Ruta zwyczajna — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Ruta zwyczajna — właściwości

Ruta zwyczajna (łac. Ruta graveolens) jest rośliną należącą do roślin z rodziny rutowatych (łac. Rutaceae Juss.). Zazwyczaj uprawiana jest w celach ozdobnych i leczniczych. Co ciekawe, rutę zwyczajną stosuje się także w gastronomii celem aromatyzowania napojów bez- i alkoholowych.

Ziele ruty zwyczajnej sprawdzi się we wszelkiego rodzaju zaburzeniach ze strony przewodu pokarmowego, np. stanach skurczowych żołądka, jelit i dróg żółciowych, zaburzeniach trawiennych przebiegających ze zmniejszonym wytwarzaniem i zastojem żółci w drogach żółciowych, a także w celu poprawienia stanu naczyń krwionośnych i funkcjonowania układu krążenia, w zaburzeniach miesiączkowania czy w problemach z oddawaniem moczu.

Ruta zwyczajna — jak wygląda i skąd pochodzi?

Ruta zwyczajna pochodzi z Krymu i Bałkanów, ale aktualnie rozprzestrzeniła się i rośnie we wszystkich krajach położonych w rejonie Morza Śródziemnego. Dzięki swoim właściwościom leczniczym i ozdobnym rutę zwyczajną uprawia się w wielu krajach Europy, także w Polsce. Co więcej, ruta zwyczajna jest rośliną, którą tradycyjnie stosuje się np. w indyjskich lekach, a jej zastosowanie w krajach rozwiniętych jest aktualnie coraz mniejsze.

Ruta zwyczajna jest rośliną przypominającą krzew. Jest ona wiecznie zielona i mrozoodporna. Dolna część łodygi jest zdrewniała. Pierzastosieczne liście ruty ułożone są naprzemiennie, a promieniste kwiaty są zebrane w szczytowe baldachogrona, które zakwitają na żółtozielono.

Surowiec stanowią szczyty pędów, które można zbierać dwa razy w ciągu roku: w pełni kwitnienia, a potem ponownie pod koniec sierpnia. Roślina charakteryzuje się silnym, nieprzyjemnym zapachem, a także gorzkim smakiem.

Ruta zwyczajna — działanie, wskazania do stosowania

Własności lecznicze ruty zwyczajnej znane były już w starożytności, kiedy używano jej jako środka rozkurczowego i moczopędnego.

Ze względu na zawartość substancji czynnych m.in. alkaloidów (graweolina), kumaryn (typu psoralen, umbeliferon), flawonoidów (rutyna i kwercetyna) i olejków eterycznych roślina wykazuje szeroki wachlarz działań leczniczych. Co więcej, oprócz substancji wyżej wymienionych w roślinie znajdziemy także kwasy organiczne, sole mineralne, lignany oraz witaminę C.

Wszystkie te składniki aktywne odpowiadają za przeciwzapalne, przeciwutleniające i detoksykujące właściwości rośliny, a także wykazują działanie przeciwdrobnoustrojowe, rozkurczające czy też uszczelniające naczynia krwionośne.

Ruta zwyczajna w dolegliwościach przewodu pokarmowego

Ze względu na obecność w rucie zwyczajnej związków działających spazmolitycznie na mięśnie gładkie dróg żółciowych, surowiec może być stosowany doustnie w zaburzeniach trawiennych związanych ze stanami skurczowymi dróg żółciowych i chorobach wynikających z zastoju żółci. Ziele ruty sprawdzi się dodatkowo w stanach skurczowych żołądka, okresowych bólach brzucha czy wzdęciach, w szczególności, jeśli dolegliwości te wynikają właśnie z nadmiernej spastyczności mięśni gładkich przewodu pokarmowego.

Ruta zwyczajna wspomagająco w układzie krążenia

Stosowanie ruty zwyczajnej może okazać się dobrym pomysłem, jeżeli naszym celem jest poprawa kondycji naczyń krwionośnych i krążenia obwodowego. Ze względu na dużą zawartość rutyny w zielu rośliny, ruta zwyczajna będzie działać wzmacniająco na ściany naczyń włosowatych, zmniejszając ich przepuszczalność oraz kruchość. Oprócz uszczelniającego wpływu na naczynia ruta pomaga utrzymać ciśnienia krwi na właściwym poziomie oraz stabilizuje rytm serca, poprzez delikatne działanie uspokajające. 

Ruta zwyczajna w stanach nadmiernego napięcia nerwowego

Ziele ruty zwyczajnej może okazać się pomocne także w sytuacjach przewlekłego zmęczenia i stresu. Składniki zawarte w roślinie wykazują działanie uspokajające, a także będą działać wspomagająco na wyczerpanie nerwowe i nadmierne rozkojarzenie.

Ruta zwyczajna — jak dawkować?

Dobowa porcja ziela ruty zwyczajnej wynosi 1 gram. Najczęściej z ziela ruty sporządza się napar i nalewki.

Aby przygotować napar z ziela ruty, należy 1 gram surowca zalać szklanką wrzątku i odstawić pod przykryciem na 10-15 minut. Po odcedzeniu przygotowany napar należy pić dwa razy dziennie. Napar z ziela ruty można również stosować zewnętrznie np. do przemywania, do płukania i okładów na różnego rodzaju opuchnięcia czy urazy.

Leki i suplementy zawierające rutę zwyczajną

Na rynku farmaceutycznym dostępne są liczne preparaty zawierające w swoim składzie rutę zwyczajną. Roślina stosowana jest najczęściej w formie ziół do zaparzania oraz w postaci ekstraktu zamkniętego w kapsułkach. Rutę można znaleźć także jako składnik preparatów do stosowania zewnętrznego, np. w maściach o działaniu rozgrzewającym czy preparatów stosowanych w zwalczaniu i zapobieganiu żylakom i drobnych „pajączków”.

Ruta zwyczajna w ciąży

Ruty zwyczajnej nie można stosować w ciąży ze względu na jej działanie poronne, które jest spowodowane obecnymi w rucie kumarynami oraz alkaloidami. Mogą one wywołać nadmierne skurcze macicy i obfite krwawienia z dróg rodnych i przez to doprowadzić do poronienia.

Ruta zwyczajna — przeciwwskazania i środki ostrożności

Jednym z głównych przeciwwskazań do stosowania ruty zwyczajnej jest uczulenie na rośliny z rodziny rutowatych.  Warto pamiętać, że ruta zwyczajna jest rośliną fotouczulającą ze względu na zawartość fotokumaryn (psoralenu) i olejku eterycznego. Po jej zastosowaniu (szczególnie wyciągów etanolowych) zwiększa się wrażliwość skóry na słońce, co może prowadzić do kontaktowego zapalenia skóry. Z tego powodu stosując rutę zwyczajną, nie należy się opalać i wystawiać na działanie promieni słonecznych. 

Stosowanie ruty może także nasilać dolegliwości dermatologicznie niekoniecznie po kontakcie ze słońcem, dlatego też nie powinno się jej stosować w przypadku chorób skórnych. 

Po ziele ruty zwyczajnej nie powinny również sięgać kobiety w ciąży oraz kobiety karmiące piersią. 

Ostrożność w stosowaniu preparatów zawierających przetwory z ruty powinny także zachować osoby borykające się z chorobą wrzodową przewodu pokarmowego, obfitymi miesiączkami, czy też osoby o niskim ciśnieniu krwi. 

Preparatów zawierających w swoim składzie przetwory ruty nie powinni stosować także mężczyźni, którzy starają się o dziecko, ze względu na to, że związki obecne w rucie zwyczajnej mogą powodować osłabienie ruchliwości plemników, co utrudnia zapłodnienie.

Ruta zwyczajna — możliwe działania niepożądane

Jak w przypadku stosowania wszelkiego rodzaju preparatów o działaniu leczniczym, tak również podczas stosowania ruty zwyczajnej mogą pojawić się działania niepożądane. Do najczęstszych zaliczamy: reakcje nadwrażliwości na światło objawiające się poprzez hiperpigmentację, obrzęki, swędzenie, oparzenia czy pęcherze. Mogą także pojawić się dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego w postaci bolesnych podrażnień czy nadmiernych skurczów. Po zastosowaniu ruty zwyczajnej zgłaszano także zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego takie jak zawroty głowy, omdlenia, senność, zaburzenia snu czy znaczne pogorszenie nastroju. 

Ruta zwyczajna — interakcje z lekami i innymi ziołami

Nie stosuj preparatów zawierające w swoim składzie ziele ruty zwyczajnej, jeśli leczysz się kardiologicznie, np. przyjmujesz leki obniżające ciśnienie krwi, ze względu możliwość nadmiernego spadku ciśnienia. Zrezygnuj ze stosowania ruty zwyczajnej także, jeśli leczysz się z powodu zaburzeń depresyjnych, ze względu na możliwość wystąpienia niebezpiecznych interakcji. 

Jeśli masz wątpliwości co do bezpieczeństwa stosowanych przez siebie preparatów, pamiętaj, że zawsze możesz skonsultować swoje obawy z lekarzem lub farmaceutą.

Ruta zwyczajna w Ziołopedii – podsumowanie

Ruta zwyczajna, znana już od czasów starożytnych, stosowana jest w postaci naparu w dolegliwościach ze strony układu pokarmowego, w szczególności dróg żółciowych. Ziele ruty zwyczajnej ma szerokie właściwości lecznicze, takie jak aktywność przeciwzapalna, przeciwutleniająca, przeciwbakteryjna, przeciwbiegunkowa czy przeciwnowotworowa. Ziele ruty może być także stosowane w sytuacjach wyczerpania nerwowego, rozkojarzenia, przewlekłego stresu i zmęczenia.

Bibliografia

1. Matławska I. Farmakognozja. Wydawnictwo: Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008.
2. Ruta zwyczajna Ruta graveolens L. (Rutaceae). Katalog Roślin Leczniczych. https://www.umcs.pl/pl/ruta-zwyczajna,22726.htm (Dostęp 1.05.2024 r.)
3. Shabir A.P., Jalal B., Ghufran A., Najeeb J. i in. "Ruta graveolens: from Traditional System of Medicine to Modern Pharmacology: an Overview". American Journal of PharmTech Research. 2012; 2(2).
4. Graeme T., Denham A., Whitelegg M. "Ruta graveolens, rue". The Western Herbal Tradition: 2000 Years of Medicinal Plant 2016. https://www.researchgate.net/publication/288207586 (Dostęp 1.07.2024 r.)
5. Mailk S. Nilce Ribeiro M. i in. "Ruta graveolens: Phytochemistry, Pharmacology, and Biotechnology". Transgenesis and Secondary Metablism 2017: pp. 1-28. https://www.researchgate.net/publication/312020323 (Dostęp 1.07.2024 r.)
6. Fawzi Husein N., Rashad Al-Rawashdeh i in. "Ruta graveolens methanol extract, fungal-mediated biosynthesized silver nanoparticles, and their combinations inhibit pathogenic bacteria". Journal of Advanced Pharmacy Education & Research 2023. 

Autor