Centuria pospolita — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Centuria pospolita — właściwości

Centuria to chętnie stosowany goryczowy surowiec zielarski, pobudzający wytwarzanie śliny i produkcję soków trawiennych. Za właściwości pobudzające łaknienie odpowiedzialne są przede wszystkim glikozydy sekoirydoidowe, do których należą gencjopikrozyd, swerozyd, swetimaryna oraz centaurozyd.

Ponadto uważa się, że gencjopikrozyd działa przeciwzapalnie, przeciwbólowo, hepatoprotekcyjnie i hamująco wobec enzymu acetylocholinoesterazy.

Natomiast aktywność przeciwbakteryjna, przeciwutleniająca i przeciwgrzybicza uwarunkowana jest obecnością olejku eterycznego złożonego z m.in. karwakrolu, mentolu i trikozanu. 

Centuria pospolita jest także źródłem alkaloidów, takich jak gancjoflawina, gancjanidyna i pomagająca w schorzeniach pęcherzyka żółciowego — gencjanina. 

W tym zielu można znaleźć również flawonoidy typu kwercetyny i rutyny oraz kwasy fenolowe. Kwas protokatechowy i p-hydroksybenzoesowy stymuluje wydzielanie żołądkowe, a kwas kawowy i ferulowy jest żółciotwórczy i żółciopędny. 

Interesującą aktywnością przeciwzapalną i przeciwnowotworową odznaczają się ksantony: eustomina i demetyloeustomina. 

Dodatkowo tysiącznik posiada w składzie woski, żywice, kwasy tłuszczowe, fitosterole — stigmasterol, beta-sitosterol, kampesterol oraz minerały, głównie magnez. 

Centuria pospolita — jak wygląda i skąd pochodzi?

Centuria pospolita (łac. Centaurium erythraea Rafn lub Erythraea centaurium L. Pers) znana też jako tysiącznik zwyczajny albo goryczka czerwona to jednoroczna lub dwuletnia roślina z rodziny goryczkowatych (łac. Gentianaceae). Można ją spotkać niemal w całej Europie, Ameryce Północnej, Afryce i Azji Południowo-Zachodniej. Siedliskiem tysiącznika są tereny suche, leśne łąki, polany, zarośla. Niestety obserwuje się postępujący spadek jego występowania, przez co znajduje się on na Czerwonej Liście gatunków zagrożonych wyginięciem wielu krajów, a w Polsce podlega częściowej ochronie gatunkowej.

Centuria dorasta do 50 cm wysokości, posiada sztywną, podłużnie prążkowaną łodygę. Jej wąskie, lancetowate liście wyrastające tuż przy podłożu tworzą rozetę, natomiast te występujące wyżej na łodydze rozkładają się parami. Kwiaty tysiącznika są drobne, pięciopłatkowe i różowe. Owoc goryczki czerwonej to podłużna, wielonasienna torebka wypełniona licznymi, malutkimi, brązowymi nasionami.

Niezwykle ciekawe jest pochodzenie polskiej nazwy tego ziela. Korzenie słowa „centuria” sięgają mitologii greckiej, według której centaur Chejron wyleczył tym zielem swoje rany zadane przez Herkulesa. Inną teorią na temat tego, skąd wziął się ten wyraz, jest tłumaczenie z języka łacińskiego - „centrum aurum” oznacza 100 sztuk złota i wskazuje na wielką wartość przypisywaną tej roślinie. 

Surowcem wykorzystywanym w medycynie jest suszone ziele centurii (łac. Centaurium erythraea herba).

Centuria pospolita — działanie, wskazania do stosowania

Właściwości lecznicze centurii pospolitej znane były już w V i IV w. p.n.e. Próbowano ją wtedy stosować na wszelkie dolegliwości z wyjątkiem biegunki. W średniowieczu była częścią teriaku, czyli mikstury z kilkudziesięciu ziół mającej być cudowną odtrutką. 

Z uwagi na dużą zawartość goryczy najważniejszym zastosowaniem tysiącznika jest pobudzanie apetytu i trawienia, szczególnie wśród osób starszych. Większe dawki są używane jako środek żółciopędny, żółciotwórczy, polecany w chorobach wątroby i pęcherzyka żółciowego. Wśród działań centurii wymienia się także właściwości:

• przeciwcukrzycowe;
• uspokajające;
• przeciwzapalne;
• gastroprotekcyjne;
• hepatoprotekcyjne;
• przeciwutleniające;
• antybakteryjne;
• spazmolityczne;
• obniżające poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi;
• obniżające ciśnienie krwi i poprawiające pracę serca;
• przeciwreumatyczne;
• przeciwrobacze;
• antymutagennie.

Preparaty z centurii zalecane są w przypadku anemii i rekonwalescencji po chorobie, ponieważ wzmaga apetyt i wzmacnia organizm. 

Stosowane zewnętrznie wyciągi z tysiącznika nawilżają, zmiękczają, poprawiają elastyczność i kolor skóry, przez co chętnie wykorzystywane są w kosmetykach. Aktywność przeciwzapalna pomaga też w chorobach skórnych — egzemach, owrzodzeniach — oraz przyspieszają gojeniu się ran.

Centuria pospolita na trawienie

Najprawdopodobniej mechanizm działania centurii, polega na podrażnianiu wolnych zakończeń nerwowych, znajdujących się na kubkach smakowych języka. Powoduje to następnie odruchową reakcję mózgu, wzmagającą czynność wydzielniczą gruczołów pokarmowych. Co więcej, dochodzi wtedy do pobudzenia ruchów perystaltycznych, a także poprawy ukrwienia żołądka. Tysiącznik może być pomocny w zwalczaniu niestrawności żołądkowej, nadmiernych gazów, odbijania, wzdęć, uczucia przelewania i bólu brzucha.

Centuria pospolita na układ moczowy

Centuria to silnie moczopędne zioło, które wspomaga łagodzenie infekcji dróg moczowych i chorób zapalnych nerek. Można go stosować w terapiach płuczących, bo uniemożliwia osadzanie się piasku nerkowego. Sprawdza się także w profilaktyce przeciw kamicy nerkowej.

Centuria pospolita na gorączkę

Właściwości przeciwgorączkowe, napotne i przeciwbólowe centurii sprawiają, że znajduje ona zastosowanie w walce z infekcjami górnych dróg oddechowych.

Centuria pospolita — jak dawkować?

Dawkowanie centurii pospolitej zależy od postaci i dawki przyjmowanego suplementu. Zawsze należy zapoznać się z dołączonymi instrukcjami stosowania, a w razie wątpliwości skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. W przypadku suszonego ziela najczęściej 2 g zalewane są szklanką wrzątku i gotowane przez 2 minuty, potem stosuje się je 2-3 razy dziennie przed posiłkiem. Kuracja nie powinna trwać dłużej niż 7 dni

Leki i suplementy zawierające centurię pospolitą

Można spotkać się z preparatami z ziela centurii w postaci suszu, kapsułek, tabletek, płynów doustnych, naparów, odwarów, nalewek i kropli.

Centuria pospolita w ciąży

Centuria pospolita nie jest zalecana do stosowania w czasie ciąży i karmienia piersią.

Centuria pospolita — przeciwwskazania i środki ostrożności

Ze względów bezpieczeństwa istnieją przeciwwskazania do stosowania centurii pospolitej,  należą do nich:

• ciąża;
• laktacja;
• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy.

Nie zaleca się również stosowania preparatów z centurii przez dzieci poniżej 12. roku życia.

Centuria pospolita — możliwe działania niepożądane

Ze względu na zawartość substancji goryczowych, u osób wrażliwych i po przedawkowaniu mogą wystąpić zaburzenia żołądkowo-jelitowe, takie jak: ból brzucha, nudności, wymioty. 

Niekiedy może dojść do wystąpienia reakcji alergicznej na ten surowiec.

Centuria pospolita — interakcje z lekami i innymi ziołami

Brak jest badań dotyczących występowania interakcji pomiędzy zielem centurii a innymi ziołami lub lekami. Ze względu na silny wpływ tysiącznika na organizm, zawsze jego stosowanie powinno się skonsultować z lekarzem.  Dodatkowo zioło to może zaburzać wchłanianie substancji leczniczych z przewodu pokarmowego.

Centuria pospolita w Ziołopedii — podsumowanie

Centuria pospolita to roślina, której niezwykłe właściwości od wieków próbowano wykorzystać. Obecnie na rynku europejskim są preparaty z centurią zarejestrowane już ponad 80 lat temu. Najdokładniej zostało udokumentowane działanie tysiącznika polegające na pobudzaniu trawienia i apetytu. Powszechnie suplementy z centurii uznawane są za bezpieczne, ale niekiedy mogą powodować nieprzyjemne skutki uboczne. Pamiętaj, w razie jakichkolwiek wątpliwości dotyczących używania należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Bibliografia

1. Matławska, I.(red), (2008). Farmakognozja. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, s. 198-199,
2. Kohlmunzer, S. (1998). Farmakognozja- podręcznik dla studentów farmacji. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, s. 392-393,
3. Guedes, L., Reis, P. B. P. S., Machuqueiro, M., Ressaissi, A., Pacheco, R., & Serralheiro, M. L. (2019). Bioactivities of Centaurium erythraea (Gentianaceae) Decoctions: Antioxidant Activity, Enzyme Inhibition and Docking Studies. Molecules (Basel, Switzerland), 24(20), 3795. https://doi.org/10.3390/molecules24203795
4. Merghem, M., & Dahamna, S. (2020). Antioxidant Activity of Centaurium erythraea Extracts. Journal of Drug Delivery and Therapeutics, 10(2), 171-174. https://doi.org/10.22270/jddt.v10i2.3935 
5. Mroueh, M., Saab, Y. and Rizkallah, R. (2004), Hepatoprotective activity of Centaurium erythraea on acetaminophen-induced hepatotoxicity in rats. Phytother. Res., 18: 431-433. https://doi.org/10.1002/ptr.1498
6. El Menyiy, N., Guaouguaou, F. E., El Baaboua, A., El Omari, N., Taha, D., Salhi, N., Shariati, M. A., Aanniz, T., Benali, T., Zengin, G., El-Shazly, M., Chamkhi, I., & Bouyahya, A. (2021). Phytochemical properties, biological activities and medicinal use of Centaurium erythraea Rafn. Journal of ethnopharmacology, 276, 114171. https://doi.org/10.1016/j.jep.2021.114171
7. European Union herbal monograph on Centaurium erythraea Rafn. (2015) s.l., herba. London: 24 November 2015; European Medicines Agency. EMA/HMPC/277493/2015. Dostęp na: https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-report/assessment-report-centaurium-erythraea-rafn-sl-herba_en.pdf (Dostęp dnia: 01.03.2024)

Autor