Mak lekarski — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie
Każdy z nas kojarzy, jak wygląda mak polny — jego charakterystyczne, czerwone kwiaty są zapowiedzią nadchodzącego lata. Z farmakologicznego punktu widzenia dużo ciekawszym makiem jest jednak mak lekarski. Jest on surowcem leczniczym wykorzystywanym do wytwarzania niektórych leków przeciwbólowych i przeciwkaszlowych. Jakie właściwości, działanie i zastosowanie posiada dodatkowo mak lekarski?
Mak lekarski — właściwości
Mak lekarski ze względu na swoje farmakologiczne właściwości jest najważniejszym gatunkiem ze swojego rodzaju. Używany jest on do pozyskiwania opium, z którego pozyskuje się niektóre substancje przeciwbólowe. Mak lekarski zawiera liczne alkaloidy np. alkaloidy benzyloizochinolinowe, takie jak kodeina, morfina, papaweryna, tebaina czy rhoeadyna.
Wspomniana morfina i kodeina wiążą się z receptorami opioidowymi w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN), co powoduje silne działanie przeciwbólowe. Ponadto substancje te działają narkotycznie, co w konsekwencji powoduje, że mak lekarski jest obiektem zainteresowania wśród narkomanów. Uprawa maku lekarskiego jest pod ścisłą kontrolą. Zawarta w roślinie tebaina jest prekursorem niektórych opioidowych leków przeciwbólowych, takich jak oksykodon czy buprenorfina.
Mak lekarski — jak wygląda i skąd pochodzi?
Mak lekarski (łac. Papaver somniferum), znany jest również pod nazwą mak ogrodowy. Roślina ta należy do rodziny makowatych (łac. Papaveraceae). Mak lekarski uprawiany jest w Afganistanie, Iranie, Chinach, Turcji i Indiach, głównie w celu otrzymania opium. W Europie uprawiany jest głównie w celach przemysłowych.
Mak lekarski jest rośliną jednoroczną, która osiąga nawet do 1,5 metra wysokości. Posiada długie, owłosione łodygi, które zawierają charakterystyczny mleczny sok. Liście, wyłącznie łodygowe są nieregularnie karbowane. Kwiaty są duże, 4-płatkowe, mogą mieć czerwony, różowy, biały lub jasnofioletowy kolor. Owocem jest charakterystyczna, wielu osobom znana, duża torebka tzw. makówka, która zawiera liczne nasiona.
Mak lekarski — działanie, wskazania do stosowania
Mak lekarski głównie stosowany jest w przemyśle farmaceutycznym do produkcji niektórych leków np. kodeiny, morfiny, oksykodonu czy buprenorfiny. Te substancje stosowane są w leczeniu bólu o różnym stopniu nasilenia, od słabego do bardzo silnego bólu przewlekłego, a także kaszlu. Ponadto, buprenorfina stosowana jest w anestezjologii do znieczulenia pacjenta. Mak lekarski działa również rozkurczająco, co jest wykorzystywane przy różnych stanach spastycznych. Surowcem leczniczym są nasiona i sok mleczny maku.
Mak lekarski na ból
Alkaloidy maku lekarskiego działają przeciwbólowo, co sprawdzi się przy różnego pochodzenia bólach takich, jak bóle fantomowe, bóle brzucha, nerek, bólach ogólnych np. po operacji, a także w bólach przewlekłych. Są to jednak bardzo silnie działające substancje lecznicze, najczęściej dostępne wyłącznie z przepisu lekarza.
Mak lekarski na kaszel
Mak lekarski był stosowany u dzieci w przypadku kaszlu. Roślina ta działa przeciwkaszlowo, głównie ze względu na obecną w nim kodeinę. Jest to substancja o wysokim potencjale uzależniającym, z tego powodu zaleca się sięganie po preparaty o bezpieczniejszym profilu działania.
Mak lekarski jako narkotyk
Mak lekarski, jak już wcześniej wspomniano, działa narkotycznie. Z tego powodu wiele osób uprawia go nielegalnie w celu wytworzenia narkotyku, jakim jest heroina. Heroina to substancja, która wytwarzana jest z morfiny, pozyskiwanej z nasion maku. Przy krótkim stosowaniu heroina może spowodować suchość w ustach, euforię, mdłości, wymioty, a także spowolnienie oddechu. Przy długotrwałym stosowaniu, może doprowadzić do zapadnięcia żył, a w konsekwencji do ropni, zapalenia płuc, choroby wątroby lub nerek, infekcji błony śluzowej czy zaparć. Po zastosowaniu łącznie z alkoholem może dojść do spowolnienia akcji serca, śpiączki, a nawet do śmierci. Lekiem dla osób uzależnionych jest m.in. metadon, buprenorfina i naltrekosn.
Obecnie uprawa maku lekarskiego podlega ścisłej kontroli i monitorowaniu.
Mak lekarski — jak dawkować?
Nie należy samodzielnie przyjmować nasion maku lekarskiego, natomiast, co ciekawe, wytłaczany z maku olej można bezpiecznie spożywać. Ma on charakterystyczny, orzechowy smak. Olej makowy należy spożywać wyłącznie na zimno. Sprawdzi się idealnie do sałatek, przystawek i zimnych dań. Należy pamiętać o przechowywaniu go w lodówce.
Leki i suplementy zawierające mak lekarski
Wytwarzane z maku lekarskiego substancje np. kodeina czy morfina, dostępne są w postaci produktów leczniczych, w zależności od substancji — dostępnych na receptę lub jako lek OTC. Ponadto, na rynku dostępny jest olej makowy, który można zakupić w aptece, jak i sklepach spożywczych.
Mak lekarski w ciąży
Nie należy przyjmować maku lekarskiego w ciąży, ponieważ roślina ta może działać nasennie, a także psychotycznie, w stopniu umiarkowanym. Może to być niebezpieczne zarówno dla ciężarnej, jak i płodu.
Mak lekarski — przeciwwskazania i środki ostrożności
Mak lekarski nie powinien być przyjmowany samodzielnie, ze względu na jego silne działanie przeciwbólowe i uzależniające. Preparaty zawierające w swoim składzie pochodne opium — morfina, buprenorfina są wydawane jedynie z przepisu lekarza i należą do leków tzw. „ścisłego zarachowania”. Preparaty z kodeiną, mimo że dostępne są bez recepty, również powinny być stosowane z należytym umiarem.
Mak lekarski — możliwe działania niepożądane
Tak, jak wcześniej wspomniano, mak lekarski działa narkotycznie. Z tego powodu nie należy przyjmować tej rośliny, a także przetworów z niej (z wyjątkiem oleju) na własną rękę.
Mak lekarski — interakcje z lekami i innymi ziołami
Brakuje danych dotyczących możliwych interakcji maku lekarskiego z lekami, bądź innymi ziołami.
Mak lekarski w Ziołopedii — podsumowanie
Mak lekarski znany był już w medycynie ludowej. Nasi przodkowie wykorzystywali go w celach narkotycznych, a także w leczeniu bólu, kaszlu i biegunek. Obecnie, roślina ta jest surowcem wykorzystywanym w przemyśle farmaceutycznym do produkcji niektórych leków przeciwbólowych czy przeciwkaszlowych. Niestety, mak lekarski cieszy się również zainteresowaniem wśród wytwórców heroiny, do której produkcji jest on wymagany.
Bibliografia
- Dąbrowski, G., Czaplicki, S., & Konopka, I. (2020). Composition and quality of poppy (Papaver somniferum L.) seed oil depending on the extraction method. LWT, 134, 110167.
- S., Özçelik, B., Painuli, S., Semwal, P., Imran, M., Gondal, T. A., Emamzadeh-Yazdi, S., Lapava, N., Yousaf, Z., Kumar, M., Eid, A. H., Al-Dhaheri, Y., Suleria, H. A. R., Del Mar Contreras, M., Sharifi-Rad, J., … Cho, W. C. (2022). Papaver Plants: Current Insights on Phytochemical and Nutritional Composition Along with Biotechnological Applications. Oxidative medicine and cellular longevity, 2022, 2041769. https://doi.org/10.1155/2022/2041769Butnariu, M., Quispe, C., Herrera-Bravo, J., Pentea, M., Sarac, I., Küşümler, A.
- Papaver somniferum. Materia Medica Opoliensis. Dostępne na: https://mmo.uni.opole.pl/details?item=gatunki&id=585 (Dostęp 25.04.24)
- Heroine. National Institute on Drug Abuse. Dostępne na: https://nida.nih.gov/research-topics/commonly-used-drugs-charts#heroin (Dostęp 25.04.24)
Autor
Redakcja KtoMaLek.pl - Zespół redakcyjny KtoMaLek.pl tworzą doświadczeni farmaceuci, którzy specjalizują się w różnych obszarach tematyki zdrowotnej. Doświadczenie zdobyte w zawodzie oraz wiedza uzyskana podczas studiów farmaceutycznych, pozwalają na tworzenie merytorycznych treści zgodnych z EBM (and. Evidence-based Medicine), opartych na rzetelnych źródłach — aktualnych badaniach naukowych, branżowych podręcznikach i książkach. Za praktyką podążają również pasja i niesłabnąca chęć do poszerzania wiedzy oraz dzielenia się nią z pacjentami. Dzięki temu użytkownicy otrzymują dostęp do ciekawych i angażujących materiałów edukacyjnych.
