Manuka — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Manuka — właściwości

Większość danych o właściwościach krzewu manuka dotyczy pozyskiwanego z niego olejku eterycznego. W olejku manuka zidentyfikowano ponad 100 różnych związków aktywnych. Głównymi składnikami olejku manuka są leptospermon, kalamenen, kadinen, kadinadien, α-kopaen i α-selinen.

Manuka — jak wygląda i skąd pochodzi?

Leptospermum sztywne (łac. Leptospermum scoparium) należy do rodziny mirtowatych (łac. Myrtaceae). Jest gatunkiem pochodzącym z Nowej Zelandii. Manuka może mieć pokrój krzewu lub małego drzewa i jest zielona przez cały rok. Osiąga zwykle około 2 metrów wysokości. Posiada gęste gałęzie i małe liście o zróżnicowanym kształcie. Kwiaty są 5-płatkowe, najczęściej białe, rzadko różowe, o średnicy 8-12 milimetrów. Roślina kwitnie od października do lutego. Owoce są zdrewniałe, o średnicy 6-9 milimetrów. Nasiona mają 2-3 milimetry długości, są zakrzywione i prążkowane. 

Do najważniejszych surowców pozyskiwanych z leptospermum, oprócz miodu manuka, należy olejek eteryczny. Olejek manuka pozyskiwany jest z liści, kory i nasion rośliny w procesie destylacji z parą wodną. 

Manuka — działanie, wskazania do stosowania

Rdzenni mieszkańcy Nowej Zelandii wykorzystywali leptospermum w medycynie ludowej. Żywica występująca na młodych pędach uważana była za przysmak i stosowana w celu łagodzenia kaszlu. Korę stosowano do leczenia chorób skóry, jako środek uspokajający oraz wytwarzano z niej płyn do płukania jamy ustnej. Zmiażdżone liście nakładane były na skórę w celu łagodzenia swędzenia i leczenia ran. Herbata z liści stosowana była w leczeniu przeziębienia, jako środek przeciwgorączkowy i przeciwbólowy. Nasiona wykorzystywano w leczeniu czerwonki bakteryjnej i biegunki.

Współczesne dane wskazują, że roślina posiada działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwpasożytnicze, owadobójcze, przeciwwirusowe, przeciwzapalne i rozkurczowe. 

Manuka na bakterie

Olejek manuka ma działanie przeciwbakteryjne zarówno na bakterie Gram-dodatnie, jak i Gram-ujemne. Dokładny mechanizm jego działania bakteriobójczego nie jest znany, podejrzewa się jednak, że doprowadza on do rozpadu komórek bakteryjnych poprzez wpływanie na ich błonę komórkową. Działanie bakteriobójcze oleju manuka zależy od dawki i czasu. W badaniach in vitro wykazano działanie bakteriostatyczne wobec różnych szczepów Staphylococcus (również antybiotykoopornych), Listeria monocytogenes, Gardnerella vaginalis, Propionibacterium acnes, Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Escherichia coli, wielolekoopornych szczepów Helicobacter pylori, Klebsiella pneumoniae i Pseudomonas aeruginosa.

Natomiast leptospermon zawarty w manuka ma silne działanie przeciwbakteryjne przeciwko Gram-ujemnym bakteriom przenoszonym przez żywność np. Salmonella typhimurium, Shigella flexneri i Shigella sonnei.

Manuka na roztocza

Olejek z nasion manuka jest skuteczny w zwalczaniu roztoczy kurzu domowego Dermatophagoides farinae i Dermatophagoides pteronyssinus. Ma działanie bójcze również przeciw roztoczom Tyrophagus putrescentiae, które bytują w produktach spożywczych poddawanych przechowywaniu, takich jak mąka, pieczywo czy suszone owoce. Okazuje się on bardziej skuteczny niż DEET — środek powszechnie stosowany w zwalczaniu m.in. roztoczy oraz komarów. Składnikiem olejku odpowiedzialnym za to działanie jest leptospermon. Olejek eteryczny manuka jest również umiarkowanie skuteczny przeciwko roztoczom świerzbowca ludzkiego — Sarcoptes scabiei.

Manuka na ochronę przed słońcem

Promieniowanie UV jest jednym z głównych czynników powodujących uszkodzenia skóry, przyspieszających procesy jej starzenia oraz zwiększających ryzyko czerniaka. W badaniach na zwierzętach sprawdzono wpływ oleju manuka na proces fotostarzenia skóry u myszy. Ekspozycja na promieniowanie UVB powoduje pogrubienie skóry, pojawienie się zmarszczek i utratę kolagenu w skórze. Po 8 tygodniach eksperymentu, myszy, u których stosowano olej manuka miały znacznie mniejsze nasilenie zmian pojawiających się pod wpływem UV niż grupa, u której oleju manuka nie zastosowano. Dzieje się tak dlatego, że olej z manuka hamuje utratę włókien kolagenowych skóry, zmniejsza nadmierny rozrost naskórka i hamuje wytwarzanie cytokin prozapalnych pod wpływem promieniowania UVB. Dane te sugerują przydatność oleju manuka w produktach kosmetycznych. 

Manuka — jak dawkować?

Dane na temat zalecanego dawkowania produktów z manuka nie są dostępne. W celu zastosowania właściwej dawki, przed użyciem danego preparatu zapoznaj się z informacją na opakowaniu lub w ulotce. 

Leki i suplementy zawierające manukę

W Polsce dostępny jest głównie olejek eteryczny z manuka. Różnego rodzaju ekstrakty bywają też składnikami kosmetyków.

Manuka w ciąży

Nie wiadomo, jak leptospermum i olejek manuka wpływają na płodność, przebieg ciąży I rozwijający się płód. Dlatego zaleca się unikać stosowania manuki w ciąży. 

Manuka — przeciwwskazania i środki ostrożności

Aby zminimalizować ryzyko reakcji alergicznej, przed zastosowaniem olejku manuka na skórę warto najpierw sprawdzić jego działanie na małej powierzchni skóry. 

Manuka — możliwe działania niepożądane

Nie wiadomo, jakie działania niepożądane mogą pojawić się po stosowaniu leptospermum i olejku manuka. Jeśli zauważysz niepokojące objawy, które mogą wiązać się ze stosowaniem manuki, zaprzestań stosowania i skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą. 

Manuka — interakcje z lekami i innymi ziołami

Nie wiadomo, jak drzewo manuka i jego przetwory wpływają na leki oraz inne zioła. Jeśli stale przyjmujesz jakieś leki, przed zastosowaniem manuki skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą. 

Manuka w Ziołopedii — podsumowanie 

Manuka znana jest przede wszystkim dzięki miodowi z niej uzyskiwanemu, jednak roślina może mieć potencjał leczniczy. Efekty jej stosowania nie są jeszcze do końca poznane, nie wiadomo również, jakie działania niepożądane mogą się pojawić. Niezbędne są dalsze badania w celu dokładniejszego poznania właściwości leptospermum.

Bibliografia

1. Stephens, J. M. C., Molan, P. C., & Clarkson, B. D. (2005). A review of Leptospermum scoparium (Myrtaceae) in New Zealand. New Zealand Journal of Botany, 43(2), 431–449. https://doi.org/10.1080/0028825X.2005.9512966 
2. Mathew, C.; Tesfaye, W.; Rasmussen, P.; Peterson, G.M.; Bartholomaeus, A.; Sharma, M.; Thomas, J. Mānuka Oil—A Review of Antimicrobial and Other Medicinal Properties. Pharmaceuticals 2020, 13, 343. https://doi.org/10.3390/ph13110343 

Autor