Pierwiosnek lekarski — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Pierwiosnek lekarski – właściwości

Korzeń pierwiosnka lekarskiego zawdzięcza swoje właściwości obecności dużej ilości saponin triterpenowych oraz glikozydów fenolowych. Kwiaty mają podobny skład, różnią się jednak zawartością saponin i flawonoidów.

Flawonoidy są odpowiedzialne za słabe działanie spazmolityczne oraz napotne kwiatów. Substancje zawarte w korzeniu — saponiny oraz obecne w kwiatach flawonoidy, są odpowiedzialne za moczopędne działanie ekstraktów z Primula veris. Wyciągi z korzeni i kwiatów pierwiosnka wykazują także efekt przeciwzapalny.

Pierwiosnek lekarski – jak wygląda i skąd pochodzi?

Do rodziny pierwiosnkowatych należy wiele roślin, głównie o charakterze ozdobnym, m.in. pierwiosnek omszony, pierwiosnek gruziński czy wyniosły. Primula veris rośnie na terenie prawie całej Europy oraz w zachodniej i środkowej Azji.

Kwiaty pierwiosnka lekarskiego, zwane potocznie kluczykami, zawdzięczają swoją nazwę legendzie, zgodnie z którą w miejscu, w którym święty Piotr upuścił klucze do bram nieba, wyrosły pierwiosnki. Po łacinie natomiast ich nazwa systematyczna oznacza „pierwszy”, gdyż pierwiosnki lekarskie są często pierwszymi kwiatami pojawiającymi się po zakończeniu zimy.

Pierwiosnek lekarski (łac. Primula officinalis, Primula veris) charakteryzuje się występowaniem żółtych kwiatów, których kielich przybiera kształt rurkowato-dzwonkowaty. Baldaszki są umieszczone na szczycie głąbika, który może osiągać wysokość około 10-20 centymetrów. Liście rośliny mają długość około 5-20 centymetrów i tworzą przyziemną rozetę.

Pierwiosnek lekarski – działanie, wskazania do stosowania

Częścią pierwiosnka lekarskiego wykorzystywaną w medycynie jest korzeń. Wykazuje on działanie wykrztuśne, dlatego można go spotkać w składzie wielu syropów, pastylek do ssania i tabletek. W medycynie ludowej wykorzystywano korzeń pierwiosnka do leczenia i kontrolowania szerokiego spektrum chorób. Zakładano, że pomaga w astmie, bezsenności, migrenie, a nawet przypisywano mu właściwości przeciwbólowe wykorzystywane przy bolesnej menstruacji i reumatyzmie. 

Pierwiosnek lekarski — właściwości wykrztuśne

Korzeń pierwiosnka lekarskiego wykazuje właściwości wykrztuśne. Działanie to zawdzięcza prawdopodobnie obecności saponin. Saponiny drażnią błonę śluzową żołądka, pobudzając odruch kaszlu. Dodatkowo stymulują powstawanie wodnistej wydzieliny w oskrzelach, która z kolei rozcieńcza zalegający w tam śluz, zmniejszając jego lepkość i znacznie ułatwiając odkrztuszanie. Preparaty z korzeniem pierwiosnka cieszą się dużą popularnością, szczególnie w przypadku przeziębienia z towarzyszącym mokrym kaszlem, zwłaszcza u dzieci.

Pierwiosnek lekarski — właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze

Obecność saponin triterpenowych w wyciągach z korzenia pierwiosnka lekarskiego odpowiada za przeciwgrzybicze właściwości rośliny. Szczególną aktywność ekstrakty te wykazują względem grzybów Candida albicans, Trichomonas maenagrophytes oraz Aspergillus niger.

Wyniki badań sprawdzających przeciwbakteryjne właściwości pierwiosnka nie dają jednoznacznych odpowiedzi. W części z nich konkretne ekstrakty wykazywały aktywność przeciwko m.in. Enterococcus faecalis, Bacillus cereus oraz Pseudomonas fluorescens, natomiast w innych przeciwko Staphylococcus aureus czy Escherichia coli.

Warto jednak zaznaczyć, że wszelka aktywność przeciwdrobnoustrojowa preparatów z pierwiosnka lekarskiego była znacznie słabsza niż w przypadku znanych antybiotyków.

Pierwiosnek lekarski — właściwości moczopędne

Preparaty przygotowane z pierwiosnka lekarskiego wykazują także właściwości moczopędne. Za to działanie odpowiadają saponiny, które drażniąc miąższ nerki, zwiększają jej ukrwienie, a tym samym filtrację zachodzącą w kłębuszku. Co więcej, flawonoidy z pierwiosnka nasilają przesączanie kłębuszkowe. 

Pierwiosnek lekarski – jak dawkować?

Dawka kwiatów pierwiosnka spożywanych jednorazowo nie powinna przekraczać 1 grama, natomiast dzienna 2-4 gramów. W przypadku korzenia zalecane dawki są mniejsze ze względu na wyższe stężenie saponin i nie powinny przekraczać odpowiednio 0,2-0,5 grama jednorazowo oraz 1,5 grama dziennie. Spożycie większej ilości może wiązać się z wystąpieniem lub nasileniem działań niepożądanych. 

Leki i suplementy zawierające pierwiosnek lekarski

Na rynku jest dostępnych wiele preparatów z pierwiosnkiem lekarskim. Do najpopularniejszych należą syropy o działaniu wykrztuśnym oraz suplementy diety mające wspierać układ odpornościowy i oddechowy.

Pierwiosnek lekarski w ciąży

Nie ma badań sprawdzających bezpieczeństwo stosowania preparatów z pierwiosnka lekarskiego u kobiet w ciąży. Dlatego przed rozpoczęciem jakiejkolwiek suplementacji skonsultuj się z ginekologiem prowadzącym. 

Pierwiosnek lekarski – przeciwwskazania i środki ostrożności

Drażniące działanie saponin na błonę śluzową żołądka może spowodować zaostrzenie się choroby wrzodowej. Dlatego osoby z tym schorzeniem powinny być ostrożne przy stosowaniu preparatów zawierających pierwiosnek lekarski.

Pierwiosnek lekarski – możliwe działania niepożądane

Duże ilości spożytych preparatów z pierwiosnka lekarskiego mogą powodować wystąpienie nudności, wymiotów i biegunek. Spowodowane jest to drażnieniem błony śluzowej żołądka. Co więcej, kwiaty pierwiosnka mogą powodować alergię kontaktową przy zastosowaniu ich miejscowo na skórę.

Pierwiosnek lekarski – interakcje z lekami i innymi ziołami

Jednoczesne stosowanie preparatów z pierwiosnka lekarskiego, tymianku oraz korzenia goryczki wiąże się ze wzmocnieniem działania sekretolitycznego. Efekt ten jest jednak często pożądany, w związku z czym w aptekach można spotkać wiele produktów z tymi składnikami.

Pierwiosnek lekarski w Ziołopedii – podsumowanie

Pierwiosnek lekarski to roślina o sprawdzonym i udokumentowanym działaniu wykrztuśnym. Jej stosowanie wiąże się z rzeczywistą poprawą stanu zdrowia w przypadku występowania produktywnego, mokrego kaszlu. Działanie przeciwzapalne, moczopędne czy przeciwdrobnoustrojowe również zostały wykazane w badaniach naukowych. Jednakże jest ono słabsze w porównaniu z innymi dostępnymi na rynku preparatami. Dlatego w przypadku wystąpienia infekcji bakteryjnej czy zakażenia grzybiczego warto skonsultować się z lekarzem w celu ustalenia bardziej efektywnego działania leczniczego.

Autor