineraria group (Asteraceae). Zeitschrift fur Naturforschung. C, Journal of biosciences, 62(7-8), 467–472. https://doi.org/10.1515/znc-2007-7-802
2. Maggio, A., Venditti, A., Senatore, F., Bruno, M., & Formisano, C. (2015). Chemical composition of the essential oil of Jacobaea maritima (L.) Pelser & Meijden and Jacobaea maritima subsp. bicolor (Willd.) B. Nord. & Greuter (Asteraceae) collected wild in Croatia and Sicily, respectively. Natural product research, 29(9), 857–863. https://doi.org/10.1080/14786419.2014.991928
3. Ababsa, Z.E., Ali, W.K., Abidli, N., Akkal, S., Kamel, & Medjroubi (2018). Chemical Characterization and Biological Study of the Species Senecio Cineraria.
4. Roeder E. (1995). Medicinal plants in Europe containing pyrrolizidine alkaloids. Die Pharmazie, 50(2), 83–98.

Autor