Szałwia lekarska — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Szałwia lekarska — właściwości

Surowcem leczniczym są liście szałwii (Salviae officinalis folium), które zawierają dużą ilość olejków eterycznych. Głównymi składnikami olejku są: tujon, cyneol, kamfora, borneol i pinen. Występują w nim także gorzkie laktony diterpenowe takie jak: karnozol, kwas karnozolowy, rosmanol, garbniki katechinowe oraz flawonoidy: pochodne apigeniny i luteoliny. W mniejszych ilościach w liściach szałwii znajdziemy witaminy z grupy B oraz C. Należy jednak pamiętać, że skład chemiczny szałwii może się różnić w zależności od warunków, w których roślina rosła.

Szałwia lekarska — jak wygląda i skąd pochodzi?

Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.), nazywana też szałwią ogrodową, pospolitą i kulinarną, jest półkrzewem należącym do rodziny jasnowatych (Lamiaceae), podobnie jak rozmaryn, mięta czy tymianek. Naturalnie występuje w krajach basenu Morza Śródziemnego, natomiast w innych częściach Europy (w tym również w Polsce) jest gatunkiem uprawnym. Jej nazwa wywodzi się od łacińskich słów salvare i salvus (ratować, ocalić, leczyć), które odnoszą się do jej właściwości leczniczych.

Szałwia może osiągać wysokość do 60 centymetrów. Ma charakterystyczne wydłużone, szarozielone i miękko owłosione liście. Różowe lub fioletowo-niebieskie kwiaty występują na szczycie pędu w postaci kłosowatego kwiatostanu - kwitnienie rośliny rozpoczyna się wczesną wiosną i trwa do lata. Korzystają z tego liczne owady, gdyż szałwia jest rośliną owadopylną i miododajną. Roślina wydziela intensywny zapach, co wynika z obecności olejków eterycznych. 

Liście szałwii z plantacji zbierane są ręcznie przed kwitnieniem (w maju) lub po kwitnieniu (w październiku), następnie suszy się je w zacienionym miejscu, w temperaturze poniżej 35 st. C.

Szałwia lekarska — działanie, wskazania do stosowania

Szałwia lekarska jest rośliną o licznych właściwościach zdrowotnych, co wykorzystywano już w starożytności. Stosowano ją wówczas jako środek o właściwościach moczopędnych i hemostatycznych. W okresie średniowiecza szałwię wykorzystywano jako lek na owrzodzenia i środek wspomagający gojenie ran. Na przestrzeni wieków znaleziono jeszcze wiele zastosowań dla szałwii – miała pomagać na dolegliwości żołądkowe, łagodzić boleści w przebiegu reumatyzmu i innych stanów zapalnych, leczyć stany lękowe, pomagać na drgawki czy sprawdzać się jako naturalny kosmetyk do pielęgnacji włosów i skóry.

Współcześnie szałwia wykorzystywana jest jako tradycyjny produkt leczniczy. Doustnie sprawdza się w terapii nadmiernej potliwości, a także w objawowym leczeniu zaburzeń trawienia, które objawiają się zgagą i wzdęciami. Miejscowo na skórę oraz śluzówkę jamy ustnej napar z szałwii stosuje się w formie płynu do płukania jamy ustnej bądź okładów. Wyciągi z szałwii i olejek szałwiowy wykorzystuje się również w kosmetyce - szamponach i odżywkach do włosów, dezodorantach i antyperspirantach, płynach do higieny intymnej, a także w pastach do zębów i płynach do płukania jamy ustnej.

Oprócz właściwości zdrowotnych szałwia ceniona jest za swoje walory smakowe - jest rośliną przyprawową, która wzbogaca smak i aromat wielu dań o cierpko-gorzkie nuty. Szczególnie chętnie dodaje się ją do tłustych i ciężkostrawnych potraw, aby łatwiej je było strawić i uniknąć uczucia ciężkości po posiłku. Wykorzystuje się zarówno świeże listki szałwii -  w całości lub posiekane, jak i również te suszone.

Szałwia lekarska na stany zapalne

Zarówno olejek eteryczny, jak i ekstrakty z liści i ziela szałwii lekarskiej hamują wzrost drobnoustrojów chorobotwórczych, wykazując działanie przeciwzapalne, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne oraz ściągające. Badania dowodzą, że szałwia wykazuje zdolność zwalczania bakterii Gram-dodatnich, a jej właściwości antybakteryjne porównuje się do działania niektórych antybiotyków.

Szałwię najczęściej stosuje się w formie naparu, a ten można wykorzystywać do płukania w przypadku stanów zapalnych jamy ustnej i gardła, po ekstrakcji zęba i innych schorzeniach stomatologicznych. Przy infekcjach dróg oddechowych, spożywany doustnie, pomaga usunąć z oskrzeli zalegającą wydzielinę.

Napar z szałwii można również stosować w formie okładów w przebiegu łagodnych stanów zapalnych skóry. Nasączone wystudzonym naparem szałwii gaziki lub płatki kosmetyczne można przykładać na skórę kilka razy w ciągu dnia.

Szałwia lekarska na nadpotliwość

To obecność dużej zawartość garbników w liściach szałwii pomaga zwalczyć nadmierną potliwość. W przypadku problemu dużej potliwości warto równocześnie popijać jej napary oraz wykorzystywać go do kąpieli. Szałwia może też okazać się pomocna w okresie menopauzy, ograniczając występowanie uderzeń gorąca i innych objawów tego okresu.

Szałwia lekarska na zahamowanie laktacji

Napar z szałwii ogranicza laktację oraz zmniejsza samoczynne wydzielanie mleka u kobiet karmiących piersią. Jeśli chcesz zakończyć karmienie piersią, warto wprowadzić do codziennej diety napary z szałwii. Napar z szałwii działa ściągająco i przeciwdrobnoustrojowo, dlatego można go też wykorzystać do przemywania brodawek.

Szałwia lekarska — jak dawkować?

Jeżeli napar z szałwii chcemy stosować na skórę lub śluzówkę jamy ustnej, należy zalać łyżeczkę suszu (około 2 g) 100 ml wrzącej wody i naparzać pod przykryciem przez około 15 minut. Następnie napar należy odcedzić i wystudzić. Taką płukankę można stosować kilka razy dziennie. Jeśli zaś chcemy wykorzystać napar do okładów, wystarczy nasączyć nim gazik lub płatek kosmetyczny i przykładać na skórę 2-4 razy dziennie.

W stosowaniu doustnym zaleca się zawsze pić zawsze świeżo przygotowany napar z szałwii. Łyżeczkę suszu (około 2 g) należy zalać 150 ml wrzącej wody i naparzać pod przykryciem przez 15 minut. W przypadku zaburzeń trawienia rekomenduje się picie 100 ml herbaty z szałwii 3 razy na dobę. W nadmiernym poceniu wskazane jest picie 200 ml naparu raz w ciągu dnia.

Leki i suplementy zawierające szałwię lekarską

Szałwia lekarska w ciąży

Szałwii, ze względu na obecność tujonu w liściach, nie powinno stosować się w czasie ciąży. Jeśli karmisz piersią i nie chcesz zakończyć laktacji, unikaj szałwii w codziennej diecie.

Szałwia lekarska — przeciwwskazania i środki ostrożności

Nie zaleca się stosowania szałwii u dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia z uwagi na brak wystarczających danych co do jej działania.

W przypadku podania doustnego oraz na skórę szałwii nie powinno się stosować dłużej niż dwa tygodnie. W formie płukanki do jamy ustnej i gardła szałwię stosować można nie dłużej niż przez tydzień.

Szałwia może osłabiać zdolność prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn, dlatego osoby wrażliwe nie powinny podejmować tych aktywności po zastosowaniu naparu z szałwii.

Szałwia lekarska — możliwe działania niepożądane

Zbyt długie stosowanie szałwii może powodować wymioty i nudności, w trakcie jej stosowania warto robić kilkudniowe przerwy i stosować się do zaleceń producenta.

Szałwia lekarska — interakcje z lekami i innymi ziołami

Przetwory z liści szałwii mogą wpływać na działanie leków działających poprzez receptory GABA (m.in. barbiturany, benzodiazepiny). Nie jest zalecane jednoczesne stosowanie szałwii lekarskiej z takimi produktami leczniczymi.

Szałwia lekarska może też obniżać skuteczność leków przeciwzakrzepowych. 

Szałwia lekarska w Ziołopedii — podsumowanie

Szałwia lekarska to roślina o licznych właściwościach zdrowotnych, które wykorzystywano na przestrzeni wieków. Również dzisiaj chętnie sięgamy po szałwię, gdy dokucza nam niestrawność po cięższym posiłku, boli nas gardło lub zmagamy się z zapaleniem dziąseł. 

Choć istnieje wiele przypadłości, w których terapii szałwia lekarska może okazać się pomocna, należy zachować ostrożność. Wszelkie wątpliwości dotyczące stosowania ziół, zwłaszcza przy towarzyszących chorobach przewlekłych, warto skonsultować z farmaceutą lub ze swoim lekarzem prowadzącym. 

Bibliografia 

1. Nurzyńska-Wierdak R. "Szałwia lekarska w tradycyjnych i współczesnych zastosowaniach leczniczych". Annales Horticulturae 2022, t. 31, nr 2: s. 5-18.
2. Kamiennik A., Bielińska A., Tomaszewska Ł., Dmitruk M. "Szałwia lekarska – cenny surowiec wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym i w medycynie". Wybrane zagadnienia z zakresu produkcji surowców, żywności i kosmetyków, 2023. Tom 3. Uniwersytet Przydrodniczy w Lublinie.
3. Steinbrich J. "Szałwia lekarska - roślina pomocna w różnych dolegliwościach". Wiadomości Zielarskie 1994, t. 36, nr 02: s. 16-17.
4. Moksa K., Teległów A. "Zioła zalecane przez świętą Hildegardę w pielęgnacji skóry.". Postępy Fitoterapii 2021; 22(1): s. 61-69.
5. Jałoza D., Kamińska-Jałoza M. "Fitoterapia stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej". HERBALISM 1(1):76.
6. Kędzia A. "Aktywność olejku szałwiowego wobec bakterii beztlenowych". Postępy Fitoterapii 2/2006: s. 66-70.
7. Gajewska, A. i in. (2006). Szałwia w leczeniu nadmiernej potliwości u pacjentki z zaawansowaną chorobą nowotworową. Polska Medycyna Paliatywna, 5,4,177-178. 
8. Hać-Szymczuk, E. i in. (2011). Ocena aktywności przeciwbakteryjnej szałwii lekarskiej (salvia officinalis l.). BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLIV, 3, str. 667–668. 
9. Charakterystyka Produktu Leczniczego SZAŁWIA FIX, 1,2 g/saszetkę, zioła do zaparzania w saszetkach Salviae folium. Dostępne na: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/19517/characteristic

Autor