Dąb szypułkowy i bezszypułkowy — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Dąb szypułkowy i bezszypułkowy — właściwości

Za właściwości lecznicze dębu szypułkowego i bezszypułkowego (Quercus robur, Quercus petraea) odpowiada wiele związków aktywnych. Wśród nich wyróżnia się:

• garbniki, 
• związki polifenolowe,
• żywice, 
• związki  mineralne, 
• flawonoidy. 

Surowcem zawierającym substancje wykorzystywane w przemyśle farmaceutycznym jest kora dębu (łac. Quercus cortex). Zawarte w niej garbniki skondensowane są związkami, które posiadają istotne działanie lecznicze, a ich ilość waha się w zależności od wieku drzewa i czasu, w jakim była zebrana kora. To działanie garbników w głównej mierze determinuje zastosowanie kory dębu w lecznictwie. 

Poza tym surowiec ten wykazuje także działanie przeciwzapalne, przeciwwysiękowe, przeciwbiegunkowe oraz przeciwdrobnoustrojowe. 

Dąb szypułkowy i bezszypułkowy — jak wygląda i skąd pochodzi?

Zarówno dąb szypułkowy, jak i bezszypułkowy należą do rodziny bukowatych (łac. Fagaceae) i są roślinami pospolicie występującymi na terenie Polski. Drzewa dorastają do kilkudziesięciu metrów wysokości. Quercus robur i Quercus petraea charakteryzują się głęboko spękaną korą pnia drzewa. Jednak to nie ona stanowi źródło substancji czynnych w roślinie. Większą zawartością związków polifenolowych i garbników cechuje się kora młodych, lśniących gałązek dębu i to ją zdejmuje się wiosną z drzewa, jeszcze przed rozwojem liści. 

Różnice w wyglądzie dębu szypułkowego i bezszypułkowego są niewielkie. Dąb szypułkowy posiada liście umieszczone na krótkim ogonku liściowym, a dąb bezszypułkowy ma liście z wyraźnie dłuższym ogonkiem. Druga różnica to długość szypuły, na której mieszczą się owoce dębu. Żołędzie dębu szypułkowego umieszczone są na długiej, kilkucentymetrowej szypule, a owoce dębu bezszypułkowego mają charakter siedzący. Rośliny różnią się także czasem kwitnienia — dąb bezszypułkowy kwitnie około dwa tygodnie wcześniej niż dąb szypułkowy, co zapobiega krzyżowaniu się roślin.

Dąb szypułkowy i bezszypułkowy — działanie, wskazania do stosowania

Liście dębu mają zastosowanie głównie w medycynie ludowej, według której wykazują właściwości przeciwzapalne i hemostatyczne. 

Jako tradycyjny produkt leczniczy wykorzystuje się korę dębu. Garbniki w niej zawarte mają zdolność do łączenia się z białkami obecnymi w błonie komórkowej, co powoduje zmniejszenie jej przepuszczalności. Ta właściwość pozwala na mniejsze przedostawanie się wody do światła jelita i w efekcie zagęszczenie mas kałowych i działanie przeciwbiegunkowe. 

Poza tym ściągające i przeciwzapalne właściwości lecznicze kory dębu wykorzystuje się w leczeniu hemoroidów oraz zapaleniach w obrębie jamy ustnej.

Dąb szypułkowy i bezszypułkowy na leczenie hemoroidów

Wykonywanie odwarów z kory dębu jest częstą praktyką w przypadku występowania hemoroidów zewnętrznych, którym towarzyszy świąd i stan zapalny. Z przygotowanego odpowiednio odwaru korzysta się przy wykonywaniu nasiadówek. Takie postępowanie może być skuteczne, zwłaszcza gdy zostanie połączone z odpowiednim leczeniem przy pomocy czopków na hemoroidy i maści o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i ściągającym.  

Dąb szypułkowy i bezszypułkowy na zapalenia błony śluzowej jamy ustnej 

Wyciąg z kory dębu jest również składnikiem wielu płukanek stosowanych w pomocniczym leczeniu paradontozy, skłonności do krwawienia z dziąseł czy zapaleniu dziąseł i przyzębia. Produkty lecznicze z wyciągiem z kory dębu mogą również służyć w leczeniu aft i regeneracji dziąseł po otarciach związanych z noszeniem aparatu ortodontycznego lub protez zębowych.

Dąb szypułkowy i bezszypułkowy na niestrawność

Kora z dębu szypułkowego wraz z korą wierzby, zielem szałwii, zielem bylicy boże drzewko oraz tymiankiem są składnikami płynnego leku, stosowanego w niestrawności i wzdęciach, spowodowanych zjedzeniem ciężkostrawnych pokarmów. Ze względu na zawartość etanolu lek jest przeciwwskazany u osób poniżej 18. roku życia.

Dąb szypułkowy i bezszypułkowy — jak dawkować?

Lek z wyciągiem z kory dębu do stosowania doustnego, używany w problemach z niestrawnością dawkuje się 4 razy dziennie po 5 ml płynu, rozcieńczonego w niewielkiej ilości wody.

Do przygotowania nasiadówek używa się wcześniej przygotowanego odwaru, sporządzonego przez odważenie 5 gramów rozdrobnionej kory dębu i zalanie jej litrem zimnej wody. Następnie gotuje się taką mieszankę przez 5 min i odstawia na 15 minut. Po tym czasie odwar należy przecedzić. Nasiadówkę wykonuje się raz dziennie. Odwar z kory dębu można też stosować doustnie w leczeniu łagodnej biegunki. Odwar sporządzony z 3 gramów surowca zalanego 250 ml wody stosuje się 3 razy dziennie.

Leki i suplementy zawierające dąb szypułkowy i bezszypułkowy

Preparaty z korą dębu są często spotykane w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym. Kora dębu jest dostępna w postaci tabletek wykorzystywanych w leczeniu łagodnych biegunek, a także płynów, aerozoli i żeli do stosowania w jamie ustnej w przebiegu stanów zapalnych oraz w postaci sypkiej. Kora dębu jest również składnikiem mieszanek ziołowych do stosowania zewnętrznego w łagodnych stanach zapalnych zewnętrznych narządów płciowych. 

Korę dębu wykorzystuje się także w żelach do higieny intymnej oraz żelach przeznaczonych do higieny, pomocnych u osób cierpiących na hemoroidy. 

Dąb szypułkowy i bezszypułkowy w ciąży

Europejska Agencja leków wskazuje na brak danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania preparatów z korą dębu w czasie ciąży i karmienia piersią. Z tego powodu nie zaleca się stosowania wewnętrznie kory dębu podczas ciąży oraz u osób poniżej 18. roku życia.

Dąb szypułkowy i bezszypułkowy — przeciwwskazania i środki ostrożności

Stosowanie wyciągów z kory dębu jest przeciwwskazane u pacjentów, którzy posiadają duże, rozległe rany. Ze względu na brak danych dotyczących bezpieczeństwa, nie należy stosować kory dębu wewnętrznie przez kobiety ciężarne, karmiące piersią oraz pacjentów poniżej 18. roku życia.

Dąb szypułkowy i bezszypułkowy — możliwe działania niepożądane

U osób uczulonych na składniki zawarte w korze dębu mogą wystąpić reakcje alergiczne. Nie są znane skutki przedawkowania kory dębu. Leki zawierające wyciągi płynne z kory dębu, sporządzane na bazie etanolu, są przeciwwskazane u osób prowadzących pojazdy mechaniczne, ze względu na możliwe zaburzenia koncentracji i opóźnione reakcje. 

Dąb szypułkowy i bezszypułkowy — interakcje z lekami i innymi ziołami

Garbniki zawarte w korze dębu mogą wpływać na zmianę wchłaniania leków podawanych dojelitowo. Z tego względu należy rozdzielić podawanie tych preparatów w czasie.

Nie są znane interakcje dębu szypułkowego i bezszypułkowego z innymi ziołami.

Dąb szypułkowy i bezszypułkowy w Ziołopedii — podsumowanie

Surowcem leczniczym dębu szypułkowego i bezszypułkowego jest kora, która jest źródłem garbników, flawonoidów i związków polifenolowych. Wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwświądowe, przeciwbakteryjne oraz może być pomocna w łagodnych biegunkach, dzięki właściwościom ściągającym. Na bazie kory dębu można sporządzać odwary z rozdrobnionego surowca lub sięgnąć po preparaty gotowe, zawierające wyciągi płynne z kory do stosowania zarówno zewnętrznego, jak i doustnego. 

Bibliografia

1. EMA: Community herbal monograph on Quercus robur L., Quercus petraea. (Matt.) Liebl., Quercus pubescens Willd., cortex, 2010. Dostęp 10.03.2024
2. Charakterystyka Produktu leczniczego, Kora dębu 1g/1g, zioła do zaparzania, dostępne na: rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl Dostęp 10.03.2024

Autor