Śnieżyczka przebiśnieg — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Śnieżyczka przebiśnieg – właściwości

Śnieżyczka przebiśnieg to surowiec bogaty w silnie działające alkaloidy, mogące niekiedy prowadzić do zatruć. Jej kwiaty są źródłem hemantaminy, natomiast liście — likoryny, znanej ze swoich zdolności przeciwwirusowych. Największe znaczenie medyczne mają cebulki przebiśniegów, zawierające alkaloidy o działaniu przeciwbólowym, przeciwskurczowym i przeciwzapalnym, jak tezetyna, galantyna, niwalidyna oraz galantamina. Największe znaczenie ma galantamina, będąca kluczową substancją stosowaną w leczeniu choroby Alzheimera. W tym celu niekiedy sproszkowane, wysuszone cebule w niewielkich ilościach podaje się w roztworach dożylnych. 

Przebiśnieg to ponadto źródło flawonoidów, które działają antyoksydacyjnie, przeciwzapalnie, moczopędnie, wzmacniają układ odpornościowy oraz wspomagają leczenie infekcji dróg moczowych. W składzie śnieżyczki obecne są także garbniki, witaminy, żywice, terpenoidy, kwasy organiczne oraz minerały.

Śnieżyczka przebiśnieg – jak wygląda i skąd pochodzi?

Śnieżyczka przebiśnieg (łac. Galanthus nivalis) lub inaczej przebiśnieg zwyczajny, gładysz pospolity, śnieguła, śniegułka, gładyszek to bylina cebulkowa należąca do rodziny amarylkowatych (łac. Amaryllidaceae). „Galanthus” z języka greckiego oznacza „mleczny kwiat”, natomiast „nivalis” to „śnieżny”.

Śnieżyczka występuje dziko w południowej i środkowej Europie, a uprawiana jest jako roślina ozdobna na całym świecie. Naturalnie można ją spotkać w Hiszpanii, Włoszech, Grecji, Francji, Niemczech, Ukrainie i na terenach Azji Mniejszej. W Polsce rośnie głównie na południu w górach, najczęściej w lasach liściastych i jest objęta częściową ochroną. 

Przebiśnieg to członek grupy geofitów wiosennych, czyli roślin kwitnących przed rozwojem liści na drzewach. Pierwsze kwiaty przebijają się przez śnieg na przełomie lutego i marca, a gdy tylko robi się cieplej, zaczynają żółknąć. 

Śnieżyczka przebiśnieg to niewysoka roślina dorastająca do 25 centymetrów wysokości o wzniesionym pokroju. Jej łodyga kwiatowa jest obła, zgięta na szczycie, gdzie zawieszony jest dzwonkowaty kwiat, otoczony przykwiatkiem.  Mięsiste, sinozielone liście w zimne dni zamykają się wokół pąków, ochraniając roślinę. Liście rozrastają się intensywnie dopiero po przekwitnięciu.

Chociaż przebiśniegi kojarzą się z białymi kwiatami, to w południowej Europie i Iraku można zobaczyć ich żółte i fioletowe odmiany. Płatki kwiatów są zazwyczaj ostro zakończone, a wewnątrz nich znajdują się zielone plamki. Na noc płatki zamykają się, przyjmując kształt kropli, stąd też angielska nazwa przebiśniegu — Snowdrop. Owoc śnieżyczki to żółtozielona, jajowata, mięsista trójkomorowa torebka, w której znajduje się od 1 do 15 nasion. Podłużne nasiona otoczone są elajosomem, to znaczy ciałem tłuszczowym zachęcającym mrówki do rozsiewania ich.

Surowcem leczniczym jest cebula śnieżyczki (łac. Galanthi bulbus), dzięki której może się ona rozmnażać i jednocześnie przetrwać pod ziemią okres zimy.

Śnieżyczka przebiśnieg – działanie, wskazania do stosowania

Śnieżyczka przebiśnieg to roślina, której składniki aktywne są zdolne przekroczyć barierę krew-mózg, dzięki czemu znajdują szerokie zastosowanie w terapii schorzeń neurologicznych: neuralgii, zapaleń nerwów, zaburzeń przewodzenia bodźców i choroby Alzheimera. Jej działanie pomocne jest także w przypadku niskiej kurczliwości mięśni, choroby Heinego-Medina, a nawet porażenia mózgowego, udaru oraz paraliżu. Dzięki zdolnościom cholinomimetycznym może sprawdzić się w zwalczaniu atonii jelit i pęcherza moczowego. W medycynie ludowej śnieżyczkę stosowano na bóle głowy, migreny i reumatyzm. Gładysz ceniony jest także w kosmetologii, ponieważ odżywia skórę i wzmacnia cebulki włosów. Wykorzystuje się go również zewnętrznie w problemach dermatologicznych.

Śnieżyczka przebiśnieg na chorobę Alzheimera

Wyizolowana z cebuli śnieżyczki przebiśniegu galantamina odwracalnie hamuje enzym acetylocholinoesterazę, przez co zwiększa stężenie acetylocholiny w mózgu. Takie działanie poprawia funkcje poznawcze osób cierpiących na chorobę Alzheimera i łagodzi objawy otępienne. 

Śnieżyczka przebiśnieg na drobnoustroje chorobotwórcze

W badaniach naukowych wykazano, że zawarte w śnieżyczce kwas chlorogenowy, kwas p-kumarowy, kwas ferulowy, izokwercytyna i kwercytyna mają działanie przeciwbakteryjne porównywalne do jednego z antybiotyków — gentamycyny. Poza tym opisano także działanie przeciwgrzybicze ekstraktów z przebiśniegu wobec Candida albicans, grzybów nitkowatych i Aspergillus brasiliensis. Co więcej, wciąż badane są właściwości wirusobójcze lektyn z tego kwiatu, chociażby wobec ludzkiego wirusa niedoboru odporności HIV.

Śnieżyczka przebiśnieg na skórę i włosy

Wyciągi ze śnieżyczki przebiśniegu stosowane są chętnie do pielęgnacji skóry, ponieważ łagodzi, nawilża i działa przeciwzapalnie, redukuje przebarwienia i poprawia jej elastyczność. Dodatkowo przeciwdziała wypadaniu włosów i może wspierać między innymi terapię trądziku, grzybicy i świerzbu.

Śnieżyczka przebiśnieg  –  jak dawkować?

Nie można samodzielnie dawkować preparatów z przebiśniegu wewnętrznie, ze względu na możliwe działania toksyczne. Powinny być one stosowane wyłącznie na receptę lekarza, zgodnie z ustalonym przez niego dawkowaniem.

Leki i suplementy zawierające śnieżyczkę przebiśnieg

Na rynku dostępne są obecnie jedynie ampułki do wstrzyknięć dożylnych wydawane wyłącznie na receptę.

Śnieżyczka przebiśnieg w ciąży

Śnieżyczka przebiśnieg jest przeciwwskazana do stosowania u kobiet w ciąży i karmiących piersią, ponieważ brak badań na temat bezpieczeństwa jej stosowania. W szczególnych przypadkach o takim zastosowaniu może zdecydować lekarz. 

Śnieżyczka przebiśnieg – przeciwwskazania i środki ostrożności

Stosowanie preparatów na bazie przebiśniegu zawsze powinno odbywać się wyłącznie pod nadzorem lekarza. Przebiśniegi należą do roślin trujących i ich używanie zawsze powinno przebiegać ostrożnie według zalecanej dawki. Bezwzględnie nie należy stosować takich preparatów u pacjentów z:

• astmą oskrzelową;
• chorobami serca;
• nadciśnieniem;
• dusznicą bolesną;
• padaczką;
• nadwrażliwością na substancje czynne;
• niewydolnością wątroby;
• chorobami nerek.

Podczas stosowania suplementów z przebiśniegu zabronione jest prowadzenie pojazdów i obsługa maszyn ze względu na częste działania niepożądane, obejmujące zaburzenia widzenia i zawroty głowy.

Śnieżyczka przebiśnieg – możliwe działania niepożądane

Jeżeli preparaty ze śnieżyczki przebiśniegu zażywane są zgodnie z zaleceniami lekarza, nie powinno dojść do wystąpienia działań niepożądanych. Jednak alkaloidy znajdujące się w ekstraktach z cebuli mogą działać toksycznie, szczególnie podczas niewłaściwego ich stosowania oraz u osób szczególnie wrażliwych. Działają one drażniąco na przewód pokarmowy, a depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy. Najczęściej pojawiającymi się skutkami ubocznymi są:

• wymioty;
• biegunki;
• nudności;
• nasilona perystaltyka;
• bóle brzucha;
• zaburzenia neurologiczne; zawroty głowy, utrata przytomności, śpiączka;
• hipotensja lub nadciśnienie;
• zaburzenia rytmu serca: bradykardia, kołatanie;
• nadmierne łzawienie;
• ślinotok;
• zmniejszenie masy ciała;
• skurcz oskrzeli;
• kurcze mięśniowe;
• alergie skórne.

Śnieżyczka przebiśnieg – interakcje z lekami i innymi ziołami

Zawarta w śnieżyczce przebiśniegu galantamina wchodzi w interakcje z lekami:

• opioidowymi jak morfina, hamując ich działanie na układ oddechowy;
• nasercowymi, między innymi glikozydami nasercowymi i beta-blokerami;
• zwiotczającymi mięśnie obwodowe nasilając ich działanie wobec płytki motorycznej;
• aminoglikozydami, które osłabiają jej działanie.

Zwiększenie siły działania galantaminy prowadzące do wzrostu ryzyka wystąpienia działań niepożądanych następuje przy jednoczesnym używaniu:

• inhibitorów acetylocholinoesterazy np. donepezilu, rywastygminy;
• antybiotyków makrolidowych np. erytromycyny;
• selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny np. fluoksetyny, paroksetyny;
• azoli przeciwgrzybiczych np. ketokonazolu.

Śnieżyczka przebiśnieg w Ziołopedii – podsumowanie

Śnieżyczka przebiśnieg to urokliwy kwiat, którego pojawienie się zapowiada koniec zimy. Dzięki bogactwu składników aktywnych posiada on bardzo szerokie spektrum działania biologicznego. To nie tylko surowiec wykorzystywany w leczeniu choroby Azheimera, wykazuje on również działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwskurczowe, moczopędne, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Wciąż bada się jego zdolności przeciwnowotworowe. Niestety mimo licznych zalet tej rośliny, nie należy ona do tych, po które można sięgać samodzielnie. Potencjalne zatrucia mogą być bardzo niebezpieczne, dlatego o dawkowaniu tego ziela zawsze musi decydować lekarz. Możliwe, że w przyszłości substancje aktywne z przebiśniegu będą stosowane w większej liczbie wskazań, jednak wciąż potrzeba więcej badań na ich temat.

Bibliografia

1. Matławska, I.(red), (2008). Farmakognozja. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, s. 273
2. Kohlmunzer, S. (1998). Farmakognozja- podręcznik dla studentów farmacji. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, s. 494-495
3. Kong, C. K., Low, L. E., Siew, W. S., Yap, W. H., Khaw, K. Y., Ming, L. C., Mocan, A., Goh, B. H., & Goh, P. H. (2021). Biological Activities of Snowdrop (Galanthus spp., Family Amaryllidaceae). Frontiers in pharmacology, 11, 552453. https://doi.org/10.3389/fphar.2020.552453
4. Babashpour-Asl, M., Kaboudi, P. S., & Barez, S. R. (2023). Therapeutic and medicinal effects of snowdrop (Galanthus spp.) in Alzheimer's disease: A review. Journal of education and health promotion, 12, 128. https://doi.org/10.4103/jehp.jehp_451_22
5. Mishra, A., Das, S., Kumari, S., Kanda, A., & Prabhakar, V. (2023). The Potential of Herbal Plants and Bioactive β Sitosterol in Circumventing Alzheimer’s Disease – A Review. Journal of Natural Remedies, 23(3), 727–745. https://doi.org/10.18311/jnr/2023/32973
6. Berkov, S., Codina, C., Viladomat, F. i Bastida, J. (2007). Alkaloidy z Galanthus nivalis. Fitochemia , 68 (13), 1791-1798.

Autor