Borelioza - jak wykryć i jak leczyć?

Borelioza – skąd się wzięła?

Borelioza, zwana też chorobą z Lyme lub krętkowicą kleszczową, to wieloukładowe schorzenie przenoszone przez kleszcze z rodzaju Ixodes. Chorobę wywołują bakterie należące do krętków z rodzaju Borrelia (Borrelia burgdorferi sensu lato). Zwykle kleszcze żerują na różnych gatunkach wolnożyjących ssaków i ptaków, jednak bardzo często przypadkowymi żywicielami stają ludzie. W związku z sezonową aktywnością kleszczy, do zakażenia dochodzi zwykle w okresie od maja do listopada. By tak się stało, zakażony krętkami kleszcz musi rozpocząć żerowanie na skórze żywiciela.

Borelioza swoją angielską nazwę (Lyme disease) zawdzięcza miejscowościom Lyme oraz Old Lyme w stanie Connecticut, w których w 1977 roku odnotowano przypadki tej choroby. Dostrzeżono bowiem związek między pojawiającymi się zmianami skórnymi a ukąszeniami kleszczy.

Czy każdy kleszcz zaraża?

Nie, ponieważ nie wszystkie kleszcze są zarażone krętkami z rodzaju Borrelia. Co więcej, nawet w przypadku zarażonego kleszcza zakażenie nie następuje od razu. Jeżeli usuniemy kleszcza w ciągu kilku godzin od ukąszenia, prawdopodobieństwo przeniesienia krętków boreliozy na człowieka jest niewielkie. 

W razie ukąszenia kleszcza należy jak najszybciej zdezynfekować miejsce ukąszenia i prowadzić obserwację przez około miesiąc. Jeżeli wystąpią jakiekolwiek niepokojące objawy, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

Objawy boreliozy - jak wykryć chorobę?

Przebieg zakażenia boreliozą dzieli się na trzy fazy:

• wczesną miejscową,
• wczesne zakażenie rozsiane,
• późną fazę zakażenia.

Charakterystycznym objawem wczesnej fazy miejscowej jest rumień wędrujący, który pojawia się na skórze po kilku dniach do miesiąca od zarażenia krętkiem. Obserwuje się go tylko u części chorych. Pojawia się w miejscu ukąszenia i z czasem zwiększa swoją powierzchnię, zaś elementem charakterystycznym jest często występujące przejaśnienie jego centralnej części. U części zakażonych pacjentów mogą pojawić się objawy przypominające zakażenie wirusowe - zmęczenie i ogólne rozbicie, bóle mięśni i stawów, powiększenie węzłów chłonnych czy sztywność karku.

Faza wczesnego zakażenia rozsianego może nastąpić w ciągu kilku dni do nawet dwóch lat od ukąszenia. Najczęściej daje objawy reumatologiczne (nawracające zapalenia pojedynczych stawów), kardiologiczne (zaburzenia rytmu serca i przewodnictwa, objawy przypominające chorobę wieńcową) i neurologiczne (porażenie nerwów czaszkowych, zapalenie korzeni nerwowych, limfocytowe zapalenie opon mózgowych).

Późna faza zakażenia boreliozą może nastąpić nawet po kilku latach od ukąszenia kleszcza. Wśród najczęściej występujących objawów można wskazać:

• przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn - dotyczy miejsc, na których nastąpiło ukąszenie,
• przewlekłe zapalenie stawów - głównie tych dużych (barki, stawy biodrowe, kolana)
• neuroborelioza - może zająć ośrodkowy lub obwodowy układ nerwowy. Może przebiegać pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia pojedynczych nerwów, a także porażenia nerwów czaszkowych, problemów z pamięcią oraz encefalopatii.

Rozpoznanie choroby

Szerokie spektrum objawów sprawia, że zdiagnozowanie boreliozy nie należy do łatwych zadań. Jedynym znamiennym objawem boreliozy jest rumień wędrujący, który jest wskazaniem do rozpoczęcia antybiotykoterapii, bez konieczności wykonywania badań serologicznych.

Rozpoznanie choroby opiera się na kryteriach klinicznych, przeprowadzonym wywiadzie z chorym oraz dwuetapowej diagnostyce serologicznej. Już sama informacja o pobycie w rejonie endemicznym, możliwych ukąszeniach lub pojawiających się rumieniowych zmianach skórnych znacznie ułatwia ten proces.

Po zebraniu niezbędnych informacji lekarz może zlecić wykonanie testów serologicznych. Przeciwciała mogą się pojawić już w 2.-4. tygodniu po ukąszeniu, jednak u większości chorych ich najwyższe wartości pojawiają się nieco później. Produkcja przeciwciał IgM rozpoczyna się już w 3.-4. tygodniu po ukąszeniu, najwyższe stężenie przypada w 6.-8. tygodniu. Przeciwciała IgG pojawiają się najwcześniej w 4.-6. tygodniu, ze szczytem w 4.-6. miesiącu. 

Badania najczęściej rozpoczyna się od testu serologicznego ELISA, którego dodatni (lub wątpliwy) wynik należy potwierdzić badaniem metodą Western-Blot. Przy ujemnym wyniku testu ELISA nie wykonuje się już testu potwierdzenia, gdyż jego zadaniem jest potwierdzenie lub wykrycie fałszywie dodatnich wyników testu ELISA. Ujemny wynik badania Western-Blot (mimo wysokiego poziomu przeciwciał) wyklucza boreliozę. Należy również pamiętać, że u wielu osób, pomimo zakończenia leczenia boreliozy, wysoki poziom przeciwciał może się utrzymywać przez długi czas.

Leczenie boreliozy

Borelioza wywoływana jest przez bakterie (krętki), dlatego leczy się ja antybiotykami. Wcześnie podjęta terapia daje znacznie większe szanse na wyleczenie. Długość leczenia oraz wybór antybiotyku uzależnione są od fazy choroby i jej rozprzestrzenienia się w organizmie. 

We wczesnej fazie lekarz może zlecić stosowanie doksycykliny lub amoksycyliny. Przy nietolerancji tych antybiotyków, można podjąć alternatywne leczenie za pomocą cefuroksymu. W przypadku neuroboreliozy u dorosłych pacjentów podaje się ceftriakson lub penicylinę krystaliczną. Zwykle leczenie antybiotykami nie trwa dłużej niż 28-30 dni. O dawkach leków i długości leczenia zawsze decyduje lekarz.

Jak się chronić przez zakażeniem?

Na razie nie wynaleziono żadnej skutecznej szczepionki, chroniącej przez boreliozą. Jedynym sposobem na uniknięcie zakażenia jest zapobieganie ukąszeniom przez kleszcze. Pamiętajmy zatem, by unikać terenów występowania kleszczy oraz stosować metody, które zapobiegają ukąszeniom. 

W trakcie spacerów do lasu trzeba zadbać o odpowiednią ochronę - jasne ubrania dokładnie osłaniające skórę (długie rękawy i nogawki) oraz środek odstraszający kleszcze na bazie DEET (N,N-dietylo-3-metylbenzamid), jak OFF! Protect, Mustico czy Mugga. Informacje o ewentualnych działaniach niepożądanych oraz zasadach stosowania preparatu dostępne są na stronie KtoMaLek.pl, która dodatkowo umożliwia rezerwację wybranego produktu w najbliższej aptece.

Ukąsił mnie kleszcz – co dalej?

Jeżeli mimo zastosowanych środków ostrożności dojdzie do ukąszenia przez kleszcza, należy go jak najszybciej usunąć np. za pomocą pęsety. Wczepionego w skórę kleszcza w żadnym wypadku nie wolno smarować tłuszczem! Kleszcza trzeba chwycić jak najbliższej skóry, a następnie zdecydowanym ruchem, prostopadle do skóry pociągnąć w górę. Jeżeli udało się usunąć kleszcza w całości, miejsce po ukąszeniu należy umyć i zdezynfekować. Po usunięciu intruza ze skóry należy go niezwłocznie zabić - zmiażdżyć lub spalić. Miejsce po ukąszeniu obserwujemy przez najbliższe tygodnie.

Jeżeli nie potrafimy samodzielnie usunąć kleszcza, w aptece możemy kupić specjalne narzędzia, które ułatwią to zadanie. W przypadku trudności lub usunięcia tylko części kleszcza, należy zgłosić się do lekarza.

Autor