Biedrzeniec mniejszy — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Biedrzeniec mniejszy – właściwości

Surowcem używanym w celach leczniczych jest kłącze biedrzeńca (łac. Pimpinellae radix). Wysuszone kłącze jest źródłem licznych składników aktywnych. Zawiera m.in. spore ilości olejku eterycznego, furanokumaryn, pochodnych kumaryny i garbników. Pomimo palącego smaku biedrzeńca, w czasach średniowiecza był on jedną z chętniej używanych roślin leczniczych. Stosowano go w leczeniu dżumy, jak i na trudno gojące się rany. Kłącze biedrzeńca było podawane także zwierzętom, by dawały więcej mleka, jednak przy podaniu zbyt dużej ilości, mleko zmieniało zabarwienie na niebieskie, przez wzgląd na jedną z substancji czynnych rośliny — azulen. 

Biedrzeniec mniejszy – jak wygląda i skąd pochodzi?

Biedrzeniec mniejszy (łac. Pimpinella saxifraga) jest rośliną zielną, należącą do rodziny selerowatych (łac. Apiaceae). Powszechnie występuje w południowo-zachodniej Azji i całej Europie. Jest również pospolitym gatunkiem w Polsce. Biedrzeniec mniejszy jest często spotykany w miejscach słonecznych, na suchych zboczach, wrzosowiskach i przydrożach. Rośnie także w lasach sosnowych. Do wzrostu nie potrzebuje żyznej gleby, potrafi rozwijać się na podłożu jałowym. 

Biedrzeniec mniejszy jest byliną dorastającą do 50 cm wysokości. Jego łodyga w górnej części bywa bezlistna lub prawie bezlistna, a w części bliżej kłącza posiada liście pojedynczo lub podwójnie pierzaste. Kwitnienie biedrzeńca mniejszego przypada na okres od czerwca do września, a kwiaty są zebrane w baldach złożony koloru białego. Kwiaty na całej powierzchni są pokryte drobnymi włoskami, a ich brzegi są orzęsione. Owocami biedrzeńca są owalne rozłupki, osiągające od 1 do 2 mm. Owoce biedrzeńca anyżu, czyli rośliny z tej samej rodziny, są często wykorzystywane jako przyprawa. Kłącze byliny charakteryzuje się znaczną grubością i mocnym skręceniem. Jest także silnie rozgałęzione. Cechą szczególną biedrzeńca, jak również kilku innych roślin z rodziny selerowatych, jest zabarwienie wnętrza kłącza. Posiada kolor niebieski, ze względu na obecność azulenu.

Biedrzeniec mniejszy – działanie, wskazania do stosowania

Kłącze biedrzeńca jest obfite w wiele substancji aktywnych. Jest źródłem olejku eterycznego, bogatego w azulen i bisabolol, jak również związków fenolowych (izoeugenolu), kumaryn i furanokumaryn (pimpineliny, izopempineliny, bergapitenu). Ponadto w kłączu znajdują się garbniki, propylobenzen, flawonoidy oraz kwas chinowy i kawowy. 

Kłącze biedrzeńca mniejszego było stosowane już w średniowieczu w leczeniu wielu dolegliwości. Używano go do leczenia chorób układu oddechowego, a także zaburzeń ze strony układu pokarmowego. Biedrzeniec mniejszy łagodzi wzdęcia i bóle żołądka, pomaga także w procesie trawienia. Kłącze byliny wykazuje również działanie moczopędne. 

Współcześnie biedrzeniec mniejszy wykorzystuje się przy produkcji kosmetyków. Jest składnikiem kremów polecanych skórom wrażliwym i problematycznym. 

Biedrzeniec mniejszy w leczeniu schorzeń układu oddechowego

Za wpływ na układ oddechowy są odpowiedzialne saponiny zawarte w kłączu biedrzeńca mniejszego. Związki te pobudzają ruchy rzęskowe nabłonka oskrzeli i pobudzają odruch kaszlu, wspomagając usuwanie zalegającej wydzieliny. Działanie wykrztuśne biedrzeńca wynika także z zawartości olejku eterycznego w kłączu byliny. Dodatkowo niektóre związki zawarte w biedrzeńcu wykazują działanie przeciwdrobnoustrojowe, co może być pomocne w leczeniu objawów infekcji. Kłącze biedrzeńca działa także powlekająco, co jest stosowane w łagodzeniu suchości gardła i chrypki. 

Biedrzeniec mniejszy w zaburzeniach ze strony układu pokarmowego

Biedrzeniec mniejszy jest używany w problemach trawiennych. Składniki aktywne kłącza usprawniają motorykę przewodu pokarmowego, pobudzają procesy trawienne i działają żółciopędnie i wiatropędnie. Efekt taki jest zauważalny dla wyciągów wodnych, wodno-alkoholowych i alkoholowych. 

Biedrzeniec mniejszy jako składnik kosmetyków 

Kłącze biedrzeńca jest wykorzystywane do produkcji kosmetyków. Substancje o działaniu przeciwzapalnym, przeciwdrobnoustrojowym znalazły zastosowanie w pielęgnacji cery trądzikowych. Azulen zawarty w kłączu biedrzeńca łagodzi aktywne zmiany trądzikowe, jak i przeciwdziała wystąpieniu kolejnych wyprysków. Dodatkowo azulen działa na skórę kojąco i łagodzi zaczerwienienia, dlatego jego dodatek sprawdzi się również w przypadku skór wrażliwych i skłonnych do podrażnień. 

Biedrzeniec mniejszy – jak dawkować?

Biedrzeniec mniejszy jest dostępny w postaci suchego, rozdrobnionego kłącza. Odwar przygotowuje się poprzez zalanie 2,5 grama surowca 250 ml wody i doprowadzenie do wrzenia. Następnie gotuje się pod przykryciem 10-15 minut i odstawia na 5 minut. Napar można stosować raz na dobę. 

Leki i suplementy zawierające biedrzeniec mniejszy

Biedrzeniec mniejszy jest dostępny w wielu produktach do pielęgnacji skór wrażliwych i trądzikowych. Azulen zawarty w kosmetykach jest często pozyskiwany z kłącza biedrzeńca. Można także kupić kłącze biedrzeńca mniejszego w postaci sypkiego, rozdrobnionego surowca, z którego przygotowuje się napary lub po odpowiedniej obróbce wyciągi alkoholowe.    

Biedrzeniec mniejszy w ciąży

Nie ma badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania biedrzeńca mniejszego w ciąży. Używanie biedrzeńca mniejszego w ciąży wobec tego jest przeciwwskazane ze względu na ryzyko wystąpienia skurczów macicy i możliwe poronienia.

Biedrzeniec mniejszy – przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniem do stosowania biedrzeńca mniejszego jest okres ciąży i wiek poniżej 12. roku życia. Podczas stosowania biedrzeńca mniejszego należy zwrócić szczególną uwagę na przebywanie na słońcu. Obecność furanokumaryn w surowcu może powodować wystąpienie działania fototoksycznego i fotouczulającego, grożąc wystąpieniem oparzeń.

Biedrzeniec mniejszy – możliwe działania niepożądane

Do działań niepożądanych zalicza się możliwość wystąpienia reakcji fototoksycznych i fotouczulających. Przedawkowanie może wiązać się z następstwami efektu moczopędnego, tj. zaburzeniami gospodarki wodno-elektrolitowej. 

Biedrzeniec mniejszy – interakcje z lekami i innymi ziołami

Nie są znane interakcje kłącza biedrzeńca mniejszego z innymi lekami i ziołami. W razie wątpliwości warto zwrócić się o pomoc do lekarza lub farmaceuty. 

Biedrzeniec mniejszy w Ziołopedii – podsumowanie

Kłącze biedrzeńca mniejszego jest stosowane w lecznictwie od wielu lat. Surowiec jest ceniony ze względu na swoje działanie wykrztuśne oraz przeciwdrobnoustrojowe. Z powodzeniem jest wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym do produkcji preparatów przeznaczpnych do pielęgnacji cer wrażliwych i trądzikowych. Biedrzeniec mniejszy może być pomocny w  łagodzeniu dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Bibliografia

1. Ksouda G., Sellimi S., Merlier F., Falcimaigne-cordin A., Thomasset B., Nasri M., Hajji M. Composition, antibacterial and antioxidant activities of Pimpinella saxifraga essential oil and application to cheese preservation as coating additive. Food Chem. 2019;28:47–56. 
2. Wu J, Cao Z, Hassan SSU, Zhang H, Ishaq M, Yu X, Yan S, Xiao X, Jin HZ. Emerging Biopharmaceuticals from Pimpinella Genus. Molecules. 2023 Feb 6;28(4):1571. 

Autor