Chmiel zwyczajny — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Chmiel zwyczajny — właściwości

Jako surowiec farmaceutyczny, czyli część rośliny wykorzystywaną w celach leczniczych, stosuje się szyszkę chmielu (łac. Lupuli flos) oraz wydzielinę gruczołów szyszek chmielu – lupulinę, czyli lepki, pomarańczowy proszek. Szyszka chmielu z zewnątrz pokryta jest łuskami z pokrywającymi je gruczołami, w których znaleźć można lupulinę. W skład lupuliny wchodzą gorzkie żywice oraz substancje aromatyczne, które odpowiedzialne są za charakterystyczny smak i aromat chmielu. 

Szyszki chmielu są źródłem licznych substancji o potencjalne zdrowotnym, w tym glikozydów flawonolowych (m.in. rutyny, kwercetyny, kempferolu), kwasów goryczowych (m.in. humulon, lupulon), seskwiterpenów (m.in. farnezenu, humulenu, beta-kariofilenu) i monoterpenów.

Chmiel zwyczajny — jak wygląda i skąd pochodzi?

Chmiel zwyczajny (łac. Humulus lupulus L.) jest rośliną pnącą należącą do rodziny konopiowatych (łac. Cannabaceae). Najprawdopodobniej pochodzi z Chin, skąd rozprzestrzeniła się na tereny Azji, Ameryki Północnej i Południowe oraz Europy. Jest powszechnie uprawiany w rejonach o umiarkowanym i ciepłym klimacie.

Chmiel zwyczajny jest rośliną wieloletnią, która ma zdolność odrastania z podziemnych kłączy. Dorasta do 6-9 metrów wysokości, jego czterokanciasta łodyga skręca się zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Liście chmielu są umieszczone naprzeciw siebie, na długich ogonkach. Chmiel jest rośliną dwupienną – na osobnych roślinach występują kwiaty męskie i żeńskie, które różnią się między sobą wyglądem. Kwiaty męskie są dłuższe, kwiaty żeńskie z kolei są krótsze, stożkowate wraz z przylistkami, co sprawia, że wyglądają podobnie do szyszek drzew iglastych. Przylistki pokryte są gruczołami wydzielniczymi, które zawierają lupulinę.

Zbiory szyszek chmielowych przypadają na przełom lata i jesieni, gdyż wówczas zawartość żywicy jest najwyższa. Po zebraniu szyszki są suszone, ugniatane i pakowane. 

Chmiel zwyczajny — działanie, wskazania do stosowania

Pierwsze wzmianki o chmielu zwyczajnym pojawiały się już w starożytności. Młode pędy chmielu wykorzystywano w celach spożywczych, kwiaty i liście służyły do produkcji brązowego barwnika, a z włóknistych łodyg wytwarzano tkaniny i papier. Odkryto też leczniczy potencjał tej rośliny. Chmiel stosowano jako środek uspokajający, obniżający napięcie, pomagający w zaburzeniach snu. Miał też łagodzić dolegliwości bólowe (w tym bóle głowy) oraz poprawiać apetyt. 

Współcześnie działanie chmielu jest dużo lepiej poznane. Zawarte w szyszkach chmielu substancje wykazują działanie uspokajające i nasenne, dlatego roślinę te stosuje się w przypadku narażenia na stres oraz na bezsenność. Ponadto chmiel działa przeciwbólowo i rozkurczowo, a także moczopędnie, przeciwzapalnie i wzmacniająco. Dzięki obecności związków goryczkowych ma także zastosowanie w przypadku dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, a jego właściwości estrogenne przynoszą korzyści w zaburzeniach miesiączkowania i menopauzie, a także nadpobudliwości seksualnej.

Chmiel zwyczajny na uspokojenie i dobry sen

Najczęściej wykorzystywanym działaniem leczniczym szyszek chmielu jest działanie uspokajające. Dzięki tym właściwościom preparaty zawierające w swoim składzie chmiel, są często wybierane przez pacjentów skarżących się na nadmierną pobudliwość, rozdrażnienie czy nerwowość. Wielu pacjentów odczuwających skutki nadmiernego stresu sięga po preparaty z szyszką chmielu w składzie. Chmiel jest doskonałym remedium na wszelkiego rodzaju problemy ze snem – np. trudności w zasypianiu czy zaburzenia snu – uspokoi i ułatwi zasypianie, korzystnie wpłynie na jakość snu. Często bywa łączony z korzeniem kozłka lekarskiego, melisą lekarską i zielem serdecznika, które również wykazują działanie uspokajające.

Chmiel zwyczajny na trawienie

Zawarte w szyszkach chmielu substancje goryczowe działają także stymulująco na apetyt – dzięki nim zwiększa się wydzielanie soku żołądkowego i śliny, a tym samym zwiększa się ochota na jedzenie. Jeśli natomiast z jedzeniem trochę przesadzimy – szyszki chmielu ułatwią trawienie, poprzez rozluźnienie mięśni gładkich przewodu pokarmowego – na pewno odczujemy ulgę.

Chmiel zwyczajny na menopauzę

W badaniach dowiedziono, że szyszki chmielowe wykazują działanie estrogenne, a to za sprawą obecności 8-prenylonaryngeniny - fitoestrogenu działającego podobnie do estradiolu. Kobiety w okresie menopauzy, które przyjmowały sproszkowane szyszki chmielu, obserwowały zmniejszenie dyskomfortu i częstość uderzeń gorąca, a także poprawę nastroju i zmniejszenie niepokoju.

Chmiel zwyczajny na skórę

Dobroczynne działanie chmielu jest wykorzystywane nie tylko w lekach i suplementach diety. Także stosowany zewnętrznie może przynieść wiele korzyści. Działa on kojąco, regenerująco i przeciwzapalnie na podrażnioną skórę. Stosowany jest także w okładach na bóle reumatyczne oraz na problemy z wypadaniem włosów. Doskonale sprawdza się w produktach do skóry tłustej i do przetłuszczających się włosów, ponieważ chmiel wykazuje działanie przeciwłojotokowe. Szyszki chmielu mogą być wykorzystane również do produkcji domowych kosmetyków. Można z nich samodzielnie przyrządzić płukankę do włosów.

Chmiel zwyczajny — jak dawkować?

Jednorazowa dawka szyszek chmielu potrzeba do przygotowania naparu nie powinna przekraczać 1 grama. Dopuszczalna dobowa dawka tego surowca wynosi 2 gramy.

Leki oraz suplementy diety zawierające chmiel zwyczajny należy dawkować zgodnie z zaleceniami producenta. 

Uspokajający napar z chmielu

Do przygotowania naparu potrzeba jest 1 łyżeczka szyszek chmielu (0,5 grama). Susz należy zalać szklanką wrzącej wody i odstawić do naparzania na 5-10 minut, a potem przecedzić. Tak przygotowany napar można pić do 4 razy dziennie, w zależności od nasilenia objawów.

Napar z chmielu ułatwiający zasypianie

1-2 łyżeczki suszu (0,5 - 1 grama) należy zalać szklanką wrzącej wody i dostawić do naparzania na 5-10 minut, a następnie przecedzić. Ciepły napar należy wypić na 30-60 minut przed snem.

Leki i suplementy zawierające chmiel zwyczajny

Dzięki tak dużej możliwości zastosowań, w aptece znajdziemy wiele produktów, które w swoim składzie zawierają szyszkę chmielu. Są to przede wszystkim krople oraz syropy o działaniu uspokajającym. Szyszki chmielu znajdziemy też w wygodnej formie tabletek, dzięki czemu zawsze możemy je mieć ze sobą. Dostępny jest również szeroki wybór ziół do zaparzania. Szyszki chmielu znajdziemy także w niektórych preparatach dla kobiet w okresie menopauzy. Zarówno działanie uspokajające, jak i lekko estrogenne, dobrze się sprawdza w tym okresie.

Chmiel zwyczajny w ciąży

Brakuje danych na temat bezpieczeństwa stosowania chmielu w okresie ciąży i laktacji. Z tego powodu odradza się stosowanie chmielu zwyczajnego u kobiet w ciąży i karmiących piersią.

Chmiel zwyczajny — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniem do stosowania szyszek chmielu jest nadwrażliwość na tę roślinę. 

Szyszek chmielu nie należy stosować u dzieci w wieku poniżej 12. roku życia – bezpieczeństwo stosowania nie zostało określone w tej grupie wiekowej.

Chmiel zwyczajny — możliwe działania niepożądane

Zastosowanie preparatów z szyszkami chmielu może niekorzystnie wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługę maszyn.

U osób z nadwrażliwością kontakt z chmielem zwyczajnym może spowodować wystąpienie reakcji alergicznej – świądu skóry, pokrzywki, objawów ze strony układu oddechowego, wstrząsu anafilaktycznego.

Chmiel zwyczajny — interakcje z lekami i innymi ziołami

Chmiel zwyczajny może nasilać działanie syntetycznych leków nasennych i uspokajających, a także antydepresantów.

Chmiel zwyczajny w Ziołopedii — podsumowanie

Chmiel zwyczajny jest od lat stosowany na wszelkiego rodzaju problemy ze snem i jako lek uspokajający. Jest surowcem tradycyjnie stosowanym i o uznanym działaniu. Pamiętajmy jednak, że każdy lek należy traktować z należytą ostrożnością. Dlatego preparatów z szyszek chmielu nie powinniśmy stosować zbyt długo bez konsultacji z lekarzem.

Bibliografia

1. Matławska I.: Farmakognozja; Poznań 2008; Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, s.364-366
2. Kohlmunzer S., Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji, wyd. V, PZWL, Warszawa 2013
3. Stevens JF, MonikaIvancic V., Hsu L., Deinzer M.: Prenylflavonoids from Humulus lupulus, Phytochemistry, 1997, 44, 8, 1575-1585
4. Zanoli P., Zavatti M.: Pharmacognostic and pharmacological profile of Humulus lupulus L., Journal of Ethnopharmacology, 2008, 116, 3, 383-396
5. S. R. Milligan, J. C. Kalita, A. Heyerick, H. Rong, L. De Cooman, D. De Keukeleire: Identification of a Potent Phytoestrogen in Hops (Humulus lupulus L.) and Beer, The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 1999, 84, 6, 2249
6. Szczepaniak O., Dziedziński M., Kobus-Cisowska J., Szulc P., Szymanowska D., Sudyka M., Goryńska-Goldmann E. "Chmiel (Humulus lupulus L.) jako surowiec o właściwościach prozdrowotnych: aktualny stan wiedzy". Technika Rolnicza Ogrodnicza Leśna 2019 (3).
7. B. Bacler-Żbikowska, A. Stebel. "Katalog roślin leczniczych aktualnie dopuszczonych do stosowania w medycynie konwencjonalnej w Polsce : różnorodność gatunkowa, pochodzenie, zastosowanie, problemy zrównoważonego pozyskiwania i ochrona". Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Katowice 2023.
8. Gryszczyńska A., Gryszczyńska B., Opala B., Łowicki Z. "Zastosowanie roślin leczniczych w menopauzie. Cz. II". Postępy Fitoterapii 2012 (3): s. 173-183.
9. Dobros N. "Zioła o działaniu uspokajającym i przeciwdepresyjnym". Postępy Fitoterapii 2017; 18(3): s. 215-222.
10. Charakterystyka Produktu Leczniczego Szyszka chmielu, 1g/g, zioła do zaparzania. Dostępne na: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/5642/characteristic

Autor