Mniszek lekarski — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Mniszek lekarski — właściwości

Właściwości lecznicze mniszka lekarskiego ceniono już w starożytności. Wykorzystywano go w leczeniu schorzeń skóry, a także w łagodzeniu dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. W polskiej medycynie ludowej mniszek stosowany był jako ziele na problemy żołądkowo-jelitowe, rozmaite infekcje, a także stany zapalne skóry czy jako środek pomocy w gojeniu ran. Do dzisiaj zawarty w liściach mniszka lekarskiego sok stosuje się zewnętrznie na kurzajki i brodawki.

Mniszek lekarski jest rośliną jadalną, często wykorzystywaną w kuchni jako dodatek do sałatek. Może być spożywany na surowo, po ugotowaniu, usmażeniu, w postaci soku czy też w chyba najbardziej znanej formie naparów. Do użytku zewnętrznego można stosować go w postaci okładów, kompresów oraz jako dodatek do kąpieli.

Mniszek lekarski — jak wygląda i skąd pochodzi?

Mniszek lekarski (łac. Taraxacum officinale) należy do bylin z rodziny astrowatych (Asteraceae). Rośnie w klimacie umiarkowanym na terenach Europy, Azji oraz Ameryki Północnej i Południowej. W Polsce spotkamy go niemal wszędzie – na łąkach, pastwiskach, nieużytkach, poboczach dróg, przydomowych trawnikach. 

Mniszek lekarski jest niezwykle charakterystyczną rośliną. Pod ziemią kryje się długi i gruby korzeń (mierzący nawet 1-2 metry), nad ziemią zaś wyrastają liczne liście zebrane w przyziemną rozetę. Blaszka liściowa jest podłużna, pierzasto wycinana i wyglądem przypomina liście rukoli. Mniszek rozpoczyna kwitnienie wiosną, dając intensywnie żółte kwiatostany w postaci pojedynczych koszyczków, które wyrastają na długiej i pustej w środku łodydze. Po zapyleniu kwiaty mniszka przekształcają się w tzw. dmuchawce – puszyste i bardzo delikatne kule, na które składają się liczne owoce zaopatrzone w aparat lotny, umożliwiający rozsiewanie nasion na duże odległości.

W zależności od regionu kraju ziele mniszka lekarskiego może funkcjonować pod innymi nazwami — lwi lub wilczy ząb, dmuchawiec, mlecz, pępawa, podróżnik mleczowaty — a to tylko kilka przykładów powszechnie funkcjonujących nazw zwyczajowych.

Jak odróżnić mlecz od mniszka lekarskiego?

Mniszek lekarski i mlecz polny to podobne rośliny, a przez to często mylone. Nie są jednak identyczne, a pewne cechy pozwalają je z łatwością odróżnić.

• Mniszek lekarski tworzy przyziemną rozetę liści, z których wyrasta kilka łodyg z pojedynczym kwiatostanem. Mlecz polny ma jedną, wysoką łodygę, z której wyrastają liście oraz kwiaty.
• Kwiaty mniszka po przekwitnięciu zmieniają się w dmuchawce. Kwiaty mlecza zamykają się w pąk.
• Liście mniszka są lancetowate i mniej lub bardziej pierzasto wycięte. Liście mlecza są błyszczące, z wcięciami, a ich brzegi są kolczasto ząbkowane.

Mniszek lekarski — działanie, wskazania do stosowania

Surowiec farmaceutyczny stanową:

• korzeń mniszka lekarskiego (Taraxaci Radix);
• ziele mniszka lekarskiego z korzeniem (Taraxaci herba cum radix);
• liść mniszka lekarskiego (Taraxaci folium);
• kwiatostan mniszka lekarskiego (Taraxaci Flos).

Korzenie mniszka lekarskiego wykopuje się wczesną wiosną lub jesienią. Liście najlepiej zbierać wczesną wiosną, zanim roślina zakwitnie. Odpowiednim terminem do zbioru kwiatów jest początek kwitnienia i najlepiej wybierać kwiaty lekki rozwinięte.

Skład chemiczny poszczególnych części rośliny jest różny, jednak wszystkie łączy obecność substancji aktywnych o nazwie terpeny. Korzeń mniszka zawiera szczególnie duże ilości garbników oraz inulinę, fitosterole i fenolokwasy. Z kolei liście i kwiaty bogate są we flawonoidy, fenolokwasy i karotenoidy, także sole mineralne, witaminę C i witaminy z grupy B oraz olejek eteryczny. 

Mniszek lekarski na trawienie

Wyciąg z mniszka lekarskiego oraz jego świeży sok pobudzają czynność wątroby, powodując zwiększenie wydzielania żółci, biorącej udział w rozkładzie tłuszczów. Działanie żółciopędne następuje dzięki zmniejszeniu napięcia mięśni gładkich oraz oporów w drogach żółciowych. Mniszek zwiększa również wydzielanie kwasu solnego w żołądku, stymulując procesy trawienne już na tym etapie.

Mniszek lekarski na wysoki cholesterol

Nadmiar cholesterolu w organizmie przyczynia się do stłuszczenia wątroby, sprzyja rozwojowi choroby wieńcowej i miażdżycy. Mniszek lekarski ma właściwości obniżające poziom LDL-C - zwanego „złym cholesterolem” - przy jednoczesnym zwiększeniu poziomu HDL-C - czyli tego „dobrego cholesterolu”. Dzięki temu korzystnie wpływa na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego.

Mniszek lekarski na odporność

Właściwości przeciwutleniające mniszka wynikają z obecności dużej ilości związków polifenolowych, które hamują powstawanie wolnych rodników. Ekstrakt z liści mniszka zawiera związki, które wspomagają organizm w walce z drobnoustrojami. Z tego powodu mniszek polecany jest w czasie zwiększonej zapadalności na infekcje oraz w procesach rekonwalescencji, zwłaszcza u osób starszych.

Mniszek lekarski — jak dawkować?

Dawkowanie mniszka lekarskiego różni się w zależności od wykorzystanego surowca oraz sposobu jego obróbki.

Napar z mniszka lekarskiego

Z korzenia mniszka lekarskiego można przygotować odwar lub napar. W przypadku odwaru wystarczy łyżeczkę wysuszonych korzeni mniszka zalać szklanką letniej wody, doprowadzić do wrzenia i gotować przez 5-10 minut. Następnie odwar z mniszka należy odcedzić i pić przestudzony do trzech razy dziennie w podzielonych porcjach.

Napar z mniszka można przygotować na bazie suszonych liści tej rośliny. Łyżeczkę suszu należy zalać szklanką wrzącej wody i zostawić pod przykryciem do zaparzenia na około 10-15 minut. Taką herbatę z mniszka można pić 1-2 razy dziennie.

Sok z mniszka lekarskiego

Sok z mniszka lekarskiego pozyskuje się z liści tej rośliny. Stosuje się go w zaburzeniach trawienia, problemach z apetytem i w celu zwiększenia wydalania moczu. Zazwyczaj sok z mniszka zaleca się stosować do trzech razy dziennie po 5 ml soku, rozcieńczając go w niewielkiej ilości wody.

Syrop z mniszka lekarskiego

Syrop z mniszka lekarskiego przygotowuje się z kwiatów tej rośliny. Można przygotować samodzielnie domowy syrop z mniszka lekarskiego lub sięgnąć po gotowy produkt. Syrop z mniszka może być pomocy w przebiegu infekcji układu oddechowego. Zaleca się spożywanie jednej łyżeczki syropu 3-5 razy dziennie, jednak warto kierować się zaleceniami producenta syropu.

Miód z mniszka lekarskiego

Mniszek lekarski jest rośliną miododajną, a miód mniszkowy jest jednym z bardziej cenionych. Jak każdy miód należy go stosować w ograniczonej ilości (ze względu na wysoką zawartość węglowodanów), unikając obróbki termicznej, ponieważ w wysokich temperaturach każdy miód traci swoje cenne właściwości.

Nalewka z mniszka lekarskiego

Nalewkę z mniszka lekarskiego przygotowuje się z kwiatów tej rośliny, często z dodatkiem miodu i soku z cytryny. Na co pomaga nalewka z mniszka lekarskiego? Podobnie jak inne produkty z mniszka nalewka może okazać się pomocna w problemach żołądkowych, schorzeniach dróg moczowych czy przy braku apetytu.

Jest to produkt na bazie alkoholu, dlatego nalewka z mniszka jest przeciwwskazana u dzieci, kobiet w ciąży i karmiących piersią oraz osób niepijących alkoholu. Osoby przewlekle chore stosowanie nalewki powinny skonsultować z lekarzem prowadzącym.

Leki i suplementy zawierające mniszek lekarski

Mniszek lekarski w ciąży

Mniszek lekarski jest przeciwwskazany w ciąży i w okresie karmienia piersią.

Mniszek lekarski — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniem do stosowania mniszka lekarskiego są choroby nerek, niedrożność jelit, niedrożność i kamica dróg żółciowych, a także ropniak pęcherzyka żółciowego. Diabetycy oraz osoby z chorobą wrzodową i nadkwasotą również nie powinny stosować tej rośliny.

Mniszek lekarski — możliwe działania niepożądane

Jakie mogą być skutki uboczne stosowania mniszka lekarskiego? Ze względu na obecność substancji goryczkowych, mniszek może powodować dolegliwości żołądkowe i nadkwasotę. Dodatkowo u osób szczególnie wrażliwych może doprowadzić do reakcji alergicznych objawiających się m.in. wysypką.

Mniszek lekarski — interakcje z lekami i innymi ziołami

Mniszek lekarski może wchodzić w niekorzystne interakcje z farmaceutykami, w tym lekami przeciwcukrzycowymi i diuretycznymi, dlatego stosowanie produktów z mniszkiem należy skonsultować z lekarzem prowadzącym lub farmaceutą.

Mniszek lekarski w Ziołopedii — podsumowanie

Ze względu na bogactwo substancji aktywnych mniszek lekarski chętnie stosowany jest w leczeniu rozmaitych dolegliwości. Choć uznawany jest za roślinę bezpieczną, należy zachować ostrożność, gdyż może powodować uczulenia i wchodzić w interakcje ze stosowanymi lekami.

Bibliografia

1. A. Rolnik, B. Olas. "Mniszek pospolity (Taraxacum officinale) - skarbnica związków prozdrowotnych. Kosmos. Problemu Nauk Biologicznych 2019, vol. 68 (1): s. 97-101.
2. M. Bilek. "Lecznicze chwasty w farmakopei". Podkarpackie Wiadomości Rolnicze, czerwiec 2020: s. 28-31.
3. S. Lachowicz-Wiśniewska. "Mniszek lekarski - źródło substancji prozdrowotnych". PRZEMYSŁ FERMENTACYJNY I OWOCOWO-WARZYWNY 2017, 1(9): s. 23-26.
4. B. Lis, D. Grabek-Lejko. "Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) – potencjalne właściwości prozdrowotne". Nauka Przyroda Technologie 2016, vol. 10, zeszyt 3.
5. Dr n. farm. A. Zielińska. "Mniszek lekarski – niepozorny kwiatek o wyjątkowych właściwościach". Gabinet Prywatny 2024'03, vol. 31 (295).

Autor