Połonicznik nagi — właściwości, lecznicze, działanie, zastosowanie

Połonicznik nagi — właściwości

Połonicznik nagi (Herniaria glabra L.) to gatunek rośliny z rodziny goździkowatych (łac. Caryophyllaceae). W języku polskim połonicznik nagi nazywany jest również potocznie polnikiem, połonikiem, żabim gronkiem czy rozłogówką. Łacińska nazwa połonicznika nagiego pochodzi od słowa hernia, które znaczy przepuklina. Dawniej medycyna ludowa wykorzystywała ziele połonicznika w leczeniu tej właśnie choroby. Inne popularne nazwy tej rośliny to ptasie mydło czy też wronie mydło — nawiązują one do saponin obecnych w roślinie.

Połonicznik nagi zawiera szereg związków bioaktywnych. Jest to roślina bogata w saponiny (saponozydy) triterpenowe (pochodne kwasu medakagenowego i gipsogenowego), flawonoidy będące pochodnymi kwercetyny i izoramnetyny oraz kumaryny (umbeliferon, herniaryna, skopoletyna), a także olejek eteryczny, kwasy fenolowe (kawowy i chlorogenowy) czy też aminokwasy. 

Wymienione substancje aktywne przyczyniają się do właściwości leczniczych połonicznika. Saponiny triterpenowe dla przykładu, znane są ze swoich zdolności moczopędnych oraz zmniejszających stan zapalny. Kumaryny zaś odpowiedzialne są za działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwzakrzepowe i przeciwskurczowe.

Połonicznik nagi — jak wygląda i skąd pochodzi?

Połonicznik nagi to niska roślina roczna lub dwuletnia, występująca w Europie, południowej Afryce i środkowej Azji. W Polsce rośnie na obszarze niemal całego kraju. Surowiec leczniczy pochodzi ze stanowisk naturalnych. Połonicznik można spotkać na polach, pastwiskach czy w okolicy dróg. Lubi on słoneczne stanowiska i słabo wapienne, piaszczyste gleby.

Połonicznik nagi wytwarza palowy korzeń, od którego charakterystycznie rozchodzą się wkoło rozesłane po ziemi łodygi. Całobrzegie i eliptyczne liście rośliny ułożone są naprzeciwlegle na obłych i rozgałęzionych łodygach o grubości do 2 milimetrów. Na szczycie pędu osadzone są bardzo drobne, żółtozielone kwiaty, które zebrane są w kątach liści.

Surowiec roślinny stanowią kwitnące pędy, które zbiera się w początkowym okresie kwitnienia (przełom czerwca i lipca). Pędy połonicznika nagiego suszy się w przewiewie lub w temperaturze około 40°C. Po sproszkowaniu surowiec przyjmuje barwę ciemnozieloną i ma słaby, słonawy, lekko drapiący smak. 

Połonicznik nagi — działanie, wskazania do stosowania

W krajach, takich jak Polska, Czechy, Austria czy Węgry i na Bałkanach połonicznik nagi był i jest stosowany tradycyjnie w leczeniu kamicy nerkowej i pęcherza moczowego, czy też dny moczanowej. Sprawdzi się również w infekcjach pęcherza moczowego, chorobach nerek, cukrzycy, nadciśnieniu tętniczym (z racji na działanie moczopędne), a zewnętrznie może być stosowany jako środek antyseptyczny i zmiękczający skórę.

Połonicznik nagi na kamicę dróg moczowych

Połonicznik nagi dzięki obecności flawonoidów działa rozkurczowo na mięśnie gładkie układu moczowego, co powoduje zmniejszenie napięcia mięśni moczowodów i pęcherza, przez co ułatwia przepływ moczu i wypłukiwanie piasku czy mniejszych kamieni. Składniki zawarte w zielu połonicznika utrudniają tworzenie się kamieni moczanowych, a także ułatwiają proces rozpadu kamieni na piasek i przeciwdziałają kolonizacji powierzchni kamieni przez patogenne bakterie.

Połonicznik nagi na infekcje dróg moczowych

Połonicznikowi nagiemu przypisuje się również pewne działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne w obrębie dróg moczowych. Wykazano, że ekstrakt z Herniaria glabra wpływa hamująco na tworzenie biofilmu, a także zmniejsza zdolność bakterii do kolonizacji  tkanek. Zmniejsza to podatność organizmu na rozwinięcie się infekcji dróg moczowych. Dzięki swojemu przeciwbakteryjnemu działaniu, ziele połonicznika może być stosowane przez pacjentów, którzy borykają się z nawracającymi infekcjami dróg moczowych.

Połonicznik nagi na reumatyzm i choroby układu oddechowego

Dzięki swoim przeciwzapalnym właściwościom roślina ta jest pomocna w leczeniu stanów zapalnych w organizmie, stanowiących podłoże niektórych chorób, np. reumatycznych czy skórnych (owrzodzenia). Połonicznik nagi ma także działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe, co pozwala na jej wykorzystanie w leczeniu infekcji bakteryjnych i wirusowych. I to właśnie dzięki tym właściwościom medycyna tradycyjna wykorzystuje ziele połonicznika w celu łagodzenia objawów towarzyszącym chorobom reumatycznym, dnie moczanowej czy też w nieżytach dróg oddechowych.

Połonicznik nagi — jak dawkować?

Łyżeczkę ziela należy zalać szklanką wrzątku i parzyć pod przykryciem około 10-15 minut. W celu uzyskania pożądanego działania moczopędnego napar zaleca się pić 2-3 razy dziennie. W przypadku stosowania połonicznika nagiego w pomocniczym leczeniu reumatyzmu maksymalna dzienna dawka surowca to 10 gramów. 

Jeśli pomimo regularnego stosowania naparu z połonicznika nagiego przez dwa tygodnie objawy nie ustępują, należy zaprzestać stosowania i skonsultować swoje dolegliwości z lekarzem.

Leki i suplementy zawierające połonicznik nagi

Ziele połonicznika występuje jako składnik mieszanek ziołowych o działaniu moczopędnym. Połonicznik znaleźć także można w składzie preparatów wspierających funkcjonowanie męskiego układu moczowego.

Połonicznik nagi w ciąży

Ze względu na brak odpowiednich badań w kierunku bezpieczeństwa stosowania połonicznika nagiego przez kobiety ciężarne oraz karmiące, nie zaleca się stosowania rośliny w tej populacji.

Połonicznik nagi — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniem do stosowania połonicznika nagiego jest ostre zapalenie kłębuszków nerkowych, zmiany nowotworowe w obrębie dróg moczowych oraz krwawienia z przewodu pokarmowego czy ostry nieżyt żołądka i dwunastnicy.

Ostrożność powinny zachować także osoby uczulone na rośliny z rodziny goździkowatych.

Nie powinno się zażywać połonicznika nagiego w przypadkach terapii polegającej na zmniejszonym przyjmowaniu płynów (np. w wodobrzuszu).

Nie zaleca się stosowania połonicznika przez dzieci i młodzież poniżej 18. roku życia, ze względu na brak badań nad skutecznością i bezpieczeństwem stosowania tej rośliny we wskazanej grupie wiekowej.

Połonicznik nagi — możliwe działania niepożądane

Działania niepożądane połonicznika nagiego związane są moczopędnymi właściwościami tej rośliny. Podczas jej stosowania może dojść do odwodnienia, a co za tym idzie, do zaburzeń równowagi elektrolitowej objawiającej się poprzez zawroty głowy, splątanie oraz osłabienie.

U niektórych osób stosujących ziele połonicznika mogą wystąpić działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego, takie jak nudności lub rozstrój żołądka, co jest często obserwowane w przypadku stosowania nadmiernej ilości naparu.

Dodatkowo połonicznik nagi może być niebezpieczny dla osób uczulonych na tę roślinę, a także na inne rośliny z rodziny goździkowatych.

Połonicznik nagi — interakcje z lekami i innymi ziołami

Stosowanie połonicznika nagiego razem z lekami moczopędnymi może nasilać działanie tych leków, czego konsekwencją może być nadmierna utrata płynów i elektrolitów.

Nadmierny efekt diuretyczny może być także efektem wspólnego stosowania preparatów połonicznika nagiego razem z lekami na nadciśnienie, co w efekcie będzie skutkować zbyt niskim ciśnieniem krwi.

Należy również zachować ostrożność w przypadku łączenia połonicznika z innymi roślinami o działaniu moczopędnym lub hipotensyjnym.

Równoczesne stosowanie połonicznika z ziołami o działaniu detoksykującym, np. ostropest plamisty, łopian, koniczyna czerwona, może prowadzić do wystąpienia nadmiernej diurezy, biegunki i zmęczenia.

Połonicznik nagi w Ziołopedii — podsumowanie

Połonicznik nagi (łac. Herniaria glabra) nazywany także polnikiem czy rozłogówką, to roślina o szerokim spektrum aktywności, w szczególności w obrębie dróg moczowych. Dzięki swoim właściwościom leczniczym roślina ta znalazła zastosowanie w pomocniczym leczeniu stanów zapalnych układu moczowego, kamicy czy też infekcji dróg moczowych.

Pamiętajmy, że w razie wątpliwości związanych ze stosowaniem połonicznika nagiego, a także innych surowców roślinnych warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. 

Bibliografia

1. Herniariae herba Ziele połonicznika FP IV. http://www.farmakognozjaonline.pl/baz_suro/baza.php?jezyk=&klasa=herba&id=35 (dostęp 8.08.2024 r.)
2. MATERIAŁY SZKOLENIOWE DLA ZBIERACZY I INSPEKTORÓW ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO. https://www.kpodr.pl/wp-content/uploads/2021/12/Materialy-szkoleniowe-_-ROSLINY-DZIKO-ROSNACE_2016-2018.pdf (dostęp 8.08.2024 r.)
3. Ali Esmail Al-Snafi. "PHARMACOLOGICAL IMPORTANCE OF HERNIARIA GLABRA AND HERNIARIA HIRSUTA - A REVIEW". INDO AMERICAN JOURNAL OF PHARMACEUTICAL SCIENCES 2018, 05 (04), 2167-2175. https://www.iajps.com/pdf/april2018/17.IAJPS17042018.pdf (dostęp 8.08.2024 r.)
4. Assessment report on Herniaria glabra L., H. hirsuta L., H. incana Lam., herba. https://www.fitoterapia.net/archivos/202001/draft-assessment-report-herniariae-glabra-l-herniariae-hirsuta-l-herniariae-incana-lam-herba_en.pdf?1 (dostęp 8.08.2024 r.)
5. European Union herbal monograph on Herniaria glabra L., H. hirsuta L., H. incana Lam., herba. https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-monograph/final-european-union-herbal-monograph-herniaria-glabra-l-h-hirsuta-l-h-incana-lam-herba_en.pdf (dostęp 8.08.2024 r.)
6. Kozachok S., Pecio Ł. i in. "Reinvestigation of Herniaria glabra L. saponins and their biological activity". Phytochemistry, volume 169, January 2020, 112162. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0031942219305837?via%3Dihub (dostęp 8.08.2024 r.)
7. Matławska I. Farmakognozja. Wydawnictwo: Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008. https://www.rxlist.com/supplements/rupturewort.htm (dostęp 8.08.2024 r.)

Autor