Rzewień dłoniasty — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Rzewień dłoniasty — właściwości

Rzewień dłoniasty (łac. Rheum palmatum) jest rośliną od lat stosowaną w ziołolecznictwie. Działanie lecznicze wykazuje korzeń rzewienia (łac. Rhei radix), który charakteryzuje się wysoką zawartością substancji czynnych. Korzenie rzewienia pozyskiwane są po 2 lub 3 latach uprawy rośliny, a następnie poddawane czyszczeniu, suszeniu i rozdrabnianiu. Składnikami czynnymi są tu przede wszystkim antrachinony, które mogą stanowić nawet do 10% masy korzenia. Wśród nich można wyróżnić związki, takie jak aloemodynę, chryzofanol, fiscjon i ich glikozydy. Ponadto w korzeniu rzewienia znajdziemy diantrony (palmidynę, sennidynę i reidynę) garbniki oraz szczawian wapnia. Korzeń rzewienia stanowi też źródło soli mineralnych oraz żywic.

Rzewień dłoniasty — jak wygląda i skąd pochodzi?

Rzewień dłoniasty (łac. Rheum palmatum), inaczej nazywany rzewieniem chińskim lub rzewieniem palczastym, to gatunek rośliny z rodziny rdestowatych (łac. Polygonaceae). Rzewień jest rośliną wieloletnią o wysokości dochodzącej do 2 metrów, o grubych, mięsistych łodygach i dużych, sercowato-owalnych liściach osiągających do 60 centymetrów długości.

Charakterystyczną cechą rzewienia dłoniastego są jego kędzierzawe liście o czerwono-brązowych ogonkach i purpurowych nerwach, co nadaje roślinie bardzo dekoracyjny wygląd. Kwiaty rzewienia dłoniastego są drobne, purpurowe i zebrane w wiechy, kształtujące się na szczytach pędów. Rzewień posiada także rozbudowany system korzeniowy.

Roślina występuje naturalnie w Chinach, Mongolii i Tybecie. Została także przeniesiona w inne zakątki świata, więc można ją spotkać również we Włoszech oraz europejskiej części Rosji. Roślina preferuje stanowiska lekko cieniste lub słoneczne, a także glebę pulchną oraz bogatą w wapń.

Rzewień dłoniasty — działanie, wskazania do stosowania

Rzewień dłoniasty charakteryzuje się szeroką gamą wskazań do stosowania. Wśród działań rzewienia, które są poparte wynikami badań klinicznych, wyróżnia się jego stosowanie w leczeniu zaparć. Co ciekawe, jego niskie dawki mogą wykazywać skuteczność w przeciwdziałaniu biegunkom. Korzeń rzewienia jest też surowcem występującym w produktach stosowanych w leczeniu niestrawności. Co więcej, medycyna ludowa wykorzystuje korzeń rzewienia w schorzeniach związanych z niedokwaśnościa żołądka, a także jego przewlekłych nieżytach.

Rzewień dłoniasty — działanie przeczyszczające

Działanie przeczyszczające korzenia rzewienia wynika z wysokiej zawartości antrachinonów. Mechanizm działania antrachinonów jest związany z drażnieniem ścian jelita i pobudzeniem ich motoryki w wyniku stymulacji splotów nerwowych. Po podaniu doustnym efekty działania korzenia rzewienia są widoczne w ciągu kilku godzin. Należy mieć na uwadze, że korzeń rzewienia może być podawany tylko sporadycznie, w przeciwnym wypadku może dojść do uszkodzenia nerwów i tzw. rozleniwienia jelit, co będzie skutkowało brakiem skuteczności leczenia i poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. 

Jeżeli zaparcia występują regularnie, preparaty z korzeniem rzewienia dłoniastego nie powinny być stosowane. Należy znaleźć przyczynę ich wystąpienia oraz w miarę możliwości stosować leki, które mogą być zażywane w dłuższej perspektywie bez ryzyka trwałego uszkodzenia jelit.

Rzewień dłoniasty — działanie przeciwbiegunkowe

Korzeń rzewienia znalazł zastosowanie jako tradycyjny produkt leczniczy w przypadku lekkich biegunek. Oznacza to, że nie ma badań klinicznych, potwierdzających to działanie, jednak zostało to stwierdzone na podstawie wieloletniego stosowania tego surowca w medycynie ludowej. Stosowanie niskich dawek korzenia rzewienia dłoniastego, dzięki obecności garbników, może wykazywać efekt ściągający — jest to korzystne działanie w przypadku lekkich biegunek. Wyższe dawki będą działały jednak przeciwstawnie — zwiększą motorykę przewodu pokarmowego, powodując działanie przeczyszczające.  

Rzewień dłoniasty — działanie w niestrawności

Tradycyjne stosowanie pokazuje, że korzeń rzewienia dłoniastego wykazuje skuteczność w leczeniu niedokwaśności i przewlekłego nieżytu żołądka. Z tego powodu rzewień jest jedną z roślin wchodzących w skład preparatów złożonych, które działają pozytywnie w przypadku niestrawności.

Rzewień dłoniasty — jak dawkować?

Dawkowanie rzewienia dłoniastego zależy od jego zawartości w konkretnych preparatach. Zwykle jest to od 1 do 3 tabletek lub kapsułek na dobę, stosowanych najczęściej wieczorem. Wypróżnienie następuje po około 6-8 godzinach od spożycia. Podobnie wygląda dawkowanie syropów zawierających wyciąg z rzewienia (zwykle 10-15 mililitrów na dobę). Optymalną dawką jest najniższa, która powoduje uzyskanie miękkiego stolca. 

Leki i suplementy zawierające rzewień dłoniasty

Rzewień dłoniasty występuje w wielu postaciach. Jest dostępny w formie kapsułek, tabletek, syropów, płynów doustnych oraz w postaci sypkiej. Preparaty z rzewieniem dłoniastym są zarejestrowane jako leki. 

Rzewień dłoniasty w ciąży

Nie należy stosować preparatów z rzewieniem w czasie ciąży oraz karmienia piersią. 

Rzewień dłoniasty — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniami do stosowania korzenia rzewienia dłoniastego są:

• nadwrażliwość na substancję czynną,
• niedrożność, zwężenie lub atonia jelit,
• zapalenie wyrostka robaczkowego,
• choroby zapalne jelit (np. choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie okrężnicy),
• ból brzucha nieznanej przyczyny,
• ciężkie odwodnienie z nadmierną utratą elektrolitów i wody.
• wiek poniżej 12 lat.

Rzewień dłoniasty — możliwe działania niepożądane

Do skutków ubocznych, które mogą wystąpić po stosowaniu rzewienia, należą ból brzucha, stany skurczowe jelit i płynny stolec. Długotrwałe stosowanie może prowadzić do zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej, białkomoczu i krwiomoczu. 

Rzewień dłoniasty — interakcje z lekami i innymi ziołami

Długotrwałe zażywanie preparatów z rzewieniem może prowadzić do wzmożonej utraty jonów potasowych (hipokaliemii), co zwiększa siłę działania glikozydów nasercowych i może powodować interakcje z lekami przeciwarytmicznymi. Dodatkowo leki, które wzmagają utratę potasu takie, jak leki moczopędne czy kortykosteroidy, mogą zwiększać ryzyko zaburzeń elektrolitowych. 

Rzewień dłoniasty w Ziołopedii — podsumowanie

Rzewień dłoniasty jest skutecznym środkiem stosowanym w sporadycznych zaparciach oraz w niższych dawkach — w przeciwdziałaniu lekkim biegunkom. Może być stosowany u osób powyżej 12. roku życia, jednak zbyt częste stosowanie może wiązać się z szeregiem niekorzystnych dla zdrowia  działań niepożądanych.

Bibliografia

1. EMA:Final Community herbal monograph on Rheum palmatum L. and Rheum officinale Baillon, radix, 2007
2. Charakterystyka produktu leczniczego Radirex. Dostępne na: https://rejestry.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/3366/characteristic

Autor