Płukanie zatok w walce z infekcjami – czy jest skuteczne?

Czym są zatoki przynosowe?

Zatoki przynosowe (łac. sinus paranasales) to przestrzenie pneumatyczne (powietrzne) znajdujące się w kościach twarzoczaszki, które połączone są z jamą nosową. Rozwijają się już w życiu płodowym, osiągając ostateczne wymiary w drugiej dekadzie życia. W obrębie zatok przynosowych wyróżnia się: parzyste zatoki czołowe oraz szczękowe, zatoki sitowe oraz zatokę klinową. W prawidłowych warunkach zatoki są jałowe, co oznacza, że nie powinny znajdować się w nich wirusy, bakterie oraz żadne inne chorobotwórcze patogeny.

Zatoki przynosowe pełnią wiele istotnych funkcji. Chronią mózgoczaszkę przed ewentualnymi urazami, nawilżają i ocieplają wdychane powietrze, a także wyrównują różnicę ciśnień.

Przyczyny zapalenia zatok

Przyczyną zapalenia zatok, podobnie jak przy większość infekcji górnych dróg oddechowych, mogą być wirusy, bakterie i grzyby, jak również alergia. Wśród wirusów do stanu zapalnego zatok najczęściej przyczyniają się rynowirusy, adenowirusy, koronawirusy lub wirusy grypy i paragrypy. Infekcje o podłożu bakteryjnym przeważnie są konsekwencją nadkażenia w trakcie infekcji wirusowej, zwykle odpowiadają za nie bakterie Streptococcus pneumoniae, Haemofilus influenzae i Moraxella catarrhalis. Infekcje grzybiczne diagnozowane są zdecydowanie rzadziej, dotyczą głównie pacjentów z upośledzoną odpornością bądź diabetyków. Nawracające stany zapalne zatok przynosowych to często konsekwencja źle leczonej alergii, jak również infekcji zębów pochodzenia korzeniowego, a nawet skrzywienia przegrody nosowej.

Jakie są objawy zapalenia zatok?

Wyróżnia się trzy typy zapalenia zatok: ostre, podostre i przewlekłe. Ostre zapalenie zatok rozpoczyna się gwałtownie, bez wcześniejszych objawów zwiastujących i trwa około 4. tygodnie. Forma podostra może przeciągnąć się do 8. tygodni, zaś infekcja trwająca dłużej niż 8. tygodni określana jest jako przewlekłe zapalenie zatok.

W przebiegu zapalenia zatok występuje uporczywy katar z gęstą wydzieliną, która może spływać po tylnej ścianie gardła, prowadząc do podrażnienia i wywołując kaszel. W wyniku obrzęku błony śluzowej oddychanie przez nos jest utrudnione, towarzyszą temu uczucie opuchnięcia twarzy, zwłaszcza w okolicy oczu, oraz zaburzenia węchu. Chory może odczuwać bolesny ucisk w okolicy czoła i nasady nosa, który nasila się przy schylaniu głowy. Jeżeli zainfekowane zostały zatoki szczękowe w okolicy zębodołu, pacjent może skarżyć się na ból zębów oraz nieprzyjemny zapach z ust. Zapaleniu zatok często przebiega z gorączką i ogólnym osłabieniem organizmu.

Kiedy warto płukać zatoki?

Płukanie zatok, inaczej irygacja zatok, jest bezpieczną metodą uzupełniającą leczenie objawów przeziębienia oraz zapalenia zatok przynosowych, może być też traktowane jako zabieg profilaktyczny. Pomoże w łagodzeniu objawów ostrego, podostrego i przewlekłego zapalenia zatok, nieżytu nosa w przebiegu przeziębienia bądź alergii, po zabiegach chirurgicznych zatok i nosa, a także w celu przepłukania nosa po przebywaniu mocno zapylonych i zakurzonych pomieszczeniach.

Co daje płukanie zatok?

Irygacja zatok pozwala usunąć zalegającą wydzielinę obecną przy nieżytach nosa i stanach zapalnych zatok, wszelkie alergeny oraz inne zabrudzenia, które dostają się do nosa. Dodatkowo roztwór do płukania zatok może działać przeciwobrzękowo, łagodząca, a także nawilżająco na śluzówkę nosa, co może pomóc np. na suchość nosa występującą w okresie grzewczym oraz będącą wynikiem częstego przebywania w pomieszczeniach klimatyzowanych. Niekiedy irygację przeprowadza się z wykorzystaniem gotowych leków np. antybiotyków.

Czym płukać zatoki?

W aptekach dostępne są gotowe zestawy do płukania zatok, a w ich skład wchodzą saszetki z proszkiem do przygotowania roztworu oraz irygator (np. Respimer Netiflow, Zatoxin Rinse, Irigasin, Fixsin, Gargarin Zatoki, HydroNasin Ksylitol, ZatoClear Med Irygacja). Podstawowym składnikiem tych produktów jest czysty chlorek sodu (NaCl), który może być wzbogacony o chlorek potasu, wapnia i magnezu, dwuwęglan sodu (sodę oczyszczoną), ksylitol. Przygotowuje się z nich roztwór izotoniczny bądź hipertoniczny. Roztwór izotoniczny (o niższym stężeniu NaCl) stosuje się w celu oczyszczenia jamy nosowej i zatok z alergenów, pyłu i innych zanieczyszczeń, zaś roztwór hipertoniczny (o wyższym stężeniu NaCl) skutecznie zmniejsza obrzęk śluzówki i udrażnia nos.

Zatoki można też płukać dostępną w aptekach solą fizjologiczną (KIN Sól fizjologiczna, Sól fizjologiczna RinoFlux), roztworem soli kuchennej lub rozcieńczoną wodą utlenioną, wykorzystując do tego celu dzbanek do płukania nosa (Rhino Horn). Równocześnie warto stosować preparaty doustne rozrzedzające wydzielinę zalegającą w zatokach (np. Sinupret, Sinulan forte, Sinavet).

Jak poprawnie płukać zatoki?

Niektórym płukanie zatok wydaje się zabiegiem wyjątkowo nieprzyjemnym i wręcz bolesnym, jednak poprawnie przeprowadzona irygacja nie boli i szybko udrażnia nos. Roztwór do irygacji powinien mieć temperaturę zbliżoną do temperatury ciała. Przed płukaniem trzeba dokładnie wydmuchać nos, aby płyn do irygacji mógł swobodnie przepływać. Pamiętajmy też, że po irygacji zatok nie należy przyjmować pozycji leżącej przez minimum godzinę, dlatego niewskazane jest wykonywanie tego zabiegu przed snem.

Zabieg najlepiej wykonywać nad umywalką lub wanną, z głową pochyloną do przodu. Butelkę (lub dzbanek) należy wypełnić roztworem do płukania zatok, a następnie przyłożyć końcówkę do jednego z otworów nosowych. Butelkę należy lekko ścisnąć, aby roztwór dostał się do nosa i wydostał drugim nozdrzem. W przypadku dzbanka do płukania woda będzie swobodnie przepływać z jednego nozdrza do drugiego. W czasie zabiegu trzeba oddychać przez usta. Jeżeli płyn dostanie się do gardła, nie połykamy go, lecz odkrztuszamy i wypluwamy. Płukanie wykonuje się na obu otworach nosowych. Po zakończonym płukaniu wydmuchujemy nos, resztki płynu do płukania wylewamy, a sprzęt do irygacji myjemy pod bieżącą wodą.

Przeciwwskazania do płukania zatok

Płukanie zatok to łagodna i bezpieczna metoda oczyszczania nosa i zatok, jednak istnieją nieliczne przeciwwskazania do stosowania tego zabiegu. Irygacja zatok jest niewskazana u osób cierpiących na częste krwawienia z nosa, zapalenie ucha oraz z uszkodzoną śluzówką nosa. Zabiegu nie powinny wykonywać osoby świeżo po operacji zatok lub jamy nosowej – należy kierować się zaleceniami lekarskimi. Również całkowita blokada nosa jest przeciwwskazaniem do zabiegu, ponieważ uniemożliwia poprawny odpływ roztworu z nosa.