Goryczka żółta — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Goryczka żółta — właściwości

Goryczka żółta była stosowana w ziołolecznictwie już w czasach przed naszą erą. Wtedy uważano ją za skuteczną w walce z malarią, a Galen rekomendował ją jako lek na długowieczność. Obecnie goryczce żółtej przypisuje się inne właściwości wynikające z zawartości w niej licznych substancji aktywnych. Korzeń goryczki żółtej jest źródłem takich związków, jak sekoirydoidy, ksantony, oligosacharydy, alkaloidy i olejek eteryczny, który występuje w roślinie w niewielkiej ilości. Głównymi przedstawicielami sekoirydoidów są swertiamaryna, gencjamaryna, gencjopikryn oraz amarogentyna, która jest najbardziej gorzkim związkiem w roślinie. Korzeń goryczki posiada także wysoką zawartość oligosacharydów, które mogą stanowić do 50% masy surowca. Wśród nich wyróżnia się m.in. sacharozę, gentobiozę oraz pektyny. Ksantony (gentyzyna, gentyzeina) odpowiadają za intensywne zabarwienie korzenia goryczki. 

Goryczka żółta — jak wygląda i skąd pochodzi?

Goryczka żółta (łac. Gentiana lutea) to bylina z rodziny goryczkowatych (łac. Gentianaceae), osiągająca wysokość od 50 do 150 centymetrów. Roślina jest spotykana na południu i w środkowej Europie oraz na Kaukazie. W Polsce widywana jest sporadycznie w okolicach Karpat Wschodnich. 

Roślina posiada gruby i rozgałęziony korzeń o intensywnym żółtym kolorze, który zawiera substancje gorzkie o działaniu leczniczym. Liście goryczki żółtej są eliptyczne, skórzaste, naprzeciwległe i siedzące. Kwiaty rozwijają się na szczytach pędów w kształcie walcowatych dzwonków, posiadają pięć żółtych i zrośniętych działek kielicha oraz pięć płatków korony. Kwiaty goryczki żółtej są wyjątkowo duże i efektowne, kwitną od lipca do października.

Owoce goryczki żółtej to kuliste torebki, które zawierają liczne, drobne nasiona. Roślina ma bardzo długi cykl rozwojowy, zakwita bowiem dopiero po 10-15 latach od pojawienia się różyczki przyziemnych liści. 

Goryczka żółta — działanie, wskazania do stosowania

Korzeń goryczki żółtej jest surowcem o wielu zastosowaniach medycznych. Dawniej korzenia goryczki używano do walki z malarią, ale z czasem został on wyparty przez chininę. W medycynie ludowej goryczkę stosowano także w celu przyspieszenia gojenia ran, w tym głębokich, oraz regeneracji naskórka.   

Obecnie preparaty z goryczką są wskazane we wspomaganiu leczenia dolegliwości, takich jak zaburzenia trawienia, zaparcia, brak łaknienia, wzdęcia, przewlekłe nieżyty żołądka i jelit, a także dysfunkcje pęcherzyka żółciowego i wątroby o różnej etiologii. Ponadto korzeń goryczki żółtej jest składnikiem leków używanych w schorzeniach układu oddechowego (zapalenie zatok, oskrzeli) i stanach ogólnego osłabienia organizmu. Wykazuje także działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Substancje zawarte w roślinie działają także ochronnie na komórki wątroby po jej ekspozycji na czynniki szkodliwe (immunologiczne i chemiczne). 

Goryczka żółta w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych

Substancje gorzkie zawarte w korzeniu goryczki odpowiadają za zwiększenie wydzielania m.in. soku żołądkowego i śliny. Dzięki temu na drodze odruchowej pobudzają apetyt oraz podnoszą kwasowość treści żołądka, co usprawnia procesy trawienia. Z tego względu preparaty oparte o wyciągi z korzenia goryczki z powodzeniem stosuje się w niestrawności czy braku łaknienia. Mogą być także pomocne u pacjentów cierpiących na niedoczynność ślinianek czy zmniejszoną produkcję soku żołądkowego. 

Dodatkowo ekstrakty z korzenia goryczki zwiększają perystaltykę przewodu pokarmowego, poprawiając jednocześnie procesy trawienia i wchłaniania pokarmu z jelit do krwi na drodze mechanicznej i regulując tym samym proces wypróżniania. Z tego powodu są skutecznym środkiem stosowanym w zaparciach, wzdęciach czy pomocniczo w atonii jelit (utracie prawidłowej perystaltyki jelit).

Goryczka żółta a działanie żółciopędne

Poza zwiększonym wydzielaniem soku żołądkowego etanolowe wyciągi z korzenia goryczki żółtej działają żółciotwórczo i żółciopędnie. Dodatkowo wykazano, że gencjopikrozyd — sekoirydoid zawarty w goryczce — działa hepatoochronnie na komórki wątroby, po narażeniu jej na immunologiczne i chemiczne czynniki szkodliwe. Wyciągi mogą być zatem stosowane przy zaburzeniach wydzielania enzymów trzustkowych oraz w dysfunkcjach pęcherzyka żółciowego i wątroby o różnej etiologii.

Goryczka żółta w chorobach układu oddechowego

Zwiększona aktywność wydzielnicza po zastosowaniu korzenia goryczki obejmuje także wzrost produkcji wydzieliny oskrzelowej. W połączeniu z immunomodulującymi, przeciwzapalnymi i przeciwdrobnoustrojowymi właściwościami tej rośliny, uznaje się ją za skuteczną w walce z różnego rodzaju infekcjami — zarówno o podłożu wirusowym, jak i bakteryjnym. Jest stosowana wspomagająco w stanach zapalnych zatok, jako lek, który zmniejsza obrzęk błon śluzowych i rozrzedza śluz, aktywując samooczyszczanie śluzówek. 

Goryczka żółta — jak dawkować?

Dawkowanie preparatów z goryczką żółtą zależy od jej wskazania do stosowania oraz od konkretnego preparatu. W niestrawności krople zawierające ten surowiec stosuje się, rozcieńczając 30-40 kropli produktu leczniczego w ¼ szklanki wody i wypijając powstały roztwór. Krople takie stosuje się doraźnie w przypadku wystąpienia dolegliwości. 

W stanach zapalnych zatok preparaty złożone, które zawierają m.in. korzeń goryczki, kwiat bzu i pierwiosnka oraz ziele szczawiu i werbeny, stosuje się w ilości od 3 do 6 tabletek na dobę, w zależności od konkretnego preparatu. Warto w tym czasie zwiększyć ilość wypijanych napojów, co zwiększa skuteczność leczenia. 

Leki i suplementy zawierające goryczkę żółtą

Na rynku znajdują się leki i suplementy z wyciągami z goryczki lub ze sproszkowanym surowcem. Leki na niestrawność są dostępne w postaci kropli, a preparaty używane pomocniczo w stanach zapalnych zatok występują w postaci płynnej lub tabletek i są to głównie preparaty wieloskładnikowe.

Goryczka żółta w ciąży

Ze względu na brak danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania korzenia goryczki w ciąży, nie zaleca się spożywania tego surowca w ciąży i podczas laktacji. 

Goryczka żółta — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniami do stosowania goryczki żółtej jest ciąża, laktacja oraz nadkwasota i choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. 

Goryczka żółta — możliwe działania niepożądane

Goryczka w dużych dawkach może powodować bóle głowy oraz nadmierne przekrwienie błony śluzowej żołądka. 

Goryczka żółta — interakcje z lekami i innymi ziołami

Nie są znane interakcje goryczki żółtej z lekami i innymi ziołami. 

Goryczka żółta w Ziołopedii — podsumowanie

Goryczka żółta jest rośliną leczniczą, której korzenie wykorzystywane są w celach terapeutycznych. Posiada wiele właściwości leczniczych, m.in. jest stosowana przy zaburzeniach trawienia, niestrawności, braku apetytu oraz problemach z wątrobą. Ponadto działa przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie. Roślina jest jednak przeciwwskazana u pacjentów z czynną chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy. 

Bibliografia

1. Zielińska-Pisklak M., Kowalska V., Szeleszczuk Ł. "Goryczka żółta – gorzkie remedium nie tylko na niestrawność". Lek w Polsce vol. 23, nr 8'13 (268).
2. Zielińska A. "Zioła we wspomaganiu działania i leczeniu dolegliwości układu pokarmowego". Lek w Polsce 2023, vol. 33, nr 1 (380).
3. Prakash, Om, et al. "Gentiana lutea Linn.(yellow gentian): a comprehensive." J Ayurvedic Herb Med 3 (2017): 175-81.

Autor