Sosna zwyczajna – właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Sosna zwyczajna – właściwości

Niemalże całe drzewo sosny dostarcza surowców o leczniczym działaniu, są to:

• młode pędy sosny,
• pączki sosny,
• igły,
• kora sosny,
• niedojrzałe (zielone) szyszki,
• żywica.

Z igieł sosnowych i młodych gałęzi pozyskuje się cenny olejek sosnowy oraz olejek terpentynowy – oba olejki różnią się nieco składem oraz działaniem. Produktem suchej destylacji drewna sosnowego jest dziegieć (łac. Pix liquida Pini) o gęstej konsystencji, brunatnym zabarwieniu i charakterystycznym ostrym zapachu. W przemyśle farmaceutycznym wykorzystywana jest także kalafonia (łac. Colophonium) poprawiająca przyleganie do skóry plastrów i maści.

Wszystkie surowce pozyskiwane z sosny są źródłem ogromnej ilości aktywnych składników, które są szeroko stosowane w zwalczaniu najróżniejszych chorób. Każdy z nich nieco różni się składem, a tym samym profilem działania i zastosowania.

Najbardziej znane i najczęściej wykorzystywane młode pędy (łac. Pini turiones) i pączki (łac. Pini gemmae) są bogate w substancje goryczowe i żywicowe, karoten, witaminę C, garbniki oraz olejek eteryczny. Mieszanka tych składników sprawia, że pędy i pączki działają wykrztuśnie, mukolitycznie i odkażająco.

Pozyskiwany w procesie destylacji z parą wodną sosnowy olejek eteryczny (łac. Oleum Pini silvestri) zawiera alfa-pinen, beta-pinen, borneol oraz kamforę o właściwościach wykrztuśnych, rozgrzewających i moczopędnych. W ten sposób można uzyskać także olejek terpentynowy (łac. Oleum terebinthinae), który jest stosowany głównie zewnętrznie ze względu na jego rozgrzewające działanie. 

Wyciąg z korysosny zwyczajnej to źródło procyjanidyny oraz polifenoli i flawonoidów (np. lignanów). Z żywicy sosny można także otrzymać kalafonię, stosowaną jako składnik maści i plastrów, gdyż poprawia ich przyczepność do skóry.

Sosna zwyczajna – jak wygląda i skąd pochodzi?

Sosna zwyczajna, sosna pospolita (łac. Pinus sylvestris L.) jest gatunkiem wiecznie zielonego drzewa iglastego z rodziny sosnowatych (łac. Pinaceae). Można ją spotkać na terenach Europy Północnej i Środkowej, a także na Syberii Wschodniej. Sosna zazwyczaj osiąga wysokość do 30 metrów. Charakteryzuje się luźną koroną, która z początku przybiera kształt stożka, lecz z czasem staje się bardziej rozłożysta lub parasolowata. Kora sosny w dolnej części pnia jest gruba i szarobrązowa, jednak w wyższych partiach jej zabarwienie jest czerwonobrązowe i łuszczy się ona cienkimi płatami. Liście sosny to szarozielone, sztywne igły . Szyszki sosny zwyczajnej osadzone są na krótkich szypułkach. Z początku są małe i zielone, o wąskojajowatym kształcie, lecz wraz z upływem czasu brązowieją i przybierają szerokojajowaty kształt.

W Polsce sosny mogą tworzyć lasy mieszane z innymi gatunkami drzew lub czyste bory sosnowe. Rosną na zróżnicowanych glebach i dobrze radzą sobie w trudnych warunkach, choć preferują miejsca z dobrym dostępem do światła słonecznego.

Drewno sosny jest popularnym materiałem budulcowym, powszechnie wykorzystuje się je także w meblarstwie i stolarstwie.

Sosna zwyczajna – działanie, wskazania do stosowania

Leki oraz domowe przetwory z sosny są szeroko stosowane w leczeniu przeziębienia, grypy, zapalenia zatok, ostrych i przewlekłych chorobach dróg oddechowych i oskrzeli, szczególnie z utrudnionym odkrztuszaniem. Substancje aktywne w młodych pędach sosny oraz olejek sosnowy pobudzają ruch rzęsek nabłonka dróg oddechowych oraz zwiększają ilość wydzielanego przez niego śluzu, tym samym powodując rozrzedzenie wydzielin i ułatwienie ich usunięcia. Oprócz tego, surowce mają właściwości przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze oraz ograniczające stan zapalny.

Sosna zwyczajna na infekcje górnych dróg oddechowych

Olejek eteryczny z sosny zwyczajnej stosowany w formie inhalacji łagodzi katar i ułatwia oddychanie. Jego działanie odkażające i wykrztuśne sprzyja leczeniu nieżytów górnych dróg oddechowych. Oprócz tego stosowany jest w kamicy żółciowej w połączeniu z innymi składnikami ze względu na rozkurczające i żółciopędne właściwości, a także w stanach zapalnych dróg moczowych. Preparat jest dostępny w postaci kapsułek lub kropel doustnych i zawiera m. in. beta-pinen i borneol. Świetnie nadaje się także do aromaterapii, gdyż jego orzeźwiający zapach przeciwdziała zmęczeniu oraz odpędza napięcie i stres. Można także nabyć suszone pączki i igły sosnowe do przygotowywania naparów i odwarów, np. do kąpieli.

Sosna zwyczajna na bóle stawowe i mięśniowe

Olejek terpentynowy pozyskiwany z sosny posiada silniejsze działanie rozgrzewające, stosowany jest przede wszystkim zewnętrznie w bólach reumatycznych i mięśniowych oraz nerwobólach. Jest składnikiem maści, żeli oraz plastrów przeciwbólowych i rozgrzewających. 

Sosna zwyczajna na choroby skóry

Dziegieć sosnowy stosowany jest obecnie tylko zewnętrznie w schorzeniach dermatologicznych, takich jak egzema, łuszczyca, grzybica, świerzb i łupież. Ma właściwości antyseptyczne, przeciwzapalne oraz łagodzi świąd skóry. Jest składnikiem szamponów, balsamów i maści. Nie należy stosować preparatów z dziegciem na dużą powierzchnię skóry, ponieważ może przenikać do krwi i powodować podrażnienie nerek. 

Sosna zwyczajna – jak dawkować?

Leki i suplementy zawierające olejek sosnowy lub wyciągi z sosny należy zawsze dawkować zgodnie z zaleceniami producenta, wyszczególnionymi w ulotce produktu.

Napar z pączków sosny

Aby przygotować napar z pączków sosny, należy 1 łyżkę stołową suszu (około 3 gramy) zalać 250 ml wrzącej wody i naparzać pod przykryciem przez 15 minut, a następnie przecedzić. Tak przygotowaną herbatę można pić 3 razy dziennie w trakcie schorzeń górnych dróg oddechowych, jako słaby środek wykrztuśny.

Domowy syrop z pędów sosny

Do przygotowania syropu potrzebne są młode pędy sosny. Zbiera się je w okresie od kwietnia do maja, wybierając pędy nie dłuższe niż 10 centymetrów, gdyż te zawierają najwięcej prozdrowotnych właściwości. Pamiętajmy, aby pędy zbierać na stanowiskach oddalonych od ruchliwych dróg i innych potencjalnych zanieczyszczeń. Dbajmy również o to, aby podczas zbiorów nie uszkodzić drzew.

Składniki potrzebne do przygotowania syropu z pędów sosny:

• pół szklanki pędów sosny;
• pół szklanki cukru;
• szklany słoik z nakrętką.

Po zerwaniu pędy sosny należy oczyścić i zostawić do wysuszenia, a następnie rozbić nieco np. drewnianym tłuczkiem lub pokroić na mniejsze kawałki. Pędy układamy w słoiku warstwami, przesypując je cukrem – warstwa pędów, warstwa cukru. Słoik zakręcamy i odstawiamy na 2-3 tygodnie, aż powstanie syrop, który powinien przykrywać pędy. Jeśli tak się nie dzieje, należy dodać jeszcze trochę cukru. Po tym czasie syrop należy przecedzić przez gazę do wyparzonego słoiczka i przechowywać w lodówce przez kilka tygodni. Zaleca się spożywanie 1 łyżeczki syropu do 3 razy dziennie w przebiegu infekcji. 

Leki i suplementy zawierające sosnę zwyczajną

W aptekach można znaleźć liczne produkty pozyskiwane z sosny zwyczajnej, zarówno te o statusie leku, jak i suplementy diety oraz kosmetyki. Wyciągi z sosny znajdziemy w syropach wskazanych w leczeniu stanów zapalnych górnych dróg oddechowych – zapaleniu gardła, przeziębieniu, grypie. Dostępny jest też olejek sosnowy, który wykorzystuje się do inhalacji i kąpieli, a także aromaterapii i masażu. Można również nabyć suszone pączki sosny lub mieszanki ziołowe, z których przygotowuje się napar wspomagający drogi oddechowe. Ponadto dostępny jest szeroki wybór kosmetyków z olejkiem sosnowym, wyciągiem z sosny czy dziegciem. 

Sosna zwyczajna w ciąży

Odradza się stosowanie sosny zwyczajnej u kobiet w ciąży i karmiących piersią z uwagi na brak wystarczających danych na temat bezpieczeństwa stosowania w tej grupie pacjentów.

Sosna zwyczajna – przeciwwskazania i środki ostrożności

Należy pamiętać, że olejku sosnowego, ani innych olejków eterycznych, nie należy podawać w formie nebulizacji.

Sosna zwyczajna – możliwe działania niepożądane

Olejek sosnowy oraz olejek terpentynowy stosowane w większym stężeniu mogą powodować alergie skórne lub podrażniać drogi oddechowe.

Sosna zwyczajna – interakcje z lekami i innymi ziołami

Dotychczas nie stwierdzono interakcji sosny zwyczajnej z lekami i innymi ziołami.

Sosna zwyczajna w Ziołopedii – podsumowanie

Sosna zwyczajna jest drzewem, z którego pozyskuje się wiele surowców o leczniczym działaniu. Wykazują one właściwości odkażające i przeciwdrobnoustrojowe, przeciwbólowe i przeciwzapalne, a także wykrztuśne. Sosna ma też zastosowanie w aromaterapii - orzeźwiający zapach olejku sosnowego łagodzi stres i pozwala się odprężyć.

Autor