Arnika górska — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Arnika górska — właściwości

W lecznictwie stosowane są płynne wyciągi z kwiatów arniki. Roślina ta zawiera wiele leczniczych substancji, takich jak: garbniki, flawonoidy, goryczki, fenolokwasy, karotenoidy, a także olejki eteryczne. Ekstrakty z kwiatów arniki mają właściwości przeciwzapalne, które są uwarunkowane obecnością przede wszystkim helenaliny i jej pochodnych. Związki te hamują aktywację czynników regulujących wydzielanie cytokin prozapalnych. Zawarte w kwiatach laktony inaktywują enzymy odpowiedzialne za szlak przemian metabolicznych kwasu arachidonowego prowadzących do powstawania czynników prozapalnych. Ekstrakt z kwiatów arniki blokuje aktywność histaminy i zapobiega migracji innych czynników prozapalnych.

Obecne w kwiatach arniki flawonoidy mają działanie synergistyczne z laktonami, dzięki czemu wzmacniają aktywność farmakologiczną tego surowca. Ekstrakty z kwiatów arniki mogą być wykorzystywane w takich dolegliwościach jak: siniaki, skręcenia, stłuczenia, zapalenia dziąseł, afty, czyraki, bóle reumatyczne czy stany po ukąszeniach owadów. Jako żel arnika polecana jest w bólach mięśni pojawiających się po intensywnym wysiłku fizycznym. Wykazano także zasadność użycia kwiatów arniki w przewlekłych stanach zapalnych żył. Maść z arniki przynosi korzyści u pacjentów z objawami przewlekłego zapalenia żył, które objawia się mrowieniem, cierpnięciem i opuchlizną nóg.

Arnika górska — jak wygląda i skąd pochodzi? 

Arnika górska (łac. Arnica montana L.) jest rośliną z rodziny astrowatych (łac. Asteraceae). Nazywana jest również kupalnikiem górskim, trankiem górskim lub pomornikiem.

Roślina ta występuje na terenach górskich i podgórskich Europy. W Polsce arnikę tą można spotkać na Pomorzu, w Karpatach, Sudetach czy w Bieszczadach. Arnika górska jest gatunkiem światłolubnym, preferującym gleby bielicowe, rdzawe i brunatne. Charakteryzuje się krótką łodygą o wysokości od 20 do 60 centymetrów oraz małymi, pomarańczowo-żółtymi kwiatami. Zbiory tej rośliny odbywają się w okresie letnim, w czerwcu i lipcu.

Wykorzystywanym surowcem farmakologicznym są suszone kwiaty arniki (łac. Arnicae flos) oraz ziele arniki (łac. Arnicae herba).

Arnika górska — działanie, wskazania do stosowania

Substancje czynne arniki łatwo wchłaniają się przez naskórek, skąd docierają do naczyń włosowatych. Działają wzmacniająco, a także sprzyjają resorpcji płynu wysiękowego w przypadku uszkodzenia ich ścianek. Preparaty z arniką działają głównie:

• przeciwobrzękowo;
• przeciwzakrzepowo;
• bakteriostatyczne;
• fungistatyczne;
• immunostymulująco.

Tymol i kwas chlorogenowy znajdujący się w wyciągu z arniki wykazują właściwości dezynfekujące. Jako dodatek wykorzystuje się ją w płynach do płukania ust dzięki czemu, pomaga zwalczyć zapalenie dziąseł, a także owrzodzenia jamy ustnej. Preparaty z wykorzystaniem arniki można również stosować doustnie, by wspomóc proces trawienia. Zawarte w tej roślinie substancje pobudzają wydzielanie soków żołądkowych. 

Arnika górska na obrzęki i stany zapalne

Obecna w wyciągu z kwiatów arniki helenalina jest związkiem o działaniu przeciwzapalnym, a także przeciwobrzękowym. To ostatnie potwierdzono m.in. w badaniach in vivo z udziałem szczurów i myszy.

Arnika górska na bóle stawów

W jednym z badań porównywano efekty leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów z wykorzystaniem żelu z arniki lub ibuprofenu. Wyniki wskazywały, że żel z arniki prawdopodobnie przynosi podobne korzyści, jak leczenie ibuprofenem, przy zbliżonej liczbie działań niepożądanych. Efekt przeciwbólowy żelu zawierającego wyciąg z arniki obserwowano w badaniach na myszach i szczurach.

Arnika górska na wzmocnienie naczyń krwionośnych

Związki zawarte w arnice górskiej mają zdolność przenikania do głębszych warstw skóry i naczyń krwionośnych. Wykazano, że nie tylko wzmacniają one ściany naczyń włosowatych, lecz w przypadku uszkodzeń hamują przenikanie osocza przez łożysko żylne i tym samym zmniejszają obrzęki oraz ograniczają ich bolesność. Co więcej, związki zawarte w arnice przeciwdziałają agregacji płytek krwi i zapobiegają powstawaniu zakrzepów żylnych. Taki efekt obserwowano m.in. z wykorzystaniem żelu z arniki. Właśnie dlatego żel arnikowy polecany jest na zwichnięcia, krwiaki i siniaki, obrzęki.

Arnika górska w kosmetyce

Arnika znalazła także zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. Jest ona stosowana w kosmetykach do cery naczynkowej oraz w kremach nawilżających do dziennego i nocnego stosowania. Żel z arniką pod oczy przeznaczony jest do pielęgnacji płytko unaczynionej skóry okolic oczu, skłonnej do tworzenia się cieni. Działa kojąco i łagodząco, zmniejsza cienie i tzw. worki pod oczami, minimalizuje skłonność do powstawania podpuchnięć skóry powiek. Napar z arniki może być stosowany do przecierania skóry, zamiast toniku. Jej dodatek znajdziemy także w produktach pielęgnacyjnych do włosów. Jest doskonałym preparatem do płukania przetłuszczającej się skóry głowy.

Arnika górska — jak dawkować?

Napar z arniki górskiej

Dostępny w aptekach suszony koszyczek arniki przeznaczony jest do przygotowania naparu do stosowania na skórę. 4 łyżki surowca należy zalać 200 ml wrzącej wody i naparzać przez 10-15 minut. Z tak przygotowanego naparu może przygotować okłady na skórę. Naparu nie powinno się stosować na rany.

Maść arnikowa

Maść arnikową stosuje się pomocniczo w stłuczeniach, skręceniach, a także na ukąszenia owadów i w dolegliwościach reumatycznych. Zaleca się smarować skórę maścią 2-4 razy dziennie. Nie należy stosować maści na uszkodzoną skórę i rany.

Nalewka z koszyczka arniki

Nalewki z koszyczka arniki mimo nazwy nie stosuje się wewnętrznie. Tradycyjnie stosuje się ją w formie okładów na skręcenia, stłuczenia, krwiaki, obrzęki, a także na stany zapalne żył i na ukąszenia owadów. Rozcieńczoną z wodą nalewkę arnikową można stosować do płukania jamy ustnej w zapaleniu dziąseł i aftach.

Do przygotowania okładów należy rozcieńczyć nalewkę arnikową wodą (od 3 do 10-krotnie), zwilżyć uzyskanym płynem czystą gazę i przykładać na miejsca zmienione chorobowo.

Do płukania ust nalewkę arnikową należy rozcieńczyć 10-krotnie. Roztworu nie należy połykać.

Leki i suplementy zawierające arnikę górską

W aptekach dostępne są liczne preparaty z arniki pod postacią kremów i maści, płukanek czy nalewek. Można również nabyć koszyczek arniki w formie suszu do zaparzania.

Arnika górska w ciąży

Ze względu na brak wystarczających dowodów na bezpieczeństwo stosowania arniki w okresie ciąży, odradza się stosowanie arniki górskiej kobietom w ciąży i karmiącym piersią.

Arnika górska — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniem do stosowania arniki górskiej jest nadwrażliwość na rośliny z rodziny astrowatych.

Maści arnikowej nie powinno się stosować u dzieci poniżej 12. roku życia.

Arnika górska — możliwe działania niepożądane

Po zastosowaniu arniki górskiej możliwe jest wystąpienie reakcji alergicznej, manifestującej się zaczerwienieniem i świądem skóry. Przy zastosowaniu naparu na większą powierzchnię ciała może nastąpić podwyższenie temperatury lub zapalenie kontaktowe skóry.

Arnika górska — interakcje z lekami i innymi ziołami

Brak danych na temat potencjalnych interakcji arniki górskiej stosowanej zewnętrznie z lekami i innymi ziołami.

Arnika górska w Ziołopedii — podsumowanie 

Arnika górska jest wszechstronną rośliną o licznych właściwościach korzystnych dla zdrowia. Stosowana zewnętrznie pomaga złagodzić obrzęki i siniaki, przyspiesza gojenie się ukąszeń owadów, a także pomaga w pielęgnacji cery naczynkowej. Należy jednak pamiętać o tym, że arnikę stosuje się wyłącznie zewnętrznie.

Bibliografia

1. Nawrot J., Gornowicz-Porowska J., Kroma A., Nowak G. (2021). Arnika Górska jako roślina lecznicza. Post Fitoter; 22(1) s.32-35.
2. Weremczuk-Jeżyna I., Wysokińska H. (2004). Kultury korzeni transformowanych Arnica montana L. - izolacja metabolitów wtórnych. Biotechnologia, 2 (65), s. 54-60.
3. Forycka A., Szczyglewska D., Buchwald W. (2004). Ocena wybranych populacji arniki górskiej występujących na terenie Polski. Zeszyty problemowe postępów nauk rolniczych, 497, s. 223-230.
4. M. Krauze-Baranowska, K. Kimel. Arnika górska i jej znaczenie lecznicze w świetle badań naukowych. Farmacja Polska, Tom 78, nr 9, 2022: s. 491-502.
5. Kriplani, P., Guarve K, Baghael, U.S. (2017). Arnica montana L. – a plant of healing: review. Journal of Pharmacy and Pharmacology, 69, s. 925-945.

Autorzy