Chaber bławatek — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Chaber bławatek — właściwości

Analiza chemiczna różnych części chabra bławatka wykazała, że roślina jest bogata w wiele proleczniczych związków. Wśród najważniejszych należy wymienić:

• flawonoidy (apigenina, hispidulina, rutozyd, kwercetyna),
• antocyjany (cyjanina, pelargonina),
• związki fenylopropanowe, 
• kwasy aromatyczne (pochodne kwasu kawowego, kwas wanilinowy, salicylowy, benzoesowy),
• aminokwasy,
• cukry (glukoza, fruktoza, sacharoza),
• kumaryny (skopoletyna, umbeliferon),
• sole mineralne (magnez, wapń, potas, sód, żelazo, mangan i cynk).

Chaber bławatek — jak wygląda i skąd pochodzi?

Chaber bławatek (łac. Centaurea cyanus L.) jest rośliną z rodziny astrowatych (łac. Asteraceae). Pochodzi z Europy i Bliskiego Wschodu, w Stanach Zjednoczonych jest kwiatem ogrodowym. Chaber obecnie uprawiany jest na całym świecie. Roślina znana jest od czasów starożytnego Egiptu jako symbol życia i płodności. Przedstawiano ją na freskach, fajansie i ceramice. Floryści używali bławatków do dekoracji grobów.

Chaber bławatek może być opisywany w gwarach ludowych jako głowacz, jasieniec, wołoszek, macoszka, samosiejek, wawer, wasilek. Traktowany jest jako pospolity chwast polny — często można go dostrzec na polach uprawnych wśród zbóż. Chaber charakteryzuje się cienką i prostą łodygą, rozgałęziającą się ku górze, którą porastają równowąskolancetowate, szarozielone liście. Roślina ta kwitnie od maja do września, dając charakterystyczne kwiaty o ciemnobłękitnej barwie.

Surowcem lekarskim jest kwiat bławatka bez kielicha (Flos Cyani sine calicis, Flos Cyani).

Chaber bławatek a mitologia

Naukowa nazwa rodzaju Centaurea wywodzi się z historii centaura Chirona, doradcy Achillesa. Według greckiego mitu Achilles został zraniony zatrutą strzałą, a jego ranę zagojono za pomocą roślin bławatka. Nazwa gatunkowa cyanus została nadana ze względu na intensywnie niebieski kolor kwiatów.

Chaber bławatek — działanie, wskazania do stosowania

Na przestrzeni stuleci chaber dał się poznać jako roślina posiadająca szerokie zastosowanie w medycynie ludowej. Jego najważniejsze właściwości lecznicze to między innymi:

• przeciwbakteryjne — działanie potwierdzone w warunkach in vitro przez występującą w roślinie centaurocyjaninę — związek wykazywał aktywność wobec bakterii Escherichia coli i Staphylococcus aureus;
• przeciwzapalne — wykazano, że związki zawarte w kwiatostanach odpowiadają za hamowanie obrzęków;
• antyserotoninergiczne — w trakcie badań zasugerowano przeciwdepresyjne działanie niektórych związków występujących w bławatku;
• przeciwutleniające —; w badaniach in vitro związki aktywne chabra bławatka wykazały wysoką aktywność przeciwutleniającą, porównywaną do związków Camellia sinensis (zielonej herbaty);
• gastroprotekcyjne — badania przedkliniczne na szczurach z owrzodzeniem żołądka wykazały bardzo silne działanie gastroprotekcyjne (powyżej 80%) przypisywane przede wszystkim polisacharydom. Ponadto, udowodniono wysoki wpływ polifenoli na głębokie, umiarkowane i powierzchowne zmiany w błonie śluzowej żołądka, a także okazały się skuteczniejsze w przeciwdziałaniu pojawienia się głębokiej martwicy (w porównaniu z ranitydyną, substancją powszechnie stosowaną przy problemach z żołądkiem);
• moczopędne — w badaniach udowodniono niewiele większą (o 18%) skuteczność hydrochlorotiazydu (leku moczopędnego, stosowanego m.in. w terapii nadciśnienia) w objętości wydalanego moczu oraz wydalanego sodu i potasu.

Chaber bławatek na podrażnione oczy i skórę

Surowcem, który nadal cieszy się popularnością we współczesnym ziołolecznictwie, jest kwiat chabra bławatka. Zewnętrznie może być stosowany jako środek przeciwzapalny i ściągający przy dolegliwościach oczu, a także oczyszczający skórę (np. w tonikach do twarzy). Kwiat chabra łagodzi zapalenie spojówek i powiek, a także przynosi ulgę napiętym, zmęczonym i podpuchniętym oczom (znajduje się w wielu produktach kosmetycznych pod oczy i na powieki). Roślinę też można też stosować zewnętrznie w pielęgnacji trudno gojących się ran, owrzodzeń, a także zmian grzybiczych skóry. 

Chaber bławatek na problemy z układem moczowym

Suszone kwiaty bławatka wykazują słabe działanie moczopędne, jak również antybakteryjne i przeciwzapalne, dlatego bywa wykorzystywany pomocniczo w leczeniu infekcji i stanów zapalnych dróg moczowych oraz zaburzeń pracy nerek. Roślina ta może się okazać pomocna w przebiegu łagodnego zapalenia pęcherza moczowego lub jako wsparcie w leczeniu stanów zapalnych nerek i kamicy nerkowej.

Chaber bławatek na schorzenia jamy ustnej

Zawarte w kwiatach chabra bławatka związki działają przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie, łagodząc obrzęki i stany zapalne. Napar z chabra można więc stosować jako płyn do płukania jamy ustnej w przypadku stanów zapalnych i krwawienia dziąseł, grzybicy jamy ustnej oraz owrzodzeń.

Działanie przeciwzapalne i łagodzące kwiatów chabra bławatka można też wykorzystać jako leczenie wspomagające w przebiegu zapalenia gardła.

Chaber bławatek — jak dawkować?

W aptece dostępne są wysuszone kwiaty bławatka w postaci suszu do zaparzania, na którego bazie można przygotować napar. Wystarczy 2 łyżeczki kwiatów (około 0,4 grama) zalać 200 ml wrzącej wody i naparzać pod przykryciem przez około 10 minut. Tak przygotowaną herbatę z chabra bławatka można pić raz dziennie.

Suplementy diety i wyroby medyczne z dodatkiem chabra bławatka należy dawkować zgodnie z zaleceniami producenta.

Leki i suplementy zawierające chaber bławatek

Chaber bławatek w ciąży

Brakuje danych na temat stosowania chabra bławatka w okresie ciąży. Z tego powodu nie zaleca się stosowani tej rośliny u kobiet ciężarnych oraz karmiących piersią.

Chaber bławatek — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniem do stosowania chabra bławatka jest uczulenie na rośliny z rodziny astrowatych.

Chaber bławatek — możliwe działania niepożądane

Zastosowanie kwiatów chabra bławatka może wywołać reakcję uczuleniową w postaci świądu skóry i wysypki. Stosowane wewnętrznie w postaci naparu mogą powodować dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego – nudności, ból brzucha, wymioty.

Chaber bławatek — interakcje z lekami i innymi ziołami

Brakuje danych na temat możliwych interakcji między chabrem bławatkiem a produktami leczniczymi. Jeżeli przyjmujemy leki, stosowanie tego zioła należy omówić z lekarzem prowadzącym.

Chaber bławatek w Ziołopedii — podsumowanie

Choć chaber bławatek to pospolity chwast, jest chętnie wykorzystywany w ziołolecznictwie, najczęściej w kontekście problemów skórnych. Ma szerokie zastosowanie w medycynie ludowej, lecz narzazie brakuje badań klinicznych, które potwierdzałyby jego lecznicze zastosowania.

Bibliografia

1. Jaroniewski W. "Chaber bławatek - chwast i roślina lecznicza". Wiadomości Zielarskie 1993/35/06: s. 16.
2. Pisulewska E., Puchalska H. "Chwasty - zioła jako źródło substancji czynnych wykorzystywanych w kosmetyce i sztuce kulinarnej". Wieś i Doradztwo. Pismo Małopolskiego Stowarzyszenia Doradztwa Rolniczego 2004 (2): s. 34-38.
3. Klimas R., Rabiskovi M., Civinskiene G., Bernatoniene J. "The diuretic effect of cornflower water extract". Medicina (Kaunas), 2007; 43(3): 221 - 5.
4. Lockowandt L. i in. "Chemical features and bioactivities of cornflower (Centaurea cyanus L.) capitula: The blue flowers and the unexplored non-edible part". Industrial Crops and Products, vol. 128, February 2019: s. 496-503.
5. Kohlmunzer S. Farmakognozja – podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013.

Autor