Jarząb pospolity — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Jarząb pospolity — właściwości

Jarząb pospolity zawiera terpenoidy (betulina, kwas ursolowy), kwasy fenolowe (chlorogenowy, kawowy, p-kumarowy) flawonoidy (rutyna, astragalina, kemferol, kwercetyna, izokwercetyna, hiperozyd), antocyjany, węglowodany (glukoza, fruktoza, sukroza, sorboza, sorbitol, mannitol), kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy, winowy, sorbowy, ursolowy, oleanowy), witaminy (C, B2, E, karoteny), katechiny, taniny i kwasy tłuszczowe. 

Jarząb pospolity — jak wygląda i skąd pochodzi?

Jarząb pospolity (łac. Sorbus aucuparia), często nazywany jarzębiną, to smukłe drzewo z jajowatą koroną o wysokości do 20 metrów. Jego kora jest szarawa i gładka. Młode gałązki są owłosione, ale wraz z wiekiem stają się nagie i szaro-brązowe. Liście jarząbu pospolitego są pierzastozłożone, o długości 10-25 centymetrów. Składają się z ząbkowanych listków ułożonych w pary. Kwiatostan to baldach złożony o średnicy 8-17 centymetrów. W kwiatostanie znajduje się około 250 kwiatów o białawym kolorze. Każdy z nich ma średnicę 8-10 milimetrów. Owoce to jagodopodobne, kuliste pestkowce z 2-5 komorami. Mają barwę od ciemnoczerwonej do pomarańczowej. Na dolnej części owocu znajduje się kilka drobnych przetchlinek. Średnica owocu jarząbu zwyczajnego dochodzi do 14 milimetrów. W każdej komorze owocu znajduje się 1-2 małe, brązowe nasiona. 

Surowcem zielarskim są owoce jarząbu pospolitego (łac. Sorbi fructus). 

Jarząb pospolity — działanie, wskazania do stosowania

W medycynie ludowej odwar z kwiatów jarzębiny pospolitej stosowany był w leczeniu chorób wątroby, infekcji dróg moczowych i kamicy moczowej, oraz dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Owocom jarzębiny przypisuje się właściwości moczopędne i przeczyszczające. W zachodnim Uralu ekstrakt z owoców stosowany jest w chorobach nerek, wodobrzuszu, biegunce, hipowitaminozie i anemii oraz w celu przyspieszenia gojenia ran. Sok z jarzębiny wzmacnia ściany naczyń krwionośnych i ma działanie przeciwzapalne. Liście jarząbu pospolitego zawierają substancje gorzkie, które działają żółciopędnie i żółciotwórczo. Jarząb pospolity stosowany jest także w leczeniu przeziębienia. Napar z owoców ma działanie napotne. Sok ze świeżych owoców ma działanie przeczyszczające. 

Te tradycyjne zastosowania nie są jednak potwierdzone badaniami. 

Świeże owoce można jeść dopiero po pierwszych przymrozkach. Na Kaukazie wykorzystuje się je do produkcji nalewek i słodyczy. Jarzębina ma zastosowanie także w kuchni. Przygotowuje się z niej przetwory, takie jak dżemy, marmolada czy wino. Sok z owoców jarzębiny zawiera duże ilości błonnika. Owoce mogą stanowić także dodatek do ciast. Napar z suszonych owoców można pić jako zamiennik herbaty. 

Jarząb pospolity jako antyoksydant

Roślina może stanowić dobre źródło naturalnych antyoksydantów. Antyoksydanty są związkami odpowiadającymi za neutralizację wolnych rodników tlenowych, które odpowiedzialne są m.in. za procesy starzenia. Owoce jarzębiny mają lepsze właściwości przeciwutleniające niż aronia czy jagoda. Za działanie antyoksydacyjne owoców jarzębiny odpowiadają obecne w nich polifenole. 

Jarząb pospolity na bakterie

Ekstrakt z owoców jarzębiny hamuje rozwój bakterii Gram-ujemnych i Gram-dodatnich. Zastosowano różne rodzaje i stężenia ekstraktu. Wrażliwość bakterii różniła się w zależności od użytego wyciągu. Okazało się, że ekstrakty z jarzębiny hamują wzrost bakterii Bacillus cereus, Bacillus subtilis, Enterococcus faecalis, Pseudomonas aeruginosa, Citrobacter freundii. Może to tłumaczyć skuteczność tradycyjnego zastosowania jarzębiny w biegunkach, konieczne są jednak dalsze badania, aby określić przydatność zastosowania jarząbu w leczeniu infekcji bakteryjnych. 

Jarząb pospolity na komórki nowotworowe

Proantocyjanidyny to związki, które mają zdolność hamowania wzrostu komórek nowotworowych. Działają również uszczelniająco na naczynia krwionośne, co ogranicza przerzutowania nowotworu. Wykazano, że ekstrakt z owocu jarząbu pospolitego w połączeniu z chemioterapią zmniejsza przerzutowanie raka płuc oraz czerniaka u myszy. Dzieje się tak dlatego, że proantocyjanidyny wzmacniają ściany naczyń krwionośnych, więc komórki nowotworowe trudniej przedostają się do krążenia ogólnoustrojowego. 

Niezbędne są jednak dalsze eksperymenty, aby określić kliniczną przydatność tego odkrycia. 

Jarząb pospolity — jak dawkować?

Nie ma danych na temat zalecanego dawkowania jarząbu pospolitego. W związku z tym postępuj zgodnie ze wskazówkami zawartymi na etykiecie danego preparatu. 

Leki i suplementy zawierające jarząb pospolity

Owoce jarząbu pospolitego są składnikiem herbat oraz suplementów diety na wiele dolegliwości. Dostępne są także soki z owoców jarzębiny. 

Jarząb pospolity w ciąży

Nie wiadomo, czy stosowanie suplementów zawierających jarząb pospolity jest bezpieczne w trakcie ciąży oraz karmienia piersią. Nie rozpoczynaj suplementacji bez konsultacji z lekarzem lub farmaceutą. 

Jarząb pospolity — przeciwwskazania i środki ostrożności

Zachowaj ostrożność, jeśli występuje u Ciebie nadwrażliwość na którykolwiek ze składników rośliny. Nie są dostępne dane na temat innych przeciwwskazań do stosowania jarząbu pospolitego. 

Jarząb pospolity — możliwe działania niepożądane

Spożycie świeżych owoców jarząbu pospolitego może wywołać efekt przeczyszczający.

Jarząb pospolity — interakcje z lekami i innymi ziołami

Nie są dostępne dane na temat interakcji jarząbu pospolitego z lekami czy suplementami diety. Jeśli przyjmujesz jakieś leki, przed rozpoczęciem suplementacji skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą. 

Jarząb pospolity w Ziołopedii — podsumowanie

Owoce jarząbu pospolitego mają wiele składników odżywczych. Mogą być także ciekawym dodatkiem w kuchni. Jarzębina może być również uprawiana jako przepiękna roślina ozdobna. Jednak jej zastosowanie w ziołolecznictwie nie zostało do końca poznane i udokumentowane.

Bibliografia

1. Bussmann, R.W. et al. (2020). Sorbus aucuparia L. osaceae. In: Batsatsashvili, K., Kikvidze, Z., Bussmann, R. (eds) Ethnobotany of the Mountain Regions of Far Eastern Europe . Ethnobotany of Mountain Regions. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-77088-8_130-2 
2. Aurori, M., Niculae, M., Hanganu, D., Pall, E., Cenariu, M., Vodnar, D. C., Fiţ, N., & Andrei, S. (2024). The Antioxidant, Antibacterial and Cell-Protective Properties of Bioactive Compounds Extracted from Rowanberry (Sorbus aucuparia L.) Fruits In Vitro. Plants (Basel, Switzerland), 13(4), 538. https://doi.org/10.3390/plants13040538 
3. Bobinaitė, R., Grootaert, C., Van Camp, J., Šarkinas, A., Liaudanskas, M., Žvikas, V., Viškelis, P., & Rimantas Venskutonis, P. (2020). Chemical composition, antioxidant, antimicrobial and antiproliferative activities of the extracts isolated from the pomace of rowanberry (Sorbus aucuparia L.). Food research international (Ottawa, Ont.), 136, 109310. https://doi.org/10.1016/j.foodres.2020.109310 
4. Razina, T. G., Zueva, E. P., Ulrich, A. V., Rybalkina, O. Y., Chaikovskii, A. V., Isaikina, N. V., Kalinkina, G. I., Zhdanov, V. V., & Zyuz'kov, G. N. (2016). Antitumor Effects of Sorbus aucuparia L. Extract Highly Saturated with Anthocyans and Their Mechanisms. Bulletin of experimental biology and medicine, 162(1), 93–97. https://doi.org/10.1007/s10517-016-3554-4 

Autor