Nagietek lekarski — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Nagietek lekarski — właściwości

Surowcem zielarskim są kwiaty języczkowe (łac. Calendulae flos) lub całe kwiatostany nagietka (łac. Calendulae anthodium), inaczej koszyczek nagietka. Pozyskuje się z nich nagietkowy olejek eteryczny (łac. Calendulae oleum) oraz żywicę (łac. Calendulae resina).
W skład kwiatów nagietka wchodzą m.in.:

• olejek eteryczny;
• saponiny triterpenowe (glukozydy i glukuronidy);
• karotenoidy, takie jak beta-karoten, likopen, ksantofil (którym kwiaty zawdzięczają swoją barwę);
• flawonoidy (rutyna, kwercetyna);
• fitosterole;
• kumaryny;
• kwasy organiczne i kwasy fenolowe;
• polisacharydy, związki śluzowe, gorycze;
• witamina C;
• związki mineralne, w tym znaczne ilości manganu.

Dzięki obecności powyższych substancji wyciągi z kwiatów nagietka wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwgrzybicze i antybakteryjne, antyoksydacyjne, łagodzące i regenerujące, jak również przeciwnowotworowe.

Nagietek lekarski — jak wygląda i skąd pochodzi?

Nagietek lekarski (łac. Calendula officinalis L.) jest rośliną jednoroczną, należy do rodziny astrowatych (łac. Astraceae), do której zaliczają się również rumianek, arnika, mniszek lekarski czy krwawnik pospolity. Dziko rosnący nagietek można spotkać w krajach basenu Morza Śródziemnego, z kolei jako roślina ozdobna występuje w Azji, Ameryce Południowej oraz innych krajach europejskich, w tym również w Polsce. W naszym klimacie nagietek zakwita późną wiosną i kwitnie do początku jesieni. Roślina ta osiąga niedużą wysokość, a jej łodyga i liście pokryte są włoskami wydzielniczymi, przez co wydają się one lepkie w dotyku. Kwiaty nagietka zebrane są w niewielkie koszyczki, ich płatki są barwy żółtej lub żółtopomarańczowej. Mają przyjemny, nieco balsamiczny zapach, a ponadto wabią owady i dostarczają pszczołom nektaru, spadzi i pyłku, dzięki którym powstaje miód.

Łacińska nazwa nagietka pochodzi od słowa kalendae, które oznacza pierwszy dzień miesiąca.

Nagietek lekarski — działanie, wskazania do stosowania

Nagietek od wieków wykorzystywany był w medycynie ludowej. Odwary z kwiatów nagietka stosowano na trudno gojące się rany i owrzodzenia, a także jako remedium na problemy żołądkowe.

Współcześnie nagietek stosuje się w rozmaitych uszkodzeniach skóry — stanach zapalnych, zranieniach i odmrożeniach, oparzeniach — przyspiesza bowiem procesy regeneracji naskórka, a także wspiera proces ziarninowania. Za sprawą działania przeciwzapalnego i łagodzącego sprawdza się też jako płukanka przy stanach zapalnych śluzówki jamy ustnej. Stosowany wewnętrznie działa wspomagająco przy schorzeniach przewodu pokarmowego. Może być też pomocny w zaburzeniach miesiączkowania oraz objawach związanych z menopauzą.

Nagietek lekarski na rany, stłuczenia, poparzenia

Stosowanie wyciągów z nagietka na skórę przyspiesza gojenie się ran, a także wszelakich otarć i stłuczeń, owrzodzeń, poparzeń i stanów zapalnych. Jego działanie wykorzystuje się też przy stanach zapalnych jamy ustnej i gardła oraz chorobach przyzębia (np. paradontoza), gdyż działa przeciwzapalnie i bakteriobójczo. W tym celu wystarczy przygotować napar z nagietka i płukać nim gardło lub jamę ustną. Może być też pomocny przy kobiecych infekcjach intymnych (grzybicy pochwy, rzęsistkowicy). Jako składnik kropli do oczu łagodzi podrażnienia i zapobiega nadmiernej utracie nawilżenia. Nagietek jest też wykorzystywany w produkcji preparatów na hemoroidy, gdyż łagodzi ból i stan zapalny, a także zmniejsza krwawienie. 

Nagietek lekarski na trawienie i ból brzucha

Wyciągi lub napary nagietka stosuje się m.in. wspomagająco w chorobach układu pokarmowego (np. choroba wrzodowa, stany zapalne dróg żółciowych). Wykazuje on działanie spazmolityczne, czyli rozkurczające mięśnie gładkie, dzięki czemu pomaga łagodzić ból występujący przy stanach skurczowych żołądka i krwawieniu menstruacyjnym. Nagietek działa również żółciopędnie, a także wzmaga produkcję soków żołądkowych i wspiera pracę wątroby, dlatego wskazany jest przy kłopotach trawiennych. W tym celu najlepiej sprawdza się napar z kwiatów nagietka, który można przygotować z suszu dostępnego w aptece.

Nagietek lekarski na skórę

Działanie łagodzące, przeciwzapalne i regeneracyjne nagietka wykorzystuje się również w kosmetyce. Wyciąg z kwiatów nagietka jest często spotykanym składnikiem kremów do twarzy i kremów pod oczy, płynów do higieny intymnej, szamponów i odżywek do włosów, maści i balsamów, hydrolatów. Dzięki działaniu przeciwzapalnemu, przeciwbakteryjnemu i łagodzącemu maść nagietkowa znalazła zastosowanie w łagodzeniu zmian trądzikowych.

Można też zaopatrzyć się w olej nagietkowy, otrzymywany w wyniku maceracji kwiatów nagietka lekarskiego, który można stosować samodzielnie lub jako dodatek do kosmetyków pielęgnacyjnych.

Nagietek lekarski — jak dawkować?

Jak przygotować napar z nagietka? Wystarczy 1 łyżkę stołową suszonych kwiatów nagietka (około 1-2 gramy surowca) zalać 150 ml gorącej wody i naparzać pod przykryciem przez 15-20 minut. Napar po przestudzeniu można stosować:

• w postaci okładów na skórę (okład należy trzymać na skórze przez 30-60 minut);
• do płukania jamy ustnej i gardła 2-4 razy dziennie.

Okłady z naparu z nagietka można stosować u dzieci powyżej 6. roku życia. Płukankę zaleca się dzieciom powyżej 12. roku życia.

Ostudzony napar z nagietka można też stosować wewnętrznie. Łyżeczkę suszonych kwiatów należy zalać 250 ml gorącej wody i naparzać pod przykryciem przez 10 minut. Tak przygotowaną herbatę z nagietka można stosować 1-2 razy dziennie na dolegliwości żołądkowe i w celu wsparcia prawidłowych funkcji wątroby.

Leki i suplementy zawierające nagietek lekarski

Nagietek lekarski w ciąży

Brakuje badań, które potwierdzałyby bezpieczeństwo stosowania nagietka w okresie ciąży. Nie zaleca się więc przyjmowania preparatów z nagietkiem lekarskim przez kobiety w ciąży oraz karmiące piersią.

Nagietek lekarski — przeciwwskazania i środki ostrożności

Nagietek lekarski jest rośliną o wszechstronnym działaniu, jednak wszystko, co w nadmiarze, może być szkodliwe. Nagietka nie powinny spożywać osoby, które są uczulone na inne rośliny z rodziny astrowatych, gdyż może wystąpić silna reakcja alergiczna. Ostrożność w stosowaniu nagietka powinny zachować także osoby, które przyjmują leki na bezsenność oraz leki uspokajające i wyciszające.

Nagietek lekarski — możliwe działania niepożądane

Jak każde inne zioło również nagietek lekarski może, choć nie musi, wywołać pewne działania niepożądane. U niektórych osób po zastosowaniu preparatu z nagietkiem może wystąpić reakcja alergiczna w postaci świądu skóry, wysypki i zaczerwienienia

Nagietek lekarski — interakcje z lekami i innymi ziołami

Brak informacji na temat interakcji z innymi preparatami leczniczymi i ziołami.

Nagietek lekarski w Ziołopedii — podsumowanie

Nagietek lekarski to roślina, która od wieków była stosowana w tradycyjnej medycynie ludowej. Sprawdzał się w leczeniu ran, pomagał w schorzeniach przewodu pokarmowego, był też jednym z produktów wykorzystywanych w pielęgnacji skóry. Współcześnie wykorzystuje się go w podobnym zakresie, jest on też składnikiem wielu produktów leczniczych. Choć wykazuje wiele korzystnych właściwości, w jego stosowaniu warto zachować umiar, a wszelkie wątpliwości należy skonsultować ze swoim lekarzem lub farmaceutą.

Bibliografia

1. Dzida K., Skubij N., Tymoszuk K., Staszczak A., Poleszak P. "Właściwości lecznicze i walory dekoracyjne nagietka lekarskiego (Calendula officinalis L.)". ANNALES UMCS, SECTIO EEE HORTICULTURA 2016, vol. XXVI (3): s. 13-25.
2. Lutomski J. "Uznane roślinne środki dermatologiczne". Postępy Fitoterapii 3-4/2002: s. 39-44.
3. Moksa K., Teległów A. "Zioła zalecane przez świętą Hildegardę w pielęgnacji skóry.". Postępy Fitoterapii 2021; 22(1): s. 61-69.
4. Ashwlayan V. i in. "Therapeutic Potential of Calendula officinalis". Pharmacy & Pharmacology International Journal 2018, volume 6, Issue 2.
5. Patil, K. (2022) A review of Calendula Officinalis Magic in Science. JOURNAL OF CLINICAL AND DIAGNOSTIC RESEARCH. Dostępne na: https://doi.org/10.7860/jcdr/2022/52195.16024.
6. Dhingra, G., Dhakad, P., Tanwar, S. (2022). Review on phytochemical constituents and pharmacological activities of plant Calendula officinalis Linn . Biological Sciences, 2(2), s. 216–228.
7. Charakterystyka produktu leczniczego Kwiat nagietka, 1 g/g, zioła do zaparzania. Dostępne na: https://rejestry.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/3609/characteristic

Autor