Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) - jak się objawia? Przyczyny i leczenie odkleszczowego zapalenia mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)

Kleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą wywoływaną przez wirusa odkleszczowego zapalenia mózgu (TBEV) z rodziny Flaviviridae. Wyróżnia się trzy podtypy TBEV: podtyp zachodnioeuropejski, syberyjski i dalekowschodni. Wirus ten przenoszony jest przez kleszcze z rodzaju Ixodes spp.. Okres wylęgania choroby wynosi od 7 do 14 dni. Zakażenie nie przenosi się z człowieka na człowieka.

W 2017 roku w Polsce odnotowano 279 przypadków zachorowań na KZM. W Europie zarejestrowano 2550 przypadków, z czego największa zapadalność jest w Łotwie i wynosi 16,6 na 100 000 mieszkańców.

Jak przebiega kleszczowe zapalenie mózgu?

Kleszczowe zapalenie mózgu ma nagły początek i dwufazowy przebieg. Wyróżnia się fazę zwiastunową oraz fazę neuroinfekcji.

Faza zwiastunowa kleszczowego zapalenia mózgu 

Charakteryzuje się wystąpieniem objawów grypopodobnych. Mogą pojawić się bóle głowy, stawów i mięśni, gorączka, symptomy nieżytu górnych dróg oddechowych, a czasami również nudności i wymioty. Objawy utrzymują się do około 7 dni. U większości chorych dochodzi do samoistnego wyleczenia. Natomiast u mniej więcej 30% pacjentów, po ok 1-9 dni remisji, rozwija się druga faza KZM - neuroinfekcyjna.

Faza neuroinfekcji kleszczowego zapalenia mózgu 

Faza ta pojawia się przy zajęciu przez wirusa ośrodkowego układu nerwowego i może przebiegać pod postacią zapalenia rdzenia kręgowego, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR) lub zapalenia mózgu. Symptomy obejmują m.in. pojawienie się wysokiej gorączki sięgającej nawet 40ºC, silne bóle głowy, światłowstręt, oczopląs, wymioty, zaburzenia świadomości czy sztywność karku. Dzieci najczęściej przechodzą zakażenie łagodniej niż osoby dorosłe.

Diagnostyka kleszczowego zapalenia mózgu

Rozpoznanie kleszczowego zapalenia mózgu stawia się na podstawie obecności swoistych przeciwciał w klasie IgM w surowicy krwi. U osób z objawami zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wykonuje się punkcję lędźwiową w celu pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego. U pacjentów z ZOMR w przebiegu KZM stwierdza się podwyższone stężenie białka, prawidłowe stężenie glukozy oraz pleocytozę limfocytarną, czyli zwiększoną ilość limfocytów, w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Jak leczyć kleszczowe zapalenie mózgu?

Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu opiera się na zwalczaniu objawów i obejmuje płynoterapię dożylną i leki przeciwbólowe, np. paracetamol. Nie ma terapii zwalczającej przyczynę choroby. 

Niezbędne leki możesz zarezerwować w wybranej aptece za pomocą portalu KtoMaLek.pl.

Powikłania kleszczowego zapalenia mózgu.

Kleszczowe zapalenie mózgu u znacznej ilości pacjentów ustępuje całkowicie bez pozostawienia żadnych stałych uszczerbków na zdrowiu. Jednak u chorych, u których doszło do zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego, okres rekonwalescencji może trwać wiele miesięcy. Pacjenci miewają problemy z pamięcią czy skupieniem uwagi, a dodatkowo mogą wystąpić zaburzenia czucia i niedowłady.

Zapobieganie zakażeniu

W celu zapobiegnięciu zakażeniu należy unikać kontaktu z kleszczami oraz zabezpieczać się przed ich ukąszeniami. W czasie wypraw na tereny o zwiększonym ryzyku pogryzienia przez kleszcze powinno się nosić ubranie zakrywające jak największą powierzchnię skóry - bluzki z długim rękawem i długie spodnie. Można również stosować repelenty, czyli środki odstraszające, np. preparaty z DEET (np. Mugga Spray 50% DEET, VACO ULTRAMAX Spray na komary kleszcze i meszki DEET 30%).

Szczepienie na odkleszczowe zapalenie mózgu

Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu jest szczepieniem nieobowiązkowym, ale zalecanym. Najlepiej zaszczepić się w lutym lub marcu, przed największą aktywnością kleszczy, która w Polsce ma miejsce od marca do końca listopada. Podstawowy schemat szczepienia obejmuje 3 dawki szczepionki. Przyjęcie 3 dawek daje odporność na około 3 lata. Najłatwiej zaszczepić można się po wcześniejszej konsultacji z lekarzem rodzinnym w przychodni.

Czy badanie kleszczy ma sens?

Badanie kleszczy po usunięciu ich ze skóry nie ma wartości diagnostycznej w odniesieniu do ukąszonego pacjenta. Metody wykrywające materiał genetyczny wirusa często są niewiarygodne. Co więcej, ukąszenie przez zakażonego kleszcza nie zawsze oznacza transmisję wirusa na człowieka i jego zakażenie.

Metoda ta nie ma potwierdzenia w badaniach naukowych i nie jest zalecana przez towarzystwa naukowe zrzeszające specjalistów w dziedzinie chorób zakaźnych. 

Bibliografia:

1. Moniuszko-Malinowska, A. (2023). Kleszczowe zapalenie mózgu – diagnostyka i postępowanie. Medycyna Po Dyplomie, 03. Dostępne na: https://podyplomie.pl/medycyna/38698,kleszczowe-zapalenie-mozgu-diagnostyka-i-postepowanie. (Dostęp: 05.2023).
2. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego (2023). Podsumowanie - Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. Dostępne na: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/kleszczowe-zapalenie-mozgu/?strona=1. (Dostęp: 05.2023).
3. Flisiak, R., Mrukowicz, J. (2020). Odkleszczowe zapalenie mózgu (środkowoeuropejskie). Medycyna Praktyczna. Dostępne na: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.5.2. (Dostęp: 05.2023).