Glukagon - działanie hormonu, niedobór, badanie

Glukagon - co to za hormon?

Glukagon jest jednym z ważniejszych hormonów w naszym organizmie. Wraz z insuliną odpowiada za regulację gospodarki węglowodanowej. To hormon uwalniany przez trzustkę, a dokładniej przez komórki alfa wysp trzustkowych. Należy do polipeptydów, składających się z 29 aminokwasów. Działa przeciwstawnie do insuliny, która z kolei jest uwalniana przez komórki beta trzustki. 

U osób zdrowych i stosujących prawidłowo zbilansowaną dietę, poziom glukagonu utrzymuje się w organizmie na w miarę stałym poziomie i nie podlega dużym wahaniom dobowym. Głównym czynnikiem regulującym jego uwalnianie jest stężenie glukozy we krwi. 
W momencie niedocukrzenia (gdy poziom cukru we krwi jest za niski) następuje uwalnianie przez komórki alfa trzustki glukagonu i wzrost jego stężenia we krwi. 

Spadek stężenia glukagonu we krwi możemy zaobserwować w momencie hiperglikemii. Pozostałe czynniki, które hamują uwalnianie glukagonu przez komórki alfa to m.in wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych, insulina, sekretyna czy somatostatyna.

Działanie glukagonu na wątrobę

Działanie tego hormonu jest ukierunkowane na wątrobę, ponieważ to tam znajdują się zapasy glikogenu, czyli wielocukru zbudowanego z cząsteczek glukozy, która jest niezwykle istotna dla odpowiedniej pracy wielu narządów. 

Glukagon podnosi poziom cukru we krwi poprzez uwalnianie glukozy z jej zapasów zawartych w glikogenie. Proces ten nazywa się glikogenolizą. Innym istotnym procesem pobudzanym przez glukagon jest glukoneogeneza, czyli synteza glukozy ze związków nie będących cukrami. Glukagon nasila ten proces poprzez uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych z tłuszczów na drodze lipolizy.

Glukagon i jego wpływ na inne narządy

Glukagon wywiera również wpływ na układ pokarmowy, sercowo-naczyniowy czy wydalniczy. Wysokie stężenie tego hormonu hamuje motorykę żołądka oraz jelit, zwiększa częstotliwość i siłę skurczu serca oraz wykazuje działanie moczopędne i sodopędne.

Jakie sytuacje prowadzą do niedoboru glukagonu?

Obniżone stężenie glukagonu we krwi obserwuje się niezwykle rzadko. Główną przyczyną jest przyjmowanie zbyt dużej ilości jednostek insuliny przez ciężarną kobietę, co może doprowadzić do zaburzeń u nowonarodzonych dzieci.

W momencie ciężkiej hipoglikemii, która u cukrzyka wynika z podania zbyt dużych dawek insuliny w stosunku do zjedzonego pokarmu, konieczne staje się domięśniowe podanie glukagonu w celu zwiększenia jego stężenia. Jest to istotne w momencie gdy pacjent jest nieprzytomny i nie może doustnie przyjąć glukozy.

Niedobór glukagonu można zaobserwować także w przebiegu przewlekłego zapalenia trzustki.

W jaki celu wykonuje się badanie poziomu glukagonu?

Badanie poziomu glukagonu zwykle zleca lekarz rodzinny lub diabetolog w momencie podejrzenia pewnych jednostek chorobowych. Oznaczenie stosuje się w diagnostyce cukrzycy, a także nowotworów przewodu pokarmowego, tarczycy czy nadnerczy. Jest to badanie szczególnie istotne przy zdiagnozowaniu nowotworu neuroendokrynnego trzustki (glucagonoma). Jest to nowotwór najczęściej złośliwy, wywodzący się z komórek alfa trzustki. Wykazuje on aktywność hormonalną, co powoduje że w badaniach laboratoryjnych stężenie glukagonu jest nieprawidłowe (norma stężenia glukagonu we krwi u osób zdrowych wynosi 50-100 ng/l).

W niektórych przypadkach wykonywany jest również test z glukagonem, który pozwala określić rodzaj cukrzycy, na którą choruje pacjent. Badanie polega na oznaczeniu z próbki krwi pacjenta peptydu C na czczo oraz 6 minut po podaniu domięśniowo 1 mg glukagonu. Test służy do oceny wydzielniczej funkcji komórek beta trzustki na bodziec, który działa przeciwnie.

W momencie występowania niepokojących objawów, warto porozmawiać ze specjalistą, który zleci odpowiedni panel badań diagnostycznych.